تاریـخ الفبـا خـط آرامـی

تاریخ الفبا خط آرامی
به گفته مورخان، آرمیین که از نسل ارم بن سام بودند و شامل چند قبیله از اعراب بائده می‌شوند. می‌گویند در ابتدا قبایلی وحشی بودند که در جنوب فلسطین و سواحل رود اردن و دریای المیت ساکن بودند نام این قوم در کتیبه آشور آمده و در قرآن به نام عاد ارم یاد شده و بنا بر نظر طبری و حمزه اصفهانی نبط یا نبط شام، از این دسته بوده اند. آرامی‌ها از سده چهاردهم پیش از میلاد کم کم نفوذ پیدا کردند و بعد از فینیقی‌ها با نفوذ بازرگانی خود توانستند نینوا و بابل را که دو بازار تجارت و مرکز عمده آشور و کلده(نام یونانی کشور آکاد) بود در دست بگیرند آنها که الفبای فینیقی را اقتباس کرده بودند به هر مکانی که می‌رفتند آن خط را رواج می‌دادند حتی در زمان سلطه و اقتدار شاهان هخامنشی مورد استفاده بوده خط آرامی از ۲۲ حرف ترکیب پیدا کرده بود و سکه‌های محلی دوره هخامنشی و روی مهرها ولب تخت‌ها و هاون‌ها اغلب با این خط نوشته شده بود و مقدار کمی از آن با حفاری‌های به دست آمده در موزه تخت جمشید و موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.(کتاب استاد حبیب الله فضایلی، نشریه انجمن آثار ملی اصفهان)

بعد حمله اسکندر خط آرامی از رونق نیفتاد
حتی حمله اسکندر به ایران و منقرض شدن امپراتوری هخامنشی، مانع سیر تکاملی و رواج این خط نشده با اینکه در زمان اسکندر و جانشینان او و اوایل سلطنت اشکانیان و تمایل دربار سلطنتی به آداب و رسوم و زبان و خط یونانی در شمال و مشرق کشور، خط یونانی جایگزین خط آرامی نگردید. باز هم در همان وقت در فارس و جنوب غربی و غرب کشور خط آرامی رایج بود و سکه‌های(فراتاداران) (شهریاران پارسی) که به دست آمده بهترین گواه رواج خط آرامی است.

خط بعد فنیقی‌ها توسط تاجران آرامی منتشر شد
این خط چند قرن مورد استفاده بعضی از مردمان ثروتمند مشرق زمین از قبیل فینقیّه و آشور و کلیکیّه سوریّه قرار گرفت در آن زمان خط میخی در کشورهای بابل و کلده و عیلام و ماد و پارس در حال گسترش و تحول بود و این خط توسط تاجران آرامی به این کشورها وارد می‌شد و کم کم به واسطه آسانی در نگارش جایگزین خط میخی شد و به تدریج در کشورهای قلمرو امپراتوری هخامنشی مانند بابل و لیدی و سوریّه و مصر رواج پیدا کرد و زبان بین المللی گردید تا جایی که خط پهلوی از آن گرفته شد و در تمام قلمرو مملکت تا آخر زمان ساسانیان مورد استفاده قرار گرفت و این خط که در ابتدا وسیله کار در بازرگانی بود بعدها وسیله انتقال ادبیات و در آخر به صورت لغت و زبان حضرت مسیح و الفبایی که امروز اعراب دارند درآمد.

نظر پروفسور هنینگ استاد السنه شرقیّه دانشگاه لندن
قسمتی از سخنرانی پروفسور هنینگ استاد السنه شرقیّه دانشگاه لندن که در انجمن ایران شناسی مطرح شد و توسط آقای دکتر محمد معین استاد دانشگاه تهران به فارسی ترجمه گردید از شماره ۶ مجله یغما نقل می‌شود: در قلب کشور شاهنشاهی هخامنشی در خود تخت جمشید الواح گلی ظروف هاون‌ها و دسته هاون‌های شامل کتیبه‌های آرامی کشف شده است در مصر اسناد بسیاری به زبان آرامی که روی پاپیروس و چرم نوشته شده به دست آمده است مخصوصاً بسیاری از آنها در یک قلعه سرحدّی در مرز نوبی( ناحیه‌ای در جنوب مصر مابین دریای سرخ و صحرای بزرگ آفریقا که اکنون نیمی از اراضی آن متعلق به مصر و نیمی دیگر جزو خاک سودان است) پیدا شده چند سال پیش خورجینی را کشف کردند که شامل اسناد رسمی است روی چرم از حاکم مصر(ارشام) در زمان اردشیر اول( ۴۶۴ _۴۲۴ ) قبل میلاد. کتیبه‌های آرامی در آسیای صغیر، سارد و کاپادوکیه نیز کشف شده است و حفریاتی در پایتخت قدیم گرجستان نزدیک تفلیس به عمل آمد و دو کتیبه آرامی متعلق به قرن دوم مسیح به دست آمده است نظیر این دو کتیبه‌ها هم قبلاً در ارمنستان در کنار دریاچه گوگچه کشف شده بود حتی از اقصی سرحدّ شمال شرقی مرز هندوستان دو کتیبه آرامی در دست داریم که هر دو متعلق به زمان اشوکا در حدود شصت الی هفتاد سال پس از مرگ اسکندر می‌باشد.

شش نوع خط که مبدع آن آرامی ها بودند
از خط آرامی شش نوع خط به وجود آمد: هندی، فارسی پهلوی، عبری مربع، سریانی، تدمری، نبطی.
الفبای آرامی، الفباییست که توسط آرامی‌ها و با اقتباس از الفبای فنیقی استفاده می‌شد. الفبای آرامی را می‌توان گفت اولین سامانهٔ نوشتاری‌ای در دنیای باستان بود که می‌توانستند آن را با قلم و به صورت روان بر روی کاغذ یا پوست حیوان بنویسند.

خط هندی سانسکریت از آرامی اقتباس شده
قدیمی‌ترین خطی که از آرامی گرفته شده خط هندی سانسکریت است.

فارسی پهلوی از آرامی اقتباس شده
فارسی پهلوی که بر سه قسم از پهلوی اشکانی که آن را پهلوی شمالی یا کلده گفته‌اند. دوم پهلوی ساسانی که به تدریج جای اولی را گرفته و آن را منسوخ کرده سوم خط دین دبیره اوستایی است که توسط دانشمندان ایرانی برای حفظ ونگهداری از متن اوستا از خط پهلوی ساسانی به وجود آوردند.

حروف آرامی و تورات و کتب عهد عتیق
عبری یا عبرانی خط عبری قدیم خط تورات بوده و بعد از واقعه اسارت بابل تغییر پیدا کرد و آن خط از خط فینیقی پدید آمده که از آن سامری منسوب به سامره نابلس مشتق شده و یهودیان از گروه خط آرامی خط دیگری به وجود آوردند و آن را آشوری یا خط مربع نامیدند و در کتاب الفهرست آمده عبرانی از سریانی مشتق شده، مردی از فضلای یهود برایم نقل کرد: که کتابت عبری غیر از این بود و تغییر در آن راه یافت و در کتاب بیان الادیان ابوالمعانی محمد بن حسین العلوی آمده که سامریه جز تورات و سه تن از پیامبران نگردند موسی و هارون و یوشع بن نون در کتاب الواح بابل ترجمه علی اصغر حکمت نوشته است: سامریه نام شهر قدیمیست در مرکز فلسطین که در محل روستای کوچکی که به نام (نبیطّیه) معروف است و ورودی ویرانه های سامریا بنا شده است و مرکز ده قبیله بنی اسرائیل بوده و نام این شهر در کتب مقدسه عهد عتیق و عهد جدید مکرر آمده و سارگن سردار آشوری آن را فتح و ویران ساخت.

الفبای خط نویسی یهودیان ارتباط نزدیکی با حروف الفبای فینیقی و آرامی داشت
زبان عبری با زبانی که فینیقیان یا موآبیان با آن صحبت می‌کردند تفاوت زیادی نداشت الفبای خط نویسی یهودیان ارتباط نزدیکی با حروف الفبای فینیقی داشت و بعضی از دانشمندان معتقدند که این قدیمی‌ترین الفبای شناخته شده است حرکت و اِعراب در خط عبری مانند علامتی است که برای آراستن حروف بی‌صدا به کار می‌رود.
لفبای آرامی از لحاظ تاریخی دارای اهمیت است، زیرا تقریباً همه سیستم‌های نوشتاری مدرن در خاورمیانه از این الفبا اقتباس گرفته‌اند، و همچنین بسیاری از سیستم‌های نوشتاری آلتائیک آسیای مرکزی و شرقی نیز الگو گرفته از این الفبا هستند.

در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و راهنمایی اساتید معظم و ارجمند خود در تعلیم و تربیت و انتقال معلومات و تجربیات ارزشمند، در کنار برقراری رابطه صمیمی و دوستانه و ایجاد فضایی به دور از تشریفات، برای کسب هنر و دانش خوشنویسی، تاریخ هنر جهانی اسلام، بر خود وظیفه میدانم در کسوت شاگردی از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی، استاد عبدالرسول یاقوتی، استاد ناصر طاووسی، استاد ابوالفضل خزایی تقدیر و تشکر نمایم. از خداوند متعال برای این اساتید عزیزم، سلامتی، موفقیت و همواره شاگرد پروری را مسئلت دارم.

شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران

تاریـخ الفبـا خـط آرامـی

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته