جنگنده اف-14 تامکت (2) اف-۱۴ تام کت های ایران

تام‌کت‌های ایران تنها نمونه از جنگنده اف-۱۴ تام‌کت هستند که در خدمت نیرویی غیر از نیروی هوایی آمریکا فعالیت می‌کنند. این جنگنده‌ها در سال ۱۹۷۴ خریداری و در سال ۱۹۷۷ اولین اسکادران پروازی این جنگنده آماده عملیات شد. بعد از انقلاب ۱۳۵۷ این جنگنده در جنگ ایران و عراق موفقیت‌های چشمگیری را در نبرد هوایی بدست آورد. این جنگنده تاکنون در حال سرویس‌دهی می‌باشد. ایران تاكنون بعضی از قطعات این هواپیما را ارتقا داده و به‌روزرسانی کرده‌است. در حال حاضر حدود ۶۰ فروند از این جنگنده در ایران موجود می‌باشد.

پیشینه

زمانی که کارائی فوق‌العادهٔ هواپیمای تامکت در نیروی دریایی آمریکا به خوبی به اثبات رسید، کشور ایران نیز برای جلوگیری و پایان دادن به تهدیدهای هوایی اتحاد جماهیر شوروی تصمیم به خرید هواپیمای اف-۱۴ تامکت درنیروی هوایی خود گرفت. در اولین سال‌های دهه ۱۹۷۰، بخش عمده‌ای از هواپیماهای نظامی نیروی هوایی ایران مانند هواپیماهای اف-۴ فانتوم، نورثروپ اف-۵ و بالاخره پی-۳ اوریون سفارش داده و تحویل گردید، گرچه هیچ یک از این هواپیماها، توانایی مقابله با هواپیمای میگ-۲۵ را که سریعترین جنگنده عملیاتی جهان بود، نداشتند. هواپیماهای میگ‌-۲۵ به دلیل سرعت و سقف پرواز بالا می‌توانستند بدون روبرو شدن با مشکل خاصی، حریم هوایی ایران را نقض کرده، اقدام به پروازهای شناسایی نمایند. نیروی هوایی شاهنشاهی چندین فروند از فانتومهای دی خود را در مقابله با میگهای شوروی از دست داده بود و مصمم بود به هر قیمت از شکستهای هوایی متوالی جلوگیری بعمل آورد.

نماد طراحی شده توسط آمریکا برای یگان خلبانان جنگنده اف-۱۴ نیروی هوایی ایران. این نماد هیچگاه مورد استفاده قرار نگرفت.

ورود جنگده اف-۱۴ به نیروی هوایی شاهنشاهی ایران

شرکت گرومن با تماس با ایران در اکتبر ۱۹۷۱ آمادگی خود را برای فروش تام‌کت به ایران ابراز کرد. در مارس همان سال، حسن طوفانیان نخستین نظامی ایران بود که توانست از پروژه محرمانه تام‌کت دیدن بعمل آورد. بعد از بازگشت طوفانیان به تهران و ملاقات با محمدرضا شاه پهلوی، شاه شخصاً تمایل خود را برای در اختیار گرفتن این هواپیما ابراز کرد. وی در اظهارنظرش در مورد این جنگنده، آن را بهترین جنگنده رهگیر تا آن زمان خوانده بود. بنابراین پس از مدتی نامه‌ای از جانب نیروی هوایی ایران به پنتاگون ارسال شد که در آن درخواستی به منظور در جریان افتادن فرآیند مالکیت هواپیما وجود داشت. در آن زمان ایران مذاکراتی با کارخانه مک‌دانل داگلاس در ازتباط با اف-۱۵ ایگل نیز انجام داده بود که هنوز به نتیجه نرسیده بود. در این زمان یک خلبان با سابقه آمریکایی در توصیه‌ای با نیروی هوایی ایران، موجب قطعی شدن قرارداد خرید تامکت شد. وی با توجه به این نکته که عمده ماموریتهای این جنگنده قرار است در مرزهای شمالی و غربی ايران باشد و این نکته که بسیاری از مناطق شمالی و غربی ایران در نقطه کور راداری(به انگلیسی: Blind Spot) هستند، استفاده از تامکت با رادار بی‌نظیرش را بهترین گزینه برای کنترل مرزهای ایران دانست. (ایران در آن زمان در مرزهای جنوبی نیز دارای پوشش راداری مناسبی نبود. ولی با توجه به حضور ناوگان نیروی دریایی آمریکا، جنگنده های ایرانی می‌توانستند ۱۰ ماه از سال را با کمک پوشش راداری ناوهای آمریکا به‌عملیات بپردازند.)
ریچارد نیکسون در سال ۱۹۷۲ سفری به ایران داشت. شاه ایران در خواست سلاحی برای مقابله با هواپیمای میگ ۲۵ شوروی کرد که هر از چند گاهی برای عملیات شناسایی وارد آسمان ایران می‌شدند. ریچارد نیکسون رئیس جمهور وقت آمریکا دو جنگنده اف-۱۵ ایگل و اف-۱۴ تام‌کت را به ایران پیشنهاد داد. محمد رضا پهلوی نیز اف-۱۴ را برای نیروی هوایی ایران انتخاب کرد. دولت ایالات متحده در سال ۱۹۷۳ با فروش این هواپیما به ایران موافقت کرد. شرکت گرومن معتقد بود این جنگنده هرآن‌چیزی که برای نابودی یک میگ لازم است، با خود همراه دارد. گرومن نام این جنگنده را قاتل میگ نهاده بود. ایران در سال ۱۹۷۴ قراردادی را با شرکت آمریکایی گرومن منعقد کرد و طبق این قرارداد گرومن موظف به تولید ۸۰ فروند جنگندهٔ اف-۱۴ تام‌کت و تحویل آن در دو سری، سری اول ۳۰ فروند و سری دوم ۵۰ فروند از این جنگنده به ایران شد. دولت وقت سفارش خرید ۷۱۴ موشک فینیکس را نیز به آمریکا داد که تا زمان انقلاب اسلمی سال ۱۳۵۷، ۲۸۴ فروند از آنها به ایران تحویل داده شده بود.
در حدود ۱۲۰ خلبان و ۸۰ کمک خلبان نیز دوره‌های آموزشی تخصصی این جنگنده را در پایگاه هوایی اندروز(به انگلیسی: Joint Base Andrews Naval Air Facility) در مریلند و پایگاه هوایی نس میرمار (به انگلیسی: Marine Corps Air Station Miramar) در کالیفرنیا و پایگاه هوایی نس اوشینا(به انگلیسی: Naval Air Station Oceana) در ویرجینیا با نمرات ممتاز سپری کردند. سرانجام اولین واحدهای عملیاتی این جنگنده در تابستان ۱۹۷۷ آماده فعالیت شدند. بعد از پیروزی انقلاب، آمریکا از تحویل دادن آخرین جنگنده خودداری ورزید. این جنگنده جهت امور آموزشی به نیروی دریایی آمریکا تحویل داده شد. جنگنده‌های تحویل شده به ایران از شماره ۳-۶۰۰۱ تا شماره ۳-۶۰۷۹ سریال‌بندی شدند.
تامکت‌های ایران برای فرود در باند زمینی تغییر یافته‌اند در حالیکه تامکت‌های آمریکایی برای فرود بر عرشه ناو هواپیمابر ساخته شده بودند. تعدادی از سیستم‌های ناوبری این هواپیما نیز حذف شد.
در ماه اوت سال ۱۹۷۷ نیروی هوایی ایران ایران یک فروند هواپیمای جاسوسی بدون خلبان شوروی را مورد اصابت موشک فونیکس قرار داد. با این اخطار شوروی به پرواز جنگنده‌های جاسوسی فاکس بت خود بر فراز آسمان ایران پس از ۲۰ سال پایان داد.

ویژگی‌ها

رنگ‌آمیزی :

تمامی تامکت‌های تحویلی ایران دارای پوشش سطحی ترکیب‌شده از سه رنگ بودند. رنگها توسط نیروی هوایی ایران و در قالب سفارش TO-1-1-4 به گرومن عرضه شد. رنگ کرم با کد FS20400، سبز تیره با کد FS34079 و قهوه‌ای با کد FS36622، رنگهای مورد نظر ایران بودند.

موتور:

مذاکره دولت ایران با شرکت پرت و ویتنی برای قرار‌دادن موتور اف۱۰۰ بر روی تامکت‌های سفارشی ایران به سرانجام نرسید و در نهایت موتور تی‌اف۳۰ بر روی گربه‌های ایرانی نصب شد. شاید بتوان گفت بزرگترین نقیصه این تامکت‌ها همین موتور غیر قابل اطمینان باشد.

مسلسل:

بر روی هریک از تامکتها یک مسلسل ام۶۱ والکان نصب شده است. این مسلسل در زیر و سمت چپ کاکبیت قرار دارد.

استنسیل:

تمام استنسیل‌های انجام‌شده برروی کاکپیت (کابین) خلبان و سایر نقاط بدنه گربه‌های ایرانی به زبان انگلیسی انجام‌شده و از این جهت کاملاً مشابه مدلهای مورد استفاده در نمونه‌های ارتش آمریکاست.

امکانات جانبی:

تامکت‌های سفارشی ایران از امکانات جانبی بیشتری نسبت به مدلهای نیروی دریایی آمریکا برخوردارند. وجود ماسک اکسیژن، صندلی‌های راحتتر با قفل‌های مطمئنتر و سیستم هدفگیری دقیقتر بعضی از این تمایزها هستند.

تامکت‌ها در خدمت نیروی هوایی جدید پس از انقلاب

در فوریه و آوریل ۱۹۷۹؛ میلادی، یعنی بعد از رفتن محمدرضاشاه و وقوع انقلاب، بسیاری از تامکتها دچار نقص فنی شده بودند که مستشاران امریکایی در آخرین روزهای دولت شاهنشاهی بوجود آورده بودند. این مستشاران دستگاههای الکترونیکی و خودکار این هواپیماها را از آنها خارج و نابود کرده بودند.
در سپتامبر ۱۹۸۰ نیروی هوایی ایران فعالیتهای خود را دوباره از سر گرفت و نام خود را به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نهاجا IRIAF) تغییر داد. اکثریت خلبانان این نیرو کسانی بودند که پیش از انقلاب در آمریکا آموزش دیده بودند و سطح کیفی آنها در هنگام اخذ مدرک خوب آموزش دیده(به انگلیسی: Well-Trained) بوده است.
اولین درگیری ثبت شده تامکت در جنگ ایران و عراق مربوط به یک فروند جنگنده اف-۱۴ با شماره سریال ۳-۶۰۲۰ بود که در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۳۶۰ (۱۵ می ۱۹۸۱) یک موشک فینیکس به سمت یک فروند میگ ۲۵ نیروی هوایی عراق شلیک کرد. در این حادثه هواپیمای عراقی صدمه جدی ندید و توانست با سرعت ۲۸۰۰ کیلومتر بر ساعت از مهلکه بگریزد. در طول ۶ ماه اول جنگ تامکت‌ها موفق شدند ۵۰ فروند جنگنده شامل سوخو ۲۰ و ۲۲ و میگ ۲۱ و ۲۱ را نابود سازند. تنها گزارشی که از تلفات تامکت‌ها موجود است مربوط به آسیب جزئی یک تامکت در اثر نزدیکی زیاد به یک فروند میگ ۲۱ در لحظه انفجار آن است.
قدرت جنگی تامکت‌ها به حدی بود که به خلبانان عراقی دستور داده شده بود با هیچ تامکتی درگیر نشوند و با دیدن تامکت صحنه مخاصمه را ترک کنند و عقب‌نشینی کنند.
در طول جنگ ایران و عراق از اف-۱۴ تام‌کت بیشتر برای اسکورت جنگنده‌های اف-۴ فانتوم و پوشش هوایی آسمان ایران استفاده می‌شد. رادار بسیار قوی تامکت‌ها قادر به شناسایی جنگنده‌های عراقی از فواصل بسیار دور بوده و از این حیث شبیه یک آواکس کوچک عمل می‌کرده‌است.
یکی از برگهای برنده تامکت در میان تمام جنگنده‌های دهه ۸۰ مجهز بودن این جنگنده به موشکهای فینیکس بوده است. استفاده از این موشک باعث می‌شد که تامکت گاهاً در نبردهای یک به سه در مقابل هواپیماهای عراق برنده پیکار شود.
بین سالهای ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۶ از تامکتهای نیروی هوایی بیشتر برای حفاظت از مراکز سیاسی تهران یا حفاظت و گشت‌زنی در اطراف جزیره خارک مورد استفاده قرار می‌گرفت. پیروزیهای متعدد تامکتهای ایران در نبردهای هوایی با جنگنده‌های سوخو و میگ نیروی هوایی عراق موجب شد که عراق به دنبال جایگزینی برای این جنگنده‌ها افتد. در سال ۱۹۸۷ عراق اقدام به خرید تعدادی جنگنده داسو میراژ اف‌۱ مجهز به موشکهای هوا به هوا سوپر ۵۳۰ از فرانسه‌ نمود. برای مقابله با تامکت‌های ایران، جنگنده‌های میراژ اف-۱ عراقی با سرعت بالا و در ارتفاع پایین که خارج از دید رادار اف-۱۴ است به پرواز در می‌آمدند. هواپیماهای میراژ پس از نزدیک شدن به تامکت، ناگهان ارتفاع خود را افزایش می‌دادند و با یک حمله برق‌آسا یک یا دو موشک هوا-به-هوا به تامکت‌های ایرانی شلیک می‌کردند. از تیر سال ۱۳۶۷ (ژوئیه ۱۹۸۸)، عراق به همین روش توانست چندین اف-۱۴ ایرانی را هدف قرار دهد.
ایران هم اکنون حدود ۶۰ فروند اف-۱۴ در اختيار دارد.

تهیه قطعات یدکی

پس از فروپاشی نظام شاهنشاهی در ایران و تیره شدن روابط ایران و آمریکا و اعمال تحریم تسلیحاتی بر ایران، نیروی هوایی ایران برای سرویس این هواپیما دچار مشکلاتی بوده‌اند. ایران برای رفع این تحریم با کمک دلالان اسلحه موفق شد حجم قابل توجهی از قطعات مورد نیاز خود را که تنها در اختیار ارتش آمریکا قرار داشت تهیه کند.
در ژانویه ۲۰۰۷ آمریکا اعلام کرد که تولید قطعات یدکی مصرفی این جنگنده را به دلیل آنکه ممکن است سر از ایران دربیاورند متوقف خواهد کرد.

بومی‌سازی تامکت

با ادامه محاصره نظامی آمریکا علیه ایران، سازمان دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح از سال ۱۹۸۲ اقدام به ساخت قطعات یدکی و تعمیر قطعات معیوب این جنگنده در داخل ایران نمود. ایران هم‌اکنون توانایی تولید، تعمیر، ارتقا و به‌روزرسانی ۷۰ درصد از قطعات و تجهیزات این هواپیما را دارا می‌باشد.
بر اساس جديدترين گزارش از نشريه نظامی جينز دیفنس ريويو، نيروی هوايی ايران در حال حاضر تعداد 30 فروند از 45 تا 50 فروند اف 14 قابل استفاده را برای رديابی دشمنان و اخطار اوليه به متجاوزين، همچنان مورد استفاده قرار می دهد.
البته اظهار نظر قطعی در مورد توان عملیاتی اف 14 ایران ممکن نیست. چرا که مسئولین نظامی کشور بر اساس همان قضیه جنگ روانی، با مسکوت گذاشتن آمار تسلیحات نظامی، دشمن را نسبت به توانایی های عملیاتی کشور چه اف-14 چه هر سلاح استراتژیک دیگر در حالت بیم و امید نگه می دارند.

پیروزی‌های حاصله در جنگ ایران و عراق

گربه‌های ایرانی در طول جنگ ۸ ساله بر اساس آمار دست‌کم ۱۴۰ پيروزی هوایی در نبرد هوایی با جنگنده‌های عراق بدست آوردند که جزئیات آن به‌این صورت است:
• ۲۹ پیروزی در مقابل مدلهای مختلف میگ ۲۱
• ۴۲ پیروزی در مقابل مدلهای مختلف میگ ۲۳
• ۱۰ پیروزی در مقابل مدلهای مختلف میگ ۲۵
• ۲۴ پیروزی در مقابل داسو میراژ اف‌۱
• ۲۱ پیروزی در مقابل سوخو سو-۱۷
• ۲ پیروزی در مقابل هلیکوپتر ایراسپشیال سوپرفالکن
• ۱ پیروزی در مقابل بمب‌افکن ژیان اچ-۶
• ۳ پیروزی در مقابل کرم ابریشم
• ۸ پیروزی نیز جنگنده دشمن شناسایی نشد.

تلفات

اطلاعات موجود حاکی از انهدام ۱۹ تامکت از مجموع ۷۹ تامکت دریافتی ایران است:
• ۳۰ آوریل ۱۹۷۷:سقوط در حین پرواز آموزشی در تهران
• ۱۴ نوامبر ۱۹۷۷:سقوط در حین پرواز آموزشی در تهران
• ۱۴ آوریل ۱۹۸۱:انهدام یک تامکت توسط موشک ام‌آی‌ام-‌۲۳هاوک در خلیج فارس
• ۲۱ آوریل ۱۹۸۱:انهدام یک تامکت توسط میگ ۲۳
• ۲۱ نوامبر ۱۹۸۲:انهدام یک تامکت توسط میراژ اف۱
• مارس ۱۹۸۳:انهدام یک تامکت توسط میگ ۲۱
• ۱۱ سپتامبر ۱۹۸۳:انهدام دو تامکت در حالی که قصد داشتند از ورود جنگنده‌های عراقی به داخل ایران جلوگیری کنند
• ۴ اکتبر ۱۹۸۳:انهدام یک تامکت در حین داگ فایت
• ۲۱ نوامبر ۱۹۸۳:سقوط یک تامکت در حین نبرد هوایی
• ۲۴ فوریه ۱۹۸۴:سقوط یک تامکت
• ۱ ژوئیه ۱۹۸۴:سقوط یک تامکت
• ۱۱ اوت ۱۹۸۴:انهدام ۳ فروند تامکت در نبرد با جنگنده‌های میگ ۲۳
• ۱۷ ژانویه ۱۹۸۷:انهدام یک تامکت توسط میگ ۲۳
• ۱۹ ژوئیه ۱۹۸۸:انهدام یک تامکت توسط میراژ اف۱
• ۶ آوریل ۱۹۹۱:سقوط یک تامکت
• ۲۴ ژوئن ۲۰۰۴:سقوط در حین پرواز آموزشی در اصفهان
نمونه ای از نبرد اف-14 تامکت ايراني
در اولین ماه های آغاز جنگ تحمیلی، یکی از هواپیماهای اف-14 ایرانی، به منظور گشت زنی در منطقه از فرودگاه شهید بابایی اصفهان برخاسته بود، پس از چندی، در فاصله 60 تا 70 مایلی غرب بوشهر و بر فراز خلیج فارس و تقریباً در ارتفاع 3 تا 4 هزار پایی در حال پرواز بود. در چنین موقعیتی بود که از مرکز کنترل و فرماندهی و از طرف رادار زمینی، به خلبان اف-14 ایرانی خبر داده شد که دو هواپیمای ناشناس دشمن، به سرعت در حال نزدیک شدن به وی هستند و همچنین به او اعلام گردید که به علت دوری مسافت در چنین زمان کوتاه، امکانی برای فرستادن نیروهای پشتیبانی وجود ندارد و او خود باید آسمان را از وجود این دو جنگنده متخاصم پاک کند، و سپس مرکز فرماندهی برای او آرزوی موفقیت کرد.

اف-14 نیروی هوایی ایران

خلبان اف-14، با یک دور چند درجه، جهت پرواز یا (Heading) خود را به سوی آن دو جنگنده به صورت مستقیم تغییر داد. پس از مدتی، اف-14 ایرانی با جنگنده های دشمن که معلوم شد از نوع MiG-21 هستند، در فاصله 20 مایلی به حالت هد تو هد (همان شاخ به شاخ خودمان) در آمده و خلبان اف-14 در فاصله 10 مایلی، رادار موشک فینیکس (AIM-54 Phoenix) را بر روی هواپیمای لیدر که کد آن Fox 1 بود، قفل نموده و به سمت آن پرواز کردن را آغاز نمود، هر چند که برای موشک فینیکس این فاصله بسیار کم و موشک فینیکس یک موشک دور برد بود. پس به دست آوردن موقعیت شلیک مناسب، خلبان اف-14 ایرانی با فشار دادن دکمه مربوط به شلیک این موشک، موجب شد تا یک فروند موشک فینیکس از بدنه اف-14 جدا شده و در فاصله تقریباً 15 متری زیر هواپیما، موتورهای خود را روشن کند و به سوی هدف بتازد. با شلیک موشک، که دود سفید رنگی از خود به جای می گذاشت و تعقیب این دود، ناگهان انفجار بزرگی در آسمان و درست روبروی اف-14 ایرانی روی داد. بله! موشک به دلیل فاصله بسیار نزدیک، درست به وسط هواپیمای میگ 21 برخورد نموده و حتی خلبان آن، فرصت پریدن و اجکت کردن را هم پیدا نکردند و در عرض کمتر از یک ثانیه، هواپیما را تکه تکه نمود. اف 14 ایرانی برای اجتناب از برخورد قطعات آن به هواپیما، صعود نموده دو باره لول کرد. در این شرایط بود که خلبان میگ 21 دوم حساب کار دستش آمده و فهمید که: "کار هر آهن پاره ای نیست هواپیما شکار کردن، اف-14 پیر می خواهد و خلبان کهن". در نتیجه عطای دنبال کردن اف-14 ایرانی را به لقایش بخشیده و به حالت پشت به دشمن به سوی میهن در آمده و به سوی کشورش فرار را بر قرار ترجیح داد و بار دیگر، برتری اف14 تامکت بر همگان آشکار گردید و بعد از چند واقعه مشابه بود که دیگر به هواپیماهای عراقی دستور داده شد در صورت مشاهده هر گونه هواپیمای اف-14 تامکت، به سرعت عقب نشینی کرده و به خاک خود باز گردند. منابع تحقیق :
خبرگزاری مهر
gtalk.ir
Cph-theory.persiangig.com
ویکی پدیا
air.blogfa.com
خبرگزاری آفتاب
newcoy.persianblog.ir
military.ir
Afif.ir/forum
Defense-update.com
Centralclubs.com
تبیان
/ن