رویکرد نظرى و بررسى اسنادى و شناسایى راه‌هاى مناسب گذران اوقات فراغت
چکیده
اوقات فراغت به معناى زمان استراحت، آسایش، آرامش و زمان آزاد مى‌باشد که هر فردى به میل خود از آن استفاده مى‌نماید. استفاده بهینه از ایام فراغت نقش بسزایى در بهداشت روانى افراد جامعه خواهد داشت. امروزه قشر جوان جامعه که بیشتر تحت تأثیر تهاجم فرهنگى دشمن قرار دارد باید مورد توجه قرار گیرد تا از رواج تفریحات انحرافى در این قشر بتوان پیشگیرى به عمل آورد. بنابراین، ایجاد زمینه مناسب براى محیطى نشاط آور و تفریحات لذت‌بخش متناسب با الگوهاى فرهنگى جامعه ایجاب مى‌نماید که به مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان بیش از پیش توجه شود. با عنایت به اینکه اکثریت جامعه ما را قشر جوان تشکیل مى‌دهد و جوانان و نوجوانان در زمان تابستان اوقات فراغت زیادى دارند، از این‌رو، این مقاله با رویکرد نظرى و بررسى اسنادى و با هدف شناسایى راه‌هاى مناسب گذران اوقات فراغت، از جمله ورزش، فعالیت‌هاى هنرى، کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى، پایگاه‌هاى مقاومت بسیج، سینما، رایانه، کتابخانه و پارک‌هاى شهرى، به این مسئله پرداخته است.
تعداد کلمات 5902/ تخمین زمان مطالعه 30 دقیقه
اوقات فراغت به معناى زمان استراحت، آسایش، آرامش و زمان آزاد مى‌باشد که هر فردى به میل خود از آن استفاده مى‌نماید. استفاده بهینه از ایام فراغت نقش بسزایى در بهداشت روانى افراد جامعه خواهد داشت. امروزه قشر جوان جامعه که بیشتر تحت تأثیر تهاجم فرهنگى دشمن قرار دارد باید مورد توجه قرار گیرد تا از رواج تفریحات انحرافى در این قشر بتوان پیشگیرى به عمل آورد. بنابراین، ایجاد زمینه مناسب براى محیطى نشاط آور و تفریحات لذت‌بخش متناسب با الگوهاى فرهنگى جامعه ایجاب مى‌نماید که به مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان بیش از پیش توجه شود. با عنایت به اینکه اکثریت جامعه ما را قشر جوان تشکیل مى‌دهد و جوانان و نوجوانان در زمان تابستان اوقات فراغت زیادى دارند، از این‌رو، این مقاله با رویکرد نظرى و بررسى اسنادى و با هدف شناسایى راه‌هاى مناسب گذران اوقات فراغت، از جمله ورزش، فعالیت‌هاى هنرى، کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى، پایگاه‌هاى مقاومت بسیج، سینما، رایانه، کتابخانه و پارک‌هاى شهرى، به این مسئله پرداخته است.
تعداد کلمات 5902/ تخمین زمان مطالعه 30 دقیقه
نویسنده: حسین کریمیان
مقدّمه
یکى از مسائل مهم در تعلیم و تربیت نوجوانان جامعه، به ویژه قشر دانش‌آموز، توجه لازم به اوقات فراغت آنان است؛ چراکه اگر فعالیت متناسب با هنجارهاى اجتماعى براى آنها در نظر گرفته نشود، ناهنجارى‌هاى اجتماعى بسیارى را سبب خواهد شد. بنابراین، پر نمودن اوقات فراغت مورد توجه کارشناسان علوم تربیتى و اجتماعى قرار گرفته است که مى‌توان از آن در جهت کسب ارزش‌هاى اجتماعى استفاده بهینه نمود و در غیر این صورت، مى‌تواند ضایعات جبران‌ناپذیرى را به قشر نوجوان جامعه وارد سازد. با توجه به اینکه این قشر بیشتر تحت تأثیر آسیب‌هاى اجتماعى قرار مى‌گیرد و در دوران بلوغ دچار هیجانات، احساسات و عواطف شدیدى هستند، بررسى این مسئله از اهمیت ویژه‌اى برخوردار است تا بتوان به نوعى از انحرافات در این دوره پیشگیرى نمود.
امروزه پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از جمله مسائل مهم این قشر آینده‌ساز و ارزشمند محسوب مى‌شود و بر اساس نتایج تحقیقات متعدد، یکى از علل انحرافات اجتماعى قشر جوان پر ننمودن بهینه اوقات فراغت آنان است. از این‌رو، مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان توجه دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت و صاحب‌نظران علوم رفتارى را به خود جلب نموده و شکّى نیست که نداشتن برنامه‌اى سودمند براى گذراندن بهینه اوقات فراغت قشر جوان زمینه را براى بروز بسیارى از مفاسد اجتماعى فراهم مى‌آورد. اوقات فراغت به دلیل اینکه عارى از تکاپوى موظف و تنش‌ها و فشارهاى ذهنى و روانى است، از بهترین شرایط براى اصلاح عادات ناپسند و رفتارهاى نامطلوب در فرد به شمار مى‌رود.2
در زمینه اوقات فراغت پژوهش‌هایى صورت گرفته که نشان مى‌دهد استفاده بهینه و برنامه‌ریزى درست از اوقات فراغت مى‌تواند ارتباط نزدیکى با بهداشت روانى، بروز خلّاقیت و جلوگیرى از انحرافات اخلاقى و اجتماعى داشته باشد. یکى از روان‌شناسان در پژوهشى پیرامون «هنگامه‌هاى فراغت، زمینه‌ساز بهداشت روانى و بستر خلّاقیت‌ها» بیان مى‌کند که بهره‌گیرى از ساعات و ایام فراغت، عامل مهمى در پیشگیرى از تأثیرات نامطلوب فشار روانى، همچون اضطراب و هیجان‌زدگى است و نقش بسزایى در تأمین بهداشت روانى و تبلور اندیشه‌هاى آزاد خواهد داشت.
پژوهشى با عنوان «بحثى پیرامون اوقات فراغت» در ماهنامه تربیت آمده است: «اولین امتیاز استفاده از اوقات فراغت، جلوگیرى از هرز رفتن نیروها و هدر دادن خلّاقیت‌هاست.» در تحقیقى پیرامون «خانواده و ضرورت توجه به اوقات فراغت فرزندان» توسط آقاى عصاره آمده است که برنامه‌ریزى اوقات فراغت، مناسب‌ترین شرایط براى بالابردن قدرت ابتکار و خلّاقیت افراد است. همچنین بررسى‌هاى متخصصان تربیت بدنى (نبوى و ذکایى) نشان مى‌دهد که بسیارى از ناراحتى‌هاى جسمى مانند: اسهال، یبوست، ناراحتى‌هاى معده، کوفتگى عضلانى، سردرد و ناراحتى‌هاى پوستى، ریشه روانى از قبیل ترس، خشم، یأس و ناامیدى دارند. پرداختن به امور تفننى، تفریحى و فرهنگى که بر اساس میل و رغبت فرد صورت گیرد، نوعى رضایت‌خاطر و آرامش خیال را به دنبال دارد و افراد معمولا در پرتو استفاده از اوقات فراغت، اضطراب و نگرانى‌هاى خویش را رها نموده، به آرامش و آسایش لازم دست مى‌یابند.3
امروزه پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از جمله مسائل مهم این قشر آینده‌ساز و ارزشمند محسوب مى‌شود و بر اساس نتایج تحقیقات متعدد، یکى از علل انحرافات اجتماعى قشر جوان پر ننمودن بهینه اوقات فراغت آنان است. از این‌رو، مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان توجه دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت و صاحب‌نظران علوم رفتارى را به خود جلب نموده و شکّى نیست که نداشتن برنامه‌اى سودمند براى گذراندن بهینه اوقات فراغت قشر جوان زمینه را براى بروز بسیارى از مفاسد اجتماعى فراهم مى‌آورد. اوقات فراغت به دلیل اینکه عارى از تکاپوى موظف و تنش‌ها و فشارهاى ذهنى و روانى است، از بهترین شرایط براى اصلاح عادات ناپسند و رفتارهاى نامطلوب در فرد به شمار مى‌رود.2
در زمینه اوقات فراغت پژوهش‌هایى صورت گرفته که نشان مى‌دهد استفاده بهینه و برنامه‌ریزى درست از اوقات فراغت مى‌تواند ارتباط نزدیکى با بهداشت روانى، بروز خلّاقیت و جلوگیرى از انحرافات اخلاقى و اجتماعى داشته باشد. یکى از روان‌شناسان در پژوهشى پیرامون «هنگامه‌هاى فراغت، زمینه‌ساز بهداشت روانى و بستر خلّاقیت‌ها» بیان مى‌کند که بهره‌گیرى از ساعات و ایام فراغت، عامل مهمى در پیشگیرى از تأثیرات نامطلوب فشار روانى، همچون اضطراب و هیجان‌زدگى است و نقش بسزایى در تأمین بهداشت روانى و تبلور اندیشه‌هاى آزاد خواهد داشت.
پژوهشى با عنوان «بحثى پیرامون اوقات فراغت» در ماهنامه تربیت آمده است: «اولین امتیاز استفاده از اوقات فراغت، جلوگیرى از هرز رفتن نیروها و هدر دادن خلّاقیت‌هاست.» در تحقیقى پیرامون «خانواده و ضرورت توجه به اوقات فراغت فرزندان» توسط آقاى عصاره آمده است که برنامه‌ریزى اوقات فراغت، مناسب‌ترین شرایط براى بالابردن قدرت ابتکار و خلّاقیت افراد است. همچنین بررسى‌هاى متخصصان تربیت بدنى (نبوى و ذکایى) نشان مى‌دهد که بسیارى از ناراحتى‌هاى جسمى مانند: اسهال، یبوست، ناراحتى‌هاى معده، کوفتگى عضلانى، سردرد و ناراحتى‌هاى پوستى، ریشه روانى از قبیل ترس، خشم، یأس و ناامیدى دارند. پرداختن به امور تفننى، تفریحى و فرهنگى که بر اساس میل و رغبت فرد صورت گیرد، نوعى رضایت‌خاطر و آرامش خیال را به دنبال دارد و افراد معمولا در پرتو استفاده از اوقات فراغت، اضطراب و نگرانى‌هاى خویش را رها نموده، به آرامش و آسایش لازم دست مى‌یابند.3
تعریف اوقات فراغت
در تعریف اوقات فراغت با عنایت به لغت‌نامه‌ها و نظریات صاحب‌نظران متعدد علوم رفتارى، مى‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
فرهنگ عمید فراغت را به معناى آسودگى و آسایش و آسودگى از کار و شغل معنا کرده است.4
در لغت‌نامه دهخدا نیز فراغت به معناى آسایش، آرامى و استراحت و ضد گرفتارى از کار و شغل معنا شده است.5
برخى از صاحب‌نظران آن را «فعالیت براى خود» یا «زمان آزاد» یا «زمان فروخته نشده‌اى که متعلق به فرد است» و «زمانى که فرد به میل خود از آن استفاده مى‌کند» توصیف نموده‌اند.6
به نظر اوژه، منظور از فراغت، تفریحات و سرگرمى‌هایى است که افراد به هنگام آسودگى از کار با شوق و رغبت به سوى آن روى مى‌آورند.7
دومازیه جامعه‌شناس معروف فرانسوى، اوقات فراغت را مجموعه فعالیت‌هایى مى‌داند که شخص پس از ارزیابى از تعهدات و تکالیف شغلى، خانوادگى و اجتماعى با میل و اشتیاق به آن مى‌پردازد و غرضش استراحت، تفریح، توسعه دانش یا به کمال رساندن شخصیت خویش یا به ظهور رساندن استعدادها، خلّاقیت‌ها و یا بسط مشارکت آزادانه در اجتماع مى‌باشد.8
ماکس کاپلان، فراغت را به خاطره‌اى دلپذیر، نوعى رهایى از وظایف اجتماعى، ادراک روانى، آزادى و فعالیت فرهنگى و سرشتى از بازى و تفریح تعریف مى‌کند و آن را شامل دو جنبه مى‌داند: جنبه فردى که مى‌تواند رضایت درونى را شامل شود و جنبه اجتماعى که مبتنى بر ارزشى است که جامعه براى آن قایل است.9
با عنایت به مباحث مزبور، مى‌توان اوقات فراغت را زمان‌هایى دانست که یک فرد وراى انجام وظایف فردى و اجتماعى خویش دارد و مى‌تواند آن را با میل خود در امور مختلف صرف کند و بسته به اینکه چگونه و با چه وسیله‌اى این اوقات پر شود، مى‌تواند پربارترین و شوق‌انگیزترین لحظات و یا بعکس ملال‌آورترین، بى‌بارترین و حتى مفسده‌انگیزترین دقایق باشد. تاگور اندیشمند هندى مى‌گوید: «تمدن بشرى نتیجه استفاده درست از اوقات فراغت است.»10
فرهنگ عمید فراغت را به معناى آسودگى و آسایش و آسودگى از کار و شغل معنا کرده است.4
در لغت‌نامه دهخدا نیز فراغت به معناى آسایش، آرامى و استراحت و ضد گرفتارى از کار و شغل معنا شده است.5
برخى از صاحب‌نظران آن را «فعالیت براى خود» یا «زمان آزاد» یا «زمان فروخته نشده‌اى که متعلق به فرد است» و «زمانى که فرد به میل خود از آن استفاده مى‌کند» توصیف نموده‌اند.6
به نظر اوژه، منظور از فراغت، تفریحات و سرگرمى‌هایى است که افراد به هنگام آسودگى از کار با شوق و رغبت به سوى آن روى مى‌آورند.7
دومازیه جامعه‌شناس معروف فرانسوى، اوقات فراغت را مجموعه فعالیت‌هایى مى‌داند که شخص پس از ارزیابى از تعهدات و تکالیف شغلى، خانوادگى و اجتماعى با میل و اشتیاق به آن مى‌پردازد و غرضش استراحت، تفریح، توسعه دانش یا به کمال رساندن شخصیت خویش یا به ظهور رساندن استعدادها، خلّاقیت‌ها و یا بسط مشارکت آزادانه در اجتماع مى‌باشد.8
ماکس کاپلان، فراغت را به خاطره‌اى دلپذیر، نوعى رهایى از وظایف اجتماعى، ادراک روانى، آزادى و فعالیت فرهنگى و سرشتى از بازى و تفریح تعریف مى‌کند و آن را شامل دو جنبه مى‌داند: جنبه فردى که مى‌تواند رضایت درونى را شامل شود و جنبه اجتماعى که مبتنى بر ارزشى است که جامعه براى آن قایل است.9
با عنایت به مباحث مزبور، مى‌توان اوقات فراغت را زمان‌هایى دانست که یک فرد وراى انجام وظایف فردى و اجتماعى خویش دارد و مى‌تواند آن را با میل خود در امور مختلف صرف کند و بسته به اینکه چگونه و با چه وسیله‌اى این اوقات پر شود، مى‌تواند پربارترین و شوق‌انگیزترین لحظات و یا بعکس ملال‌آورترین، بى‌بارترین و حتى مفسده‌انگیزترین دقایق باشد. تاگور اندیشمند هندى مى‌گوید: «تمدن بشرى نتیجه استفاده درست از اوقات فراغت است.»10
اهمیت اوقات فراغت
بحث در مورد پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از آن حیث مهم است که این اوقات همچون شمشیرى دولبه است؛ لبه‌اى از آن مى‌تواند رشددهنده و اصلاحگر باشد و لبه‌اى دیگر زایل‌کننده نیروى جوانى و حتى بیهودگى و فسادانگیز. به همین علت، مى‌توان ادعا نمود نحوه گذراندن اوقات فراغت، چه از جنبه‌هاى مثبت و سازنده و چه از جنبه‌هاى مخرّب و فسادانگیز، در حدى است که سایر جنبه‌هاى زندگى هر فرد را به طور چشمگیرى تحت‌الشعاع قرار مى‌دهد. بنابراین، فعالیت‌هاى مربوط به اوقات فراغت بسته به سازنده یا نامطلوب بودن آن، در رشد و شکوفایى و یا بعکس در تخریب و انحطاط شخصیت نوجوانان و جوانان مؤثر است.
بنابراین، بهره‌گیرى از ساعات و ایام فراغت، عامل مهمى در پیشگیرى از تأثیرات نامطلوب «فشار زمان» همچون اضطراب و هیجان‌زدگى است و نقش بسزایى در تأمین بهداشت روانى و تبلور اندیشه‌هاى آزاد خواهد داشت.11
به دلیل همین اهمیت، متفکران بسیارى درباره آن اظهارنظر کرده‌اند. براى نمونه، فرانسیس دوکه12 مى‌گوید: به من بگویید اوقات فراغت خود را چگونه مى‌گذرانید تا بگویم که هستید و فرزندانتان را چگونه تربیت مى‌کنید. جان فوراستیه13 مى‌گوید:
فراغت هدیه‌اى است که به ما عطا کرده‌اند، اما شیوه استفاده از آن را نمى‌دانیم. تاگور14 مى‌نویسد:
تمدن‌هاى انسانى سرمایه‌هاى جاویدانى هستند که از کاشت، داشت و برداشت‌هاى صحیح اوقات فراغت متجلّى گشته‌اند.15بحث در مورد پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از آن حیث مهم است که این اوقات همچون شمشیرى دولبه است؛ لبه‌اى از آن مى‌تواند رشددهنده و اصلاحگر باشد و لبه‌اى دیگر زایل‌کننده نیروى جوانى و حتى بیهودگى و فسادانگیز. به همین علت، مى‌توان ادعا نمود نحوه گذراندن اوقات فراغت، چه از جنبه‌هاى مثبت و سازنده و چه از جنبه‌هاى مخرّب و فسادانگیز، در حدى است که سایر جنبه‌هاى زندگى هر فرد را به طور چشمگیرى تحت‌الشعاع قرار مى‌دهد. بنابراین، فعالیت‌هاى مربوط به اوقات فراغت بسته به سازنده یا نامطلوب بودن آن، در رشد و شکوفایى و یا بعکس در تخریب و انحطاط شخصیت نوجوانان و جوانان مؤثر است.
از سوى دیگر، تحقیقات متعدد نشان داده است که رواج انواع تفریحات انحرافى در بسیارى از کشورهاى غربى و در برخى از کشورهاى در حال توسعه، ناشى از نداشتن امکانات مناسب تفریحى است. طبیعى است جوان کنجکاو و پرانرژى اگر از تفریحات سالم برخوردار نبوده و این امکان را نداشته باشد که با ثمربخش ساختن وقت آزاد خود روحیه کنجکاو و خلّاق خویش را ارضا نماید، امکان اینکه به سوى فعالیت‌ها و تفریحات ناسالم کشیده شود، زیاد است. در همین زمینه، تحقیقى که در سال 1376 در شهرستان محلّات انجام گرفت نشان داد 5/65 درصد از نوجوانان و جوانان بزهکارى که در آن شهرستان مورد تحقیق قرار گرفته‌اند، فقدان وسایل تفریحات سالم را به مقدار «زیاد» و «تا حدودى» از عوامل مؤثر در بزهکارى خود عنوان نموده‌اند.16
البته نبودن وسایل تفریحات سالم، به هیچ وجه دلیل منحصر به فرد انحرافات اجتماعى نیست، ولى غالبآ یکى از موجبات آن محسوب مى‌شود. به هر روى، ضرورت توجه به این موضوع که گذران مناسب و متنوع اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مى‌تواند متضمن کمک به رشد و شکوفایى استعدادهاى آنان در کاهش افسردگى‌ها و انحرافات اجتماعى باشد، امر غیرقابل انکارى است و این حقیقت را نمى‌توان نادیده گرفت که یکى از جنبه‌هاى مهم حیات بشر که بخش قابل توجهى از زندگى او را به خود اختصاص مى‌دهد، اوقات فراغت است.
«اوقات فراغت یعنى آزاد شدن از یک دوره مصرف انرژى و تمرکز خاص بر حالتى دیگر که ممکن است استراحت، تجدید قوا، تنوع و تغییر فرصت ارزشیابى از خود باشد.»17
همچنین جوان بودن جمعیت کشور ما، که یکى از ویژگى‌هاى اصلى آن محسوب مى‌شود، ضرورت توجه به اوقات فراغت آنان را که آینده‌سازان این کشور اسلامى خواهند شد، به خوبى ملموس و مشهود ساخته است؛ چراکه جوانان به طور طبیعى مایلند در ساعات فراغت از تفریحات لذت‌بخش و نشاط‌آور استفاده کنند و بدین‌وسیله موجبات مسرّت و آرامش خود شوند و این در حالى است که عدم توجه به مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان موجب خواهد شد تا مروّجان فرهنگ غرب با برنامه‌ریزى‌هاى شوم، حساب‌شده و منحرف‌کننده خود و با در اختیار داشتن پیشرفته‌ترین فناورى‌ها باعث رواج فساد و ابتذال میان نوجوانان و جوانان شده و اهداف خود را تحقق بخشند.
«جامعه سالم جامعه‌اى است که اعضاى آن بتوانند ضمن رفع نیازهاى زندگى از طریق اشتغال متعارف، از سرگرمى‌هاى سالم، روابط انسانى مطلوب و شعف عاطفى که از صرف صحیح اوقات فراغت خویش حاصل مى‌کنند چنان مسرور شوند که براى لذتى زودگذر، راه انحراف در پیش نگیرند.»18
با عنایت به موارد فوق، اگر مسئولان جامعه و خانواده‌ها هدایت و راهنمایى نوجوانان و جوانان را در خصوص اوقات فراغتشان بر عهده نگیرند، احساسات جوانى آنان و یا مروّجان بى‌رحم فرهنگ منحط غرب راهنماى این نسل ارزشمند و آینده‌ساز خواهد شد و نه تنها نوجوانان و جوانان نخواهند توانست از اوقات فراغت خود بهره بگیرند، بلکه اوقات فراغت آنان با ابتذال پر خواهد شد.
بنابراین، بجاست به منظور تحقق اهداف مقدس نظام اسلامى‌مان، با سرمایه‌گذارى، برنامه‌ریزى و سیاست‌گذارى مناسب عنایت بیشترى به اوقات فراغت نوجوانان و جوانان شود. ویکتور پوشه، از مشاهیر جهان طب، به دولت خود پیشنهاد مى‌کند در دبیرستان‌ها به جاى تدریس زبان‌هاى یونانى و لاتین، از ورزش استفاده شود تا به وصیت فرنسیس بیکن که مى‌گفت: ورزش کنید تا تندرست و سالم باشید (زیرا تن سالم براى روان به حکم یک مهمان‌خانه است) عمل شود.19
بنابراین، بهره‌گیرى از ساعات و ایام فراغت، عامل مهمى در پیشگیرى از تأثیرات نامطلوب «فشار زمان» همچون اضطراب و هیجان‌زدگى است و نقش بسزایى در تأمین بهداشت روانى و تبلور اندیشه‌هاى آزاد خواهد داشت.11
به دلیل همین اهمیت، متفکران بسیارى درباره آن اظهارنظر کرده‌اند. براى نمونه، فرانسیس دوکه12 مى‌گوید: به من بگویید اوقات فراغت خود را چگونه مى‌گذرانید تا بگویم که هستید و فرزندانتان را چگونه تربیت مى‌کنید. جان فوراستیه13 مى‌گوید:
فراغت هدیه‌اى است که به ما عطا کرده‌اند، اما شیوه استفاده از آن را نمى‌دانیم. تاگور14 مى‌نویسد:
تمدن‌هاى انسانى سرمایه‌هاى جاویدانى هستند که از کاشت، داشت و برداشت‌هاى صحیح اوقات فراغت متجلّى گشته‌اند.15بحث در مورد پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان از آن حیث مهم است که این اوقات همچون شمشیرى دولبه است؛ لبه‌اى از آن مى‌تواند رشددهنده و اصلاحگر باشد و لبه‌اى دیگر زایل‌کننده نیروى جوانى و حتى بیهودگى و فسادانگیز. به همین علت، مى‌توان ادعا نمود نحوه گذراندن اوقات فراغت، چه از جنبه‌هاى مثبت و سازنده و چه از جنبه‌هاى مخرّب و فسادانگیز، در حدى است که سایر جنبه‌هاى زندگى هر فرد را به طور چشمگیرى تحت‌الشعاع قرار مى‌دهد. بنابراین، فعالیت‌هاى مربوط به اوقات فراغت بسته به سازنده یا نامطلوب بودن آن، در رشد و شکوفایى و یا بعکس در تخریب و انحطاط شخصیت نوجوانان و جوانان مؤثر است.
از سوى دیگر، تحقیقات متعدد نشان داده است که رواج انواع تفریحات انحرافى در بسیارى از کشورهاى غربى و در برخى از کشورهاى در حال توسعه، ناشى از نداشتن امکانات مناسب تفریحى است. طبیعى است جوان کنجکاو و پرانرژى اگر از تفریحات سالم برخوردار نبوده و این امکان را نداشته باشد که با ثمربخش ساختن وقت آزاد خود روحیه کنجکاو و خلّاق خویش را ارضا نماید، امکان اینکه به سوى فعالیت‌ها و تفریحات ناسالم کشیده شود، زیاد است. در همین زمینه، تحقیقى که در سال 1376 در شهرستان محلّات انجام گرفت نشان داد 5/65 درصد از نوجوانان و جوانان بزهکارى که در آن شهرستان مورد تحقیق قرار گرفته‌اند، فقدان وسایل تفریحات سالم را به مقدار «زیاد» و «تا حدودى» از عوامل مؤثر در بزهکارى خود عنوان نموده‌اند.16
البته نبودن وسایل تفریحات سالم، به هیچ وجه دلیل منحصر به فرد انحرافات اجتماعى نیست، ولى غالبآ یکى از موجبات آن محسوب مى‌شود. به هر روى، ضرورت توجه به این موضوع که گذران مناسب و متنوع اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مى‌تواند متضمن کمک به رشد و شکوفایى استعدادهاى آنان در کاهش افسردگى‌ها و انحرافات اجتماعى باشد، امر غیرقابل انکارى است و این حقیقت را نمى‌توان نادیده گرفت که یکى از جنبه‌هاى مهم حیات بشر که بخش قابل توجهى از زندگى او را به خود اختصاص مى‌دهد، اوقات فراغت است.
«اوقات فراغت یعنى آزاد شدن از یک دوره مصرف انرژى و تمرکز خاص بر حالتى دیگر که ممکن است استراحت، تجدید قوا، تنوع و تغییر فرصت ارزشیابى از خود باشد.»17
همچنین جوان بودن جمعیت کشور ما، که یکى از ویژگى‌هاى اصلى آن محسوب مى‌شود، ضرورت توجه به اوقات فراغت آنان را که آینده‌سازان این کشور اسلامى خواهند شد، به خوبى ملموس و مشهود ساخته است؛ چراکه جوانان به طور طبیعى مایلند در ساعات فراغت از تفریحات لذت‌بخش و نشاط‌آور استفاده کنند و بدین‌وسیله موجبات مسرّت و آرامش خود شوند و این در حالى است که عدم توجه به مسئله اوقات فراغت نوجوانان و جوانان موجب خواهد شد تا مروّجان فرهنگ غرب با برنامه‌ریزى‌هاى شوم، حساب‌شده و منحرف‌کننده خود و با در اختیار داشتن پیشرفته‌ترین فناورى‌ها باعث رواج فساد و ابتذال میان نوجوانان و جوانان شده و اهداف خود را تحقق بخشند.
«جامعه سالم جامعه‌اى است که اعضاى آن بتوانند ضمن رفع نیازهاى زندگى از طریق اشتغال متعارف، از سرگرمى‌هاى سالم، روابط انسانى مطلوب و شعف عاطفى که از صرف صحیح اوقات فراغت خویش حاصل مى‌کنند چنان مسرور شوند که براى لذتى زودگذر، راه انحراف در پیش نگیرند.»18
با عنایت به موارد فوق، اگر مسئولان جامعه و خانواده‌ها هدایت و راهنمایى نوجوانان و جوانان را در خصوص اوقات فراغتشان بر عهده نگیرند، احساسات جوانى آنان و یا مروّجان بى‌رحم فرهنگ منحط غرب راهنماى این نسل ارزشمند و آینده‌ساز خواهد شد و نه تنها نوجوانان و جوانان نخواهند توانست از اوقات فراغت خود بهره بگیرند، بلکه اوقات فراغت آنان با ابتذال پر خواهد شد.
بنابراین، بجاست به منظور تحقق اهداف مقدس نظام اسلامى‌مان، با سرمایه‌گذارى، برنامه‌ریزى و سیاست‌گذارى مناسب عنایت بیشترى به اوقات فراغت نوجوانان و جوانان شود. ویکتور پوشه، از مشاهیر جهان طب، به دولت خود پیشنهاد مى‌کند در دبیرستان‌ها به جاى تدریس زبان‌هاى یونانى و لاتین، از ورزش استفاده شود تا به وصیت فرنسیس بیکن که مى‌گفت: ورزش کنید تا تندرست و سالم باشید (زیرا تن سالم براى روان به حکم یک مهمان‌خانه است) عمل شود.19
تعطیلات تابستانى و اوقات فراغت
در تابستان به لحاظ اینکه قشر عظیمى از نوجوانان و جوانان فعالیت خاصى انجام نمى‌دهند، پر نمودن بهینه اوقات فراغت آنان نقش بسیار مهمى در زندگى آنها ایفا مى‌کند. تحقیقات به عمل آمده نشان مى‌دهد که پر ننمودن بهینه اوقات فراغت دانش‌آموزان حتى دانشجویان در این فصل باعث مى‌گردد تا تعداد کثیرى از آنان به سوى انواع انحرافات اجتماعى گرایش پیدا کنند. براى نمونه، در فصل تابستان تعداد دانش‌آموزانى که بنا بر اتهامات منکراتى توسط مراجع ذیصلاح دستگیر مى‌شوند به مقدار قابل توجهى بیشتر از سایر فصول است. افزایش دانش‌آموزان دستگیرشده در فصل تابستان ناشى از خلأ موجود در گذران بهینه اوقات فراغت این قشر مى‌باشد.20
چگونگى گذران اوقات فراغت دانش‌آموزان در تعطیلات تابستان از اهمیت خاصى برخوردار است؛ زیرا این ایام طولانى است و در صورت هدایت نشدن آنان و عدم وجود امکانات و تسهیلات کافى براى این امر، موجبات صدمات روحى و انحرافات اجتماعى آنان فراهم مى‌شود. بنابراین، لازم است که بیشترین استفاده را از این ایام نمود؛ زیرا «اوقات فراغت از دید اجتماعى، مانع بروز انحرافات اجتماعى؛ از دید اقتصادى، باعث افزایش کار و تولید؛ از دید سیاسى، مانع از بحران‌هاى سیاسى و آشوب‌هاى اجتماعى؛ و از نظر روان‌شناسى، باعث بهداشت روان و تضمین سلامت انسان‌ها و ایجاد نشاط مى‌شود.»21
گذران بهینه اوقات فراغت دانش‌آموزان در فصل تابستان نه تنها از انحرافات اجتماعى آنان پیشگیرى مى‌کنند، بلکه باعث آزاد شدن انرژى نوجوانان و جوانان دانش‌آموز شده و منجر به خودشکوفایى و آشکار شدن استعدادهاى آنان مى‌شود که این امر نقش مهمى در تکوین شخصیت فردى، اجتماعى و آینده این نسل ایفا مى‌کند و آنان را در نزدیک شدن به علایق، تمایلات و آرزوهاى خود کمک مى‌نماید و به همین علت، برخى از صاحب‌نظران روان‌شناسى و علوم تربیتى گذران بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان را بیانگر درجه سلامت آنان مى‌دانند.
امام صادق † مى‌فرمایند: «سلامت، نیرومندى، فراغت، جوانى، نشاط و بى‌نیازى خود را فراموش منما، در دنیا از آنها بهره‌بردارى کن و متوجه باش که از این سرمایه‌هاى عظیم به نفع معنویات و آخرت خود استفاده نمایى.»22
در برنامه‌ریزى براى پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در تابستان، حتى‌المقدور باید به گرایش‌ها، تمایلات و نیازهاى نوجوانان و جوانان توجه نمود و مشارکت خود آنان را در برنامه‌ریزى‌ها جلب کرد و نیز وضعیت اقتصادى، فرهنگى و تحصیلى خانواده‌ها را در برنامه‌ریزى‌ها نباید از نظر دور داشت. با این حال، اگر در پر نمودن بهینه اوقات فراغت دانش‌آموزان در فصل تابستان به شیوه‌هاى صحیح تربیتى توفیق حاصل ننماییم بى‌شک، زمینه انحرافات را در بین دانش‌آموزان فراهم ساخته و در نتیجه، با عواقب زیانبارى مواجه خواهیم شد.23
چگونگى گذران اوقات فراغت دانش‌آموزان در تعطیلات تابستان از اهمیت خاصى برخوردار است؛ زیرا این ایام طولانى است و در صورت هدایت نشدن آنان و عدم وجود امکانات و تسهیلات کافى براى این امر، موجبات صدمات روحى و انحرافات اجتماعى آنان فراهم مى‌شود. بنابراین، لازم است که بیشترین استفاده را از این ایام نمود؛ زیرا «اوقات فراغت از دید اجتماعى، مانع بروز انحرافات اجتماعى؛ از دید اقتصادى، باعث افزایش کار و تولید؛ از دید سیاسى، مانع از بحران‌هاى سیاسى و آشوب‌هاى اجتماعى؛ و از نظر روان‌شناسى، باعث بهداشت روان و تضمین سلامت انسان‌ها و ایجاد نشاط مى‌شود.»21
گذران بهینه اوقات فراغت دانش‌آموزان در فصل تابستان نه تنها از انحرافات اجتماعى آنان پیشگیرى مى‌کنند، بلکه باعث آزاد شدن انرژى نوجوانان و جوانان دانش‌آموز شده و منجر به خودشکوفایى و آشکار شدن استعدادهاى آنان مى‌شود که این امر نقش مهمى در تکوین شخصیت فردى، اجتماعى و آینده این نسل ایفا مى‌کند و آنان را در نزدیک شدن به علایق، تمایلات و آرزوهاى خود کمک مى‌نماید و به همین علت، برخى از صاحب‌نظران روان‌شناسى و علوم تربیتى گذران بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان را بیانگر درجه سلامت آنان مى‌دانند.
امام صادق † مى‌فرمایند: «سلامت، نیرومندى، فراغت، جوانى، نشاط و بى‌نیازى خود را فراموش منما، در دنیا از آنها بهره‌بردارى کن و متوجه باش که از این سرمایه‌هاى عظیم به نفع معنویات و آخرت خود استفاده نمایى.»22
در برنامه‌ریزى براى پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در تابستان، حتى‌المقدور باید به گرایش‌ها، تمایلات و نیازهاى نوجوانان و جوانان توجه نمود و مشارکت خود آنان را در برنامه‌ریزى‌ها جلب کرد و نیز وضعیت اقتصادى، فرهنگى و تحصیلى خانواده‌ها را در برنامه‌ریزى‌ها نباید از نظر دور داشت. با این حال، اگر در پر نمودن بهینه اوقات فراغت دانش‌آموزان در فصل تابستان به شیوه‌هاى صحیح تربیتى توفیق حاصل ننماییم بى‌شک، زمینه انحرافات را در بین دانش‌آموزان فراهم ساخته و در نتیجه، با عواقب زیانبارى مواجه خواهیم شد.23
بیشتر بخوانید: در اوقات فراغت چه کنم؟
زمینه‌ها و فعالیت‌هاى اوقات فراغت
فراغت بستگى به عوامل گوناگونى دارد. تغییرات گوناگون اجتماعى در جوامع، ماهیت فراغت و نحوه گذران آن را دگرگون کرده است. «اوقات فراغت در هر کشور تابعى از نظام سیاسى آن کشور است. در نظام‌هاى دموکراتیک فعالیت‌هاى اوقات فراغت بیشتر به عهده مؤسسات خصوصى است، در حالى که در نظام‌هاى دیکتاتورى مانند آلمان قبل از جنگ، اوقات فراغت مردم را برنامه‌ریزى و بر اساس اهداف دولتى جهت مى‌دهند.»24
اهمّ فعالیت‌ها و زمینه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان، در 12 مورد به شرح ذیل ارائه مى‌گردند:
اهمّ فعالیت‌ها و زمینه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان، در 12 مورد به شرح ذیل ارائه مى‌گردند:
1. ورزش
ورزش و بازى از قدیم‌الایام یکى از صور مهم گذران اوقات فراغت بوده است و بسیارى از دانشمندان گرایش انسان به ورزش و بازى را ناشى از یک نیاز فطرى و غریزى مى‌دانند. براى نمونه، راس25
معتقد است: «اشتیاق مردم امروزى به ورزش و بازى از عطش غریزى حاکى است؛ چه در دنیاى یکنواخت و زندگى شاق و ملال‌انگیز کنونى، بازى، خاطر را از امور عادى حیات منصرف مى‌کند و به امورى تازه که مطبوع طبع است معطوف مى‌دارد.»26
پستالوزى27 اعتقاد داشت که ورزش و بازى از
طریق درگیرى‌ها، سرگرمى‌ها، کوشش‌ها و فعالیت‌ها بر مجموعه اعمال لازم براى زندگى فرد کمک کرده و از این طریق انسجامى محکم میان روح و جسم برقرار مى‌کند. فروبل28 ورزش و بازى را به مثابه ساده‌ترین راه بیان نیروى سازنده فرد در نظر داشت. لیبرمن، 29 از تحقیقات خود نتیجه گرفت که با فراهم آوردن فرصت‌ها توأم با بازى مى‌توان قدرت خلّاقیت را رشد داد.30
در نهایت، همچنان‌که علم، خواب، خوراک و استراحت داراى هدفى مى‌باشد، تفریح و سرگرمى هم داراى نتیجه مفید است و زمانى را که انسان براى تفریح و سرگرمى مى‌گذراند نیز باید در جهت اهدافى باشد. یکى از مهم‌ترین اهداف ورزش آماده‌سازى جسم و روح انسان براى انجام کار مفید و بهتر است و در حقیقت، بهترین نوع تفریح که مى‌تواند جسم و روح ما را تقویت کرده و روح را تعالى بخشد، ورزش است که هم تفریح مى‌باشد و هم سازنده. جمله معروف «عقل سالم در بدن سالم است» خود مصداقى از این جهت است. ورزش ضمن آنکه یک عمل تفریحى و نشاط‌آور و سرگرم‌کننده در ساعات اوقات فراغت است، وسیله‌اى مؤثر در حفظ سلامت بدن و نیرومندى جسم است، همچنین تقویت‌کننده مهارت‌هاى حسى و حرکتى در فرد و در نهایت، مى‌تواند موجب افزایش قدرت تفکر فرد گردد.31
معتقد است: «اشتیاق مردم امروزى به ورزش و بازى از عطش غریزى حاکى است؛ چه در دنیاى یکنواخت و زندگى شاق و ملال‌انگیز کنونى، بازى، خاطر را از امور عادى حیات منصرف مى‌کند و به امورى تازه که مطبوع طبع است معطوف مى‌دارد.»26
پستالوزى27 اعتقاد داشت که ورزش و بازى از
طریق درگیرى‌ها، سرگرمى‌ها، کوشش‌ها و فعالیت‌ها بر مجموعه اعمال لازم براى زندگى فرد کمک کرده و از این طریق انسجامى محکم میان روح و جسم برقرار مى‌کند. فروبل28 ورزش و بازى را به مثابه ساده‌ترین راه بیان نیروى سازنده فرد در نظر داشت. لیبرمن، 29 از تحقیقات خود نتیجه گرفت که با فراهم آوردن فرصت‌ها توأم با بازى مى‌توان قدرت خلّاقیت را رشد داد.30
در نهایت، همچنان‌که علم، خواب، خوراک و استراحت داراى هدفى مى‌باشد، تفریح و سرگرمى هم داراى نتیجه مفید است و زمانى را که انسان براى تفریح و سرگرمى مى‌گذراند نیز باید در جهت اهدافى باشد. یکى از مهم‌ترین اهداف ورزش آماده‌سازى جسم و روح انسان براى انجام کار مفید و بهتر است و در حقیقت، بهترین نوع تفریح که مى‌تواند جسم و روح ما را تقویت کرده و روح را تعالى بخشد، ورزش است که هم تفریح مى‌باشد و هم سازنده. جمله معروف «عقل سالم در بدن سالم است» خود مصداقى از این جهت است. ورزش ضمن آنکه یک عمل تفریحى و نشاط‌آور و سرگرم‌کننده در ساعات اوقات فراغت است، وسیله‌اى مؤثر در حفظ سلامت بدن و نیرومندى جسم است، همچنین تقویت‌کننده مهارت‌هاى حسى و حرکتى در فرد و در نهایت، مى‌تواند موجب افزایش قدرت تفکر فرد گردد.31
2. هنر و فعالیت‌هاى مربوط به آن
خلق و ایجاد اصولا لذت‌بخش و تحریک‌کننده ذوق انسان است. لذتى که از پدید آمدن یک اثر هنرى و یا حتى از تهیه و تکمیل یا تعمیر وسایل مورد نیاز زندگى با کوشش شخص به انسان دست مى‌دهد، در اصلْ نوعى تغذیه روان و تقویت استعدادهاى نهفته انسانى را به همراه دارد و به سبب همین انگیزه درونى، مشغول شدن به این‌گونه فعالیت‌ها در اوقات فراغت جنبه سازنده و آموزنده قوى داشته و تقویت و تلطیف مهارت‌هاى دستى و نیرومندى هنرى انسان را موجب مى‌شود.
«کاربرد نقاشى، قصه، داستان و نمایش در تشخیص مشکلات عاطفى و نابسامانى‌هاى روحى، خصوصآ در روان‌درمانى کودک و نوجوان مورد تأکید قرار دارد؛ زیرا هنر شیوه‌اى مناسب در بیان غیرمستقیم است. در این شیوه، مشکلات و محدودیت‌ها راحت‌تر بیان مى‌شود.»32 بنابراین، پر نمودن اوقات فراغت از طریق فعالیت‌هاى هنرى کاربردى فراوان دارد.
«کاربرد نقاشى، قصه، داستان و نمایش در تشخیص مشکلات عاطفى و نابسامانى‌هاى روحى، خصوصآ در روان‌درمانى کودک و نوجوان مورد تأکید قرار دارد؛ زیرا هنر شیوه‌اى مناسب در بیان غیرمستقیم است. در این شیوه، مشکلات و محدودیت‌ها راحت‌تر بیان مى‌شود.»32 بنابراین، پر نمودن اوقات فراغت از طریق فعالیت‌هاى هنرى کاربردى فراوان دارد.
3. برنامه‌هاى کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى
یکى دیگر از برنامه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در فصل تابستان، کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى مى‌باشند که عمده کار آنها فعالیت‌هاى هنرى، آموزشى، ورزشى، کلاس‌هاى قرآن، اردوهاى مختلف، کلاس‌هاى تقویتى و... مى‌باشد و چون این مراکز زیر نظر وزارت آموزش و پرورش اداره مى‌شوند و گردانندگان آن مربیان و معلمان مى‌باشند، مى‌توان از آن به عنوان مرکز مطمئن‌ترى براى گذران اوقات فراغت سودمند نوجوانان و جوانان یاد کرد.
«عده‌اى از صاحب‌نظران معتقدند که فعالیت‌هاى اوقات فراغت در نهایت موجب رشد و توسعه فرهنگى در جامعه خواهد شد و در اثر فعالیت‌هاى سالم از جمله شرکت در اردوهاى جمعى، نه تنها از فرصت‌هاى بیکارى و بعضآ بزهکارى اجتماعى کاسته مى‌شود، بلکه اشاعه فرهنگ عمومى و توسعه فرهنگى و نشاط و سرزندگى در جامعه افزایش خواهد یافت.»33
«عده‌اى از صاحب‌نظران معتقدند که فعالیت‌هاى اوقات فراغت در نهایت موجب رشد و توسعه فرهنگى در جامعه خواهد شد و در اثر فعالیت‌هاى سالم از جمله شرکت در اردوهاى جمعى، نه تنها از فرصت‌هاى بیکارى و بعضآ بزهکارى اجتماعى کاسته مى‌شود، بلکه اشاعه فرهنگ عمومى و توسعه فرهنگى و نشاط و سرزندگى در جامعه افزایش خواهد یافت.»33
4. ویدئو
یکى دیگر از زمینه‌ها و فعالیت‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان تماشاى فیلم‌هاى ویدئویى است و برخى از جوانان و نوجوانان دیدن فیلم را براى گذران اوقات فراغت خود انتخاب مى‌کنند و شکى نیست که فیلم‌هاى مناسب ویدئویى به عنوان یک وسیله سمعى و بصرى مى‌تواند تأثیر عمیقى در طرز تفکر تماشاگران گذاشته و ساعات فراغت را کارساز نمایند.
البته بدیهى است که امکان استفاده منفى از این دستگاه نیز میسّر است و از سوى دیگر، تعداد زیادى دستگاه ویدئو در خانواده‌هاى ایرانى به نمایش فیلم‌هاى مختلف مشغولند.34 «بیش از 75
درصد جوانان در اوقات فراغت خود به تماشاى ویدئو و سى دى پرداخته و در این خصوص فیلم‌هاى سینمایى و موسیقى را به سایر برنامه‌ها ترجیح مى‌دهند.»35
یکى از عوامل مهم بزهکارى در بین نوجوانان، مشاهده سى‌دى‌هاى جنایى و تحریک‌کننده امور غیراخلاقى است. بنابراین ضرورت توجه خاصى به انواع رسانه‌ها در این زمینه ضرورى است.
رسانه‌هاى گروهى از طریق نمایش فیلم‌هاى جنایى، صفحات حوادث مطبوعات و رمان‌هاى پلیسى و جنایى در امر یادگیرى و ازدیاد جرایم تأثیر نامطلوبى دارند؛ چون بسیارى از مجرمین جوان سعى کرده‌اند خود را به جاى هنرپیشه‌هاى فیلم‌هاى جنایى گذارند. به عبارت ساده‌تر، اعمال آنها را تقلید نموده‌اند.36
البته بدیهى است که امکان استفاده منفى از این دستگاه نیز میسّر است و از سوى دیگر، تعداد زیادى دستگاه ویدئو در خانواده‌هاى ایرانى به نمایش فیلم‌هاى مختلف مشغولند.34 «بیش از 75
درصد جوانان در اوقات فراغت خود به تماشاى ویدئو و سى دى پرداخته و در این خصوص فیلم‌هاى سینمایى و موسیقى را به سایر برنامه‌ها ترجیح مى‌دهند.»35
یکى از عوامل مهم بزهکارى در بین نوجوانان، مشاهده سى‌دى‌هاى جنایى و تحریک‌کننده امور غیراخلاقى است. بنابراین ضرورت توجه خاصى به انواع رسانه‌ها در این زمینه ضرورى است.
رسانه‌هاى گروهى از طریق نمایش فیلم‌هاى جنایى، صفحات حوادث مطبوعات و رمان‌هاى پلیسى و جنایى در امر یادگیرى و ازدیاد جرایم تأثیر نامطلوبى دارند؛ چون بسیارى از مجرمین جوان سعى کرده‌اند خود را به جاى هنرپیشه‌هاى فیلم‌هاى جنایى گذارند. به عبارت ساده‌تر، اعمال آنها را تقلید نموده‌اند.36
5. برنامه‌هاى پایگاه مقاومت بسیج
از دیگر فعالیت‌هایى که مى‌توان براى پر کردن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان توجه خاص به آن داشت، برنامه‌هاى پایگاه‌هاى بسیج مى‌باشد و با عنایت به اینکه نظام مقدس جمهورى اسلامى ایران به دلایل مختلف نیاز به آمادگى کامل نظامى، فرهنگى، سیاسى، اخلاقى و دینى و... دارد، توجه به این‌گونه مراکز و جذب نوجوانان و جوانان به آنها را باید ضرورى و پراهمیت دانست و مى‌توان از این مراکز به عنوان یکى از مطمئن‌ترین مکان‌ها براى پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان یاد کرد؛ زیرا نه تنها در این مراکز به آموزش نظامى و آمادگى جسمانى توجه مى‌شود، بلکه به ابعاد تربیتى، فرهنگى، عقیدتى و سیاسى هم پرداخته و بها داده مى‌شود. «در اثر فعالیت‌هاى سالم، از جمله کتابخوانى، فعالیت‌هاى هنرى، شرکت در اردوهاى جمعى، انجام فعالیت‌هاى جسمانى و ورزش، انجام فعالیت‌هاى فوق برنامه عملى و ذوقى، ... مى‌توان باعث اشاعه فرهنگ عمومى گردید.»37
6. سینما
یکى دیگر از فعالیت‌ها و زمینه‌هاى پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان سینماست و به راستى که مى‌توان آن را به عنوان یک وسیله آموزشى بسیار مؤثر و یک معلم باارزش اجتماعى یاد نمود. نیروى مرموز و سحرآمیزى که در نمایش فیلم‌هاى سینمایى وجود دارد تا آنجاست که کودک خردسال تا مرد سالخورده را به سوى خود مى‌کشاند. از این‌رو، مى‌توان سینما را یکى از پیشرفته‌ترین وسایل تعلیم و تربیت معرفى نمود که مى‌تواند در پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مؤثر باشد. البته در آسیب‌شناسى سینما به این نکته مهم باید توجه داشت که «سینما به اغراق‌گویى در ارزش‌ها و تحریک احساسات جوانى و ماجراهاى شادى‌بخش یا جنایى پرداخته است که تمام این تغییرات موجب عدم پذیرش رفتارهاى جوانان توسط والدین مى‌گردد که سرانجام به ستیزه بین آنها منجر مى‌گردد.»38
بررسى‌ها نشان مى‌دهد که تماشاى فیلم‌هاى سینمایى تأثیر عمیقى بر روى منش و شخصیت بینندگان فیلم دارد؛ به ویژه اینکه بیشتر فیلم‌هاى سینمایى با خشونت همراه است که مى‌تواند پرخاشگرى در روابط شخصى افراد را افزایش دهد. تأثیر این فیلم بر کودکان و نوجوانان به مراتب بیشتر است. تماشاى خشونت در فیلم‌هاى سینمایى مى‌تواند رفتار پرخاشگرانه را از چند طریق برانگیزد:
1. تعلیم شیوه‌هاى پرخاشگرانه رفتار؛ در گزارش‌ها به مواردى از کودکان و نوجوانان برمى‌خوریم که عمل خشونت‌آمیزى را که قبلا در فیلم دیده‌اند، عینآ انجام داده‌اند.
2. افزایش برانگیختگى؛ به هنگام تماشاى برنامه‌هاى خشونت‌آمیز در مقایسه با برنامه‌هاى دیگر، افزایشى در برانگیختگى هیجانى دیده مى‌شود که احتمال رفتار پرخاشگرانه را افزایش مى‌دهد.
3. کاهش حساسیت نسبت به پرخاشگرى؛ تماشاى برنامه‌هاى خشونت موجب برانگیختگى هیجانى مى‌شود، اما با تکرار آن، از شدت واکنش‌هاى فیزیولوژیکى کاسته مى‌شود. ممکن است کندى هیجانى حاصل از تماشاى ممتد فیلم‌هاى خشونت‌آمیز، بر قدرت احساس همدردى با رنج افراد در زندگى واقعى اثر بگذارد و از آمادگى ما براى کمک به آنان بکاهد.
4. کاهش قید و بندهاى رفتار پرخاشگرانه؛ بررسى‌ها نشان مى‌دهد که تماشاى فرد دیگرى که رفتار پرخاشگرانه دارد، این قیود را سست مى‌کند. وقتى مى‌بینیم دیگران پرخاش مى‌کنند و این عمل اثرات نامطلوبى هم در پى دارند، بیشتر مایل مى‌شویم خصومت خود را ظاهر سازیم.
5. تحریف نظرات مربوط به حل اختلافات؛ بر پرده سینما اغلب اوقات اختلاف‌هاى شخصى با پرخاش بدنى حل مى‌شود، دیدن اینکه افراد خود با توسل به خشونت بر افراد بد پیروز مى‌شوند، نه تنها چنین رفتارهایى را در نظر ما قابل پذیرش مى‌سازد، بلکه از لحاظ اخلاقى نیز به آنها وجه مى‌بخشد.39
بررسى‌ها نشان مى‌دهد که تماشاى فیلم‌هاى سینمایى تأثیر عمیقى بر روى منش و شخصیت بینندگان فیلم دارد؛ به ویژه اینکه بیشتر فیلم‌هاى سینمایى با خشونت همراه است که مى‌تواند پرخاشگرى در روابط شخصى افراد را افزایش دهد. تأثیر این فیلم بر کودکان و نوجوانان به مراتب بیشتر است. تماشاى خشونت در فیلم‌هاى سینمایى مى‌تواند رفتار پرخاشگرانه را از چند طریق برانگیزد:
1. تعلیم شیوه‌هاى پرخاشگرانه رفتار؛ در گزارش‌ها به مواردى از کودکان و نوجوانان برمى‌خوریم که عمل خشونت‌آمیزى را که قبلا در فیلم دیده‌اند، عینآ انجام داده‌اند.
2. افزایش برانگیختگى؛ به هنگام تماشاى برنامه‌هاى خشونت‌آمیز در مقایسه با برنامه‌هاى دیگر، افزایشى در برانگیختگى هیجانى دیده مى‌شود که احتمال رفتار پرخاشگرانه را افزایش مى‌دهد.
3. کاهش حساسیت نسبت به پرخاشگرى؛ تماشاى برنامه‌هاى خشونت موجب برانگیختگى هیجانى مى‌شود، اما با تکرار آن، از شدت واکنش‌هاى فیزیولوژیکى کاسته مى‌شود. ممکن است کندى هیجانى حاصل از تماشاى ممتد فیلم‌هاى خشونت‌آمیز، بر قدرت احساس همدردى با رنج افراد در زندگى واقعى اثر بگذارد و از آمادگى ما براى کمک به آنان بکاهد.
4. کاهش قید و بندهاى رفتار پرخاشگرانه؛ بررسى‌ها نشان مى‌دهد که تماشاى فرد دیگرى که رفتار پرخاشگرانه دارد، این قیود را سست مى‌کند. وقتى مى‌بینیم دیگران پرخاش مى‌کنند و این عمل اثرات نامطلوبى هم در پى دارند، بیشتر مایل مى‌شویم خصومت خود را ظاهر سازیم.
5. تحریف نظرات مربوط به حل اختلافات؛ بر پرده سینما اغلب اوقات اختلاف‌هاى شخصى با پرخاش بدنى حل مى‌شود، دیدن اینکه افراد خود با توسل به خشونت بر افراد بد پیروز مى‌شوند، نه تنها چنین رفتارهایى را در نظر ما قابل پذیرش مى‌سازد، بلکه از لحاظ اخلاقى نیز به آنها وجه مى‌بخشد.39
7. کتابخوانى
کتاب وسیله خوبى براى پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان است و وجود کتابخانه‌ها عامل مؤثرى در جلب جوانان به مطالعه کتاب خواهد بود و داشتن امکانات مطالعه دریچه‌اى است به سوى دنیاى شگفت‌انگیز علم و معرفت و راهى است بسیار ساده و عملى براى پرورش استعدادهاى خدادادى انسان و فراگیرى علوم و فنونى که او را در مسیر رشد و تکامل هدایت مى‌کند و چه نیکو است که اگر بتوانیم مطالعه را در نوجوانان و جوانان به صورت عادت درآوریم؛ چراکه در آن صورت، دیگر ارتباط آنها با جهان دانش و آگاهى مشکل نخواهد بود و بدون هیچ زحمت و مرارتى خواهند توانست ضمن پر نمودن بهینه اوقات فراغت، از راه مطالعه میزان درک و اندیشه خود را نسبت به جهان هستى رشد دهند.
بر اساس تحقیقات و آمار ارائه شده از سوى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى که در سال 1362 انجام گرفته، وجود کتابخانه‌هاى کمتر و محدودتر، مراجعان کمترى را جلب مى‌نماید؛ به گونه‌اى که در مقایسه با استان‌هاى مختلف، استان کهگیلویه و بویراحمد با 1258 نفر مراجع به کتابخانه کمترین تعداد و استان خراسان با 803726 نفر مراجع بالاترین رقم را داشته است و رقم بالاى مراجعان در خراسان به خاطر وجود کتابخانه‌هاى بیشتر و رقم کمتر مراجعان در استان کهگیلویه و بویراحمد ناشى از کم بودن کتابخانه‌هاى موجود در استان بوده است.40
بر اساس تحقیقات و آمار ارائه شده از سوى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى که در سال 1362 انجام گرفته، وجود کتابخانه‌هاى کمتر و محدودتر، مراجعان کمترى را جلب مى‌نماید؛ به گونه‌اى که در مقایسه با استان‌هاى مختلف، استان کهگیلویه و بویراحمد با 1258 نفر مراجع به کتابخانه کمترین تعداد و استان خراسان با 803726 نفر مراجع بالاترین رقم را داشته است و رقم بالاى مراجعان در خراسان به خاطر وجود کتابخانه‌هاى بیشتر و رقم کمتر مراجعان در استان کهگیلویه و بویراحمد ناشى از کم بودن کتابخانه‌هاى موجود در استان بوده است.40
8. برنامه‌هاى رادیویى
رادیو یکى از رسانه‌هاى مفید و مؤثرى است که مى‌تواند نقش فوق‌العاده‌اى در انتقال دانش، اخبار، پیام‌ها و موضوعات مختلف به نوجوانان و جوانان ایفا نموده و با در نظر گرفتن برنامه‌هایى که موردنیاز و علاقه این قشر مى‌باشد، در پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مؤثر واقع شود. همچنین با تنظیم برنامه‌هایى مخصوص نوجوانان و جوانان و طرح نظریات و پاسخ به سؤالات مى‌تواند توجه آنها را به خود جلب کند. تنوع برنامه‌ها با در نظر گرفتن خصوصیات و ویژگى‌هاى قشر جوان و ایجاد رقابت‌هاى سازنده مى‌تواند آنان را به گوش دادن رادیو ترغیب نماید. «گوش دادن به رادیو حدود 27 درصد نوجوانان و 36 درصد جوانان، اوقات فراغت آنها را دربر مى‌گیرد. وجود شبکه‌هاى مختلف رادیویى که با برنامه‌هاى ورزشى، خانوادگى، علمى و آموزشى تهیه مى‌شوند از زمینه‌هاى مناسب و بهینه براى گذران اوقات فراغت مى‌باشند.»41
یکى از ویژگى‌هاى رادیو سهولت دسترسى به آن است و تقریبآ همه خانواده‌ها از آن بهره‌مندند و به وسیله آن مى‌توان به قشر وسیعى از مخاطبان در جامعه دست یافت و در پر نمودن اوقات فراغت تعداد زیادى از نوجوانان و جوانان مؤثر واقع شد.
یکى از ویژگى‌هاى رادیو سهولت دسترسى به آن است و تقریبآ همه خانواده‌ها از آن بهره‌مندند و به وسیله آن مى‌توان به قشر وسیعى از مخاطبان در جامعه دست یافت و در پر نمودن اوقات فراغت تعداد زیادى از نوجوانان و جوانان مؤثر واقع شد.
9. برنامه‌هاى تلویزیونى
تلویزیون نیز یکى از وسایل ارتباط جمعى و بنا بر عقاید بسیارى، پرمخاطب‌ترین ابزار فرهنگى است که نقش فراوانى در ایجاد ارتباط با مردم و پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان داشته و مى‌تواند نقش مهم و روزافزونى را در انتقال فرهنگ و کمک به آموزش و پرورش نوجوانان و جوانان در کشور ما ایفا کند. در این زمینه، توجه به ویژگى‌هاى دوران جوانى و همساز کردن برنامه‌هاى تلویزیونى با روحیات، طرز تفکر و علایق جوانان امرى است که باید به آن همت گماشت که در این ارتباط راه‌اندازى شبکه‌هاى مختلف تلویزیون در ارتباط با جوانان در سال‌هاى اخیر تجربه بسیار موفقى بوده است.تماشاى برنامه‌هاى تلویزیونى مى‌تواند آسیب‌هاى فراوانى داشته باشد، به ویژه امروزه که بیشتر این برنامه‌ها همراه با پرخاشگرى و خشونت است، مى‌تواند تأثیر بسزایى بر شخصت و رفتار تماشاگران، بخصوص کودکان و نوجوانان داشته باشد. اگر برنامه‌هاى تلویزیونى را آسیب‌شناسى کنیم، شواهد زیادى که بیانگر تأثیرات منفى برنامه‌هاى خشونت‌بار تلویزیونى است مشاهده خواهیم کرد.
«تلویزیون به عنوان آموزگارى تأثیرگذار، رفتار انسان‌ها را از طریق تجربه شخصیت‌هایى که به نمایش مى‌گذارند شکل مى‌دهد. بنا بر یافته روان‌شناسان، مشارکت نوجوانان با تلویزیون هنگام تماشاى آن رخ مى‌دهد و نوجوان با شخصیت‌هاى تلویزیونى همانندسازى مى‌کند.»42
تماشاى برنامه‌هاى تلویزیونى مى‌تواند آسیب‌هاى فراوانى داشته باشد، به ویژه امروزه که بیشتر این برنامه‌ها همراه با پرخاشگرى و خشونت است، مى‌تواند تأثیر بسزایى بر شخصت و رفتار تماشاگران، بخصوص کودکان و نوجوانان داشته باشد. اگر برنامه‌هاى تلویزیونى را آسیب‌شناسى کنیم، شواهد زیادى که بیانگر تأثیرات منفى برنامه‌هاى خشونت‌بار تلویزیونى است مشاهده خواهیم کرد:
در یک بررسى طولى، که عادات تماشاى تلویزیون را طى یک دوره ده‌ساله پى‌گیرى مى‌کرد، کنترل شد. در این پژوهش، بیش از 800 کودک در سنین 8 تا 9 سالگى مورد بررسى قرار گرفتند. در مورد هر کودک، پژوهشگران اطلاعاتى درباره مدت تماشاى تلویزیون و نوع برنامه‌هاى مورد تماشا، برخى ویژگى‌هاى خانواده و میزان پرخاشگرى کودک از نظر هم‌کلاسى‌هایش گردآورى کردند. یکى از یافته‌هاى اصلى این بود، کسانى که برنامه‌هاى پرخشونت را ترجیح مى‌دادند در روابط فردى خود خشونت بیشترى نشان مى‌دادند تا کسانى که برنامه‌هاى فاقد خشونت را مى‌پسندیدند. ده سال بعد، با بیش از 400 نفر از همان آزمودنى‌ها در سن 18 تا 19 سالگى در مورد برنامه‌هاى تلویزیونى مورد علاقه‌شان مصاحبه به عمل آمد و آزمونى به آنان داده شد که گرایش آنان را به بزهکارى اندازه‌گیرى مى‌کرد. نتیجه نشان داد که بین تماشاى زیاد برنامه‌هاى خشونت‌بار تلویزیون در 9 سالگى و میزان پرخاشگرى در 19 سالگى همبستگى مثبتى وجود دارد.43
«تلویزیون به عنوان آموزگارى تأثیرگذار، رفتار انسان‌ها را از طریق تجربه شخصیت‌هایى که به نمایش مى‌گذارند شکل مى‌دهد. بنا بر یافته روان‌شناسان، مشارکت نوجوانان با تلویزیون هنگام تماشاى آن رخ مى‌دهد و نوجوان با شخصیت‌هاى تلویزیونى همانندسازى مى‌کند.»42
تماشاى برنامه‌هاى تلویزیونى مى‌تواند آسیب‌هاى فراوانى داشته باشد، به ویژه امروزه که بیشتر این برنامه‌ها همراه با پرخاشگرى و خشونت است، مى‌تواند تأثیر بسزایى بر شخصت و رفتار تماشاگران، بخصوص کودکان و نوجوانان داشته باشد. اگر برنامه‌هاى تلویزیونى را آسیب‌شناسى کنیم، شواهد زیادى که بیانگر تأثیرات منفى برنامه‌هاى خشونت‌بار تلویزیونى است مشاهده خواهیم کرد:
در یک بررسى طولى، که عادات تماشاى تلویزیون را طى یک دوره ده‌ساله پى‌گیرى مى‌کرد، کنترل شد. در این پژوهش، بیش از 800 کودک در سنین 8 تا 9 سالگى مورد بررسى قرار گرفتند. در مورد هر کودک، پژوهشگران اطلاعاتى درباره مدت تماشاى تلویزیون و نوع برنامه‌هاى مورد تماشا، برخى ویژگى‌هاى خانواده و میزان پرخاشگرى کودک از نظر هم‌کلاسى‌هایش گردآورى کردند. یکى از یافته‌هاى اصلى این بود، کسانى که برنامه‌هاى پرخشونت را ترجیح مى‌دادند در روابط فردى خود خشونت بیشترى نشان مى‌دادند تا کسانى که برنامه‌هاى فاقد خشونت را مى‌پسندیدند. ده سال بعد، با بیش از 400 نفر از همان آزمودنى‌ها در سن 18 تا 19 سالگى در مورد برنامه‌هاى تلویزیونى مورد علاقه‌شان مصاحبه به عمل آمد و آزمونى به آنان داده شد که گرایش آنان را به بزهکارى اندازه‌گیرى مى‌کرد. نتیجه نشان داد که بین تماشاى زیاد برنامه‌هاى خشونت‌بار تلویزیون در 9 سالگى و میزان پرخاشگرى در 19 سالگى همبستگى مثبتى وجود دارد.43
10. مطالعه روزنامه‌ها
با توجه به اینکه اخبار و حوادث و رویدادهاى مختلف ایران و جهان از طریق روزنامه‌ها منتشر مى‌گردد، از این‌رو، یکى از فعالیت‌ها و زمینه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان محسوب مى‌شود. این‌گونه رسانه‌ها مى‌توانند نقش مهمى در اطلاع‌رسانى، تنویر افکار عمومى و گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان داشته باشد.
11. پارک‌هاى شهرى و گذران اوقات فراغت
یکى دیگر از فعالیت‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان پارک‌هاى شهرى است که با عنایت به آرامش روحى که در اثر حضور و گردش در آن به انسان دست مى‌دهد، داراى اهمیت بسزایى در پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان است. «42 درصد نوجوانان جامعه مورد بررسى اظهار کرده‌اند که بخشى از اوقات فراغت خود را با رفتن به پارک مى‌گذرانند. این نسبت در بین مردان 47 درصد و زنان 36 درصد بوده است.»44
بنابراین، جوانان علاقه‌مند هستند که قسمتى از وقت خود را در آن محیط‌ها بگذرانند. دنیس گیور که مطالعات زیادى در زمینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان انجام داده است، مى‌گوید: «اوقات فراغت فرصتى به فرد مى‌دهد تا انرژى خود را آزاد کند و به خلّاقیت و خودشکوفایى نایل شود.»45
بنابراین، جوانان علاقه‌مند هستند که قسمتى از وقت خود را در آن محیط‌ها بگذرانند. دنیس گیور که مطالعات زیادى در زمینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان انجام داده است، مى‌گوید: «اوقات فراغت فرصتى به فرد مى‌دهد تا انرژى خود را آزاد کند و به خلّاقیت و خودشکوفایى نایل شود.»45
12. رایانه، اینترنت، ماهواره
امروزه رشد چشمگیر فناورى اطلاعات در سطح جهانى باعث گردیده که در مدت زمان کمى بتوان از اطلاعات وسیع برخوردار شد. بنابراین، رایانه، اینترنت و ماهواره اگر در جهت مطلوب و ارزش‌هاى اخلاقى قرار گیرد، یکى از بهترین گزینه‌ها براى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان جامعه خواهد بود. از این‌رو، استفاده بهینه از این منابع مورد توجه مربیان تربیتى مى‌باشد. البته اگر در جهت نامطلوب قرار گیرد بیشترین ضربه را به جامعه وارد خواهد ساخت. از آن‌رو که دشمنان از طریق تهاجم فرهنگى و برنامه‌هاى نامناسب درصدد تحقق اهداف نادرست خود مى‌باشند، لازم است که مکان‌هاى مناسب و هدایت و کنترل برنامه‌ها مدنظر قرار گیرد.
«بر پایه تحقیقات 36 درصد از پاسخ‌گویان بعضى از اوقات فراغت خود را در منزل براى سرگرمى و تفریح از اینترنت استفاده مى‌کنند. آمار چت در ایران بسیار بالاست و گفته مى‌شود 80 درصد کاربران اینترنتى مشغول به این کار هستند. درصد کارهاى تحقیقاتى اینترنتى در ایران کمتر از 5 درصد است، در حالى که در کشورهاى اروپایى پیشرفته این آمار بالاى 80 درصد مى‌رسد. بازى‌هاى رایانه‌اى نیز آمار بسیار بالایى را در میان نوجوانان به خود اختصاص داده است.»46
«بر پایه تحقیقات 36 درصد از پاسخ‌گویان بعضى از اوقات فراغت خود را در منزل براى سرگرمى و تفریح از اینترنت استفاده مى‌کنند. آمار چت در ایران بسیار بالاست و گفته مى‌شود 80 درصد کاربران اینترنتى مشغول به این کار هستند. درصد کارهاى تحقیقاتى اینترنتى در ایران کمتر از 5 درصد است، در حالى که در کشورهاى اروپایى پیشرفته این آمار بالاى 80 درصد مى‌رسد. بازى‌هاى رایانه‌اى نیز آمار بسیار بالایى را در میان نوجوانان به خود اختصاص داده است.»46
پیشنهادها و راه‌کارها
1. به دلیل آنکه ورزش در اولویت فعالیت‌هاى مورد علاقه نوجوانان و جوانان براى پر نمودن اوقات فراغت قرار دارد، از این‌رو، باید ایجاد و توسعه مراکز مختلف ورزشى از قبیل باشگاه‌ها، میادین و سالن‌هاى ورزشى از طریق مبادى ذى‌ربط ورزشى صورت پذیرد و براى جذب هرچه بیشتر قشر جوان به ورزش، مسابقات و اردوهاى مختلف ورزشى را راه‌اندازى و امکان رقابت‌هاى سازنده بین آنها را فراهم نمود و در این زمینه راه‌اندازى تمامى رشته‌هاى ورزش در همه شهرستان‌ها و برگزارى مسابقات مختلف بین آنها ضرورى است.
2. عده کثیرى از نوجوانان و جوانان به دلیل مشکلات اقتصادى نمى‌توانند از امکانات محدودى که در جهت گذران اوقات فراغت آنان تدارک دیده مى‌شود، استفاده نمایند. از این‌رو، شایسته است از طریق مراجع ذى‌صلاح مساعدت‌هاى مناسبى به این منظور پیش‌بینى گردد.
3. همان‌گونه که اشاره گردید، سکوت حاکم بر کتابخانه‌ها و کتاب‌هاى موجود در آنها مى‌تواند نوجوانان و جوانان را به سمت خود کشانده و از بهترین زمینه‌هاى پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان محسوب گردند. در این زمینه، پیشنهاد مى‌گردد اولا، سالن‌هاى مطالعه کتاب‌ها گسترش یابد؛ ثانیآ، کتاب‌هاى تخصصى تمامى رشته‌هاى علمى جدیدالانتشار تهیه و در صورت نیاز به نوجوانان و جوانان تحویل داده شود.
4. از آن‌رو که مشاهده کتاب‌هاى گوناگون و بخصوص کتاب‌هاى جدیدالانتشار، نوجوانان و جوانان را به خرید و مطالعه آنها ترغیب مى‌نماید، شایسته است که نمایشگاه‌هاى کتاب در تمامى فصول سال و در همه شهرستان‌ها برپا گردد.
5. با عنایت به نقش کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى در پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان، بر مسئولان مربوطه است که در جهت گسترش فضاى فرهنگى کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى اقدام لازم را معمول و با استفاده از مربیان متعهد و دلسوز به گسترش برنامه‌هاى مذهبى، ورزشى، هنرى، آموزشى و اردوهاى مختلف بپردازند.
6. با توجه به کمبود فضاهاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در سطح کشور، بهتر است علاوه بر فعالیت کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى، مدارس و دانشگاه‌ها نیز پیش از شروع تعطیلات تابستانى طرح و برنامه منطقى و عملى براى گذران این اوقات ارائه دهند و به همین منظور مدارس و دانشگاه‌ها براى پر کردن اوقات آزاد دانش‌آموزان و دانشجویان در تابستان دایر باشند تا نوجوانان و جوانان از امکاناتى نظیر زمین ورزش، کتابخانه، کارگاه و آزمایشگاه بهره‌مند شوند.
7. هنر و فعالیت‌هاى مربوط به آن نیز از لحاظ گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان باید مورد توجه قرار گیرد و از آن‌رو که گسترش هنرهایى مانند قالى‌بافى، خطاطى، نقاشى و مانند آن علاوه بر پر نمودن بهینه اوقات فراغت قشر جوان، از نظر مادى هم براى آنان و جامعه داراى ارزش اقتصادى است، بر مسئولان امر است که براى انجام چنین فعالیت‌هایى مراکزى را دایر و به آموزش نوجوانان و جوانان بپردازند و به منظور ترغیب هرچه بیشتر قشر جوان به این هنرها هر از چندگاه مسابقاتى برگزار نمایند.
8. با عنایت به اینکه پایگاه‌هاى مقاومت بسیج یکى از مطمئن‌ترین مکان‌ها براى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مى‌باشند و همچنین با نگرش به موقعیت و وضعیت نظام اسلامى‌مان از لحاظ سیاسى، فرهنگى، نظامى و... لازم است که مسئولان مربوطه به برنامه‌هاى پایگاه مقاومت بسیج عنایت بیشترى مبذول داشته و با گسترش فعالیت‌هاى بسیج دانش‌آموزى و دانشجویى، کلاس‌هاى قرآن، احکام و سایر فعالیت‌هاى فرهنگى و ورزشى را بیش از قبل تقویت نمایند.
9. فهرستى از سازمان‌ها و ارگان‌هایى که در زمینه پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در فصل تابستان توانایى کمک به دانش‌آموزان و دانشجویان را دارند تهیه گردد و همراه با برنامه‌ها و نشانى سازمان‌ها در اختیار دانش‌آموزان و دانشجویان و شهرستان‌ها قرار گیرد.
10. تشکیل اردوهاى کار در زمینه‌هاى تولیدى اعم از صنعتى، کشاورزى و خدماتى، به گونه‌اى که مقررى مشخصى نیز براى نوجوانان و جوانان در نظر گرفته شود که این امر نه تنها در پر نمودن بهینه اوقات فراغت آنان مؤثر خواهد بود و باعث رشد اجتماعى آنان مى‌شود، بلکه دانش‌آموزان و دانشجویانى که از طبقه متوسط به پایین مى‌باشند مى‌توانند ضمن کار در تابستان هزینه تحصیلى خود را نیز تأمین نمایند.
11. با توجه به اهمیتى که پر نمودن اوقات فراغت در سرنوشت نوجوانان و جوانان دارد، باید خود نوجوانان و جوانان از اهمیت این امر و نحوه گذران آن آگاهى داشته باشند و در این زمینه، متولیان آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، صدا و سیما و مطبوعات در خصوص اهمیت و نحوه گذران بهینه آن به قشر جوان آموزش‌هاى لازم را ارائه و به آنان تفهیم نمایند که مبادا اوقات فراغت را بیهوده بگذرانند و مقصود از گذران اوقات فراغت فقط تفریح نیست و وقتى که یک فرد فراغت زیادى داشت، دست‌کم باید قسمتى از آن را نیز براى یادگیرى به کار ببرد؛ یادگیرى مواردى که در شکوفایى خلّاقیتش مؤثر باشد. آنان باید بیاموزند که زندگى خود را با تفریحات وقت‌گیر و بى‌ثمر و فسادانگیز تباه نسازند.
12. از آن‌رو که در زمینه پر نمودن اوقات فراغت سازمان‌هاى مختلف دخیلند، باید بین سازمان‌هاى مختلف در امر تدارک برنامه‌ریزى براى پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در مناطق مختلف هماهنگى به عمل آید و تحقق یا عدم تحقق برنامه‌ها مورد ارزیابى قرار گیرد و در جهت اصلاح برنامه‌ها اقدامات مناسب صورت پذیرد.
13. از آن‌رو که پارک‌هاى شهرى نیز از اماکن مناسب براى پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان به شمار مى‌روند، باید این مکان‌ها از زمینه‌هاى گرایش به انحرافات پاکسازى شوند و بدین منظور، حضور نیروهاى متعهد آشنا به علوم رفتارى و آگاه به مسائل نوجوانان و جوانان براى اجراى فریضه امر به معروف و نهى از منکر ضرورى است.
14. با توجه به اینکه روزنامه‌ها و مجلات بیشترین اطلاعات، اخبار و حوادث گوناگون روز و جهان را گزارش مى‌دهند، از این‌رو، اگر با محتواى مناسب چاپ و به موقع و با قیمت مناسب‌ترى توزیع گردند مى‌توانند از بهترین زمینه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان باشند.
15. از آن‌رو که یکى از برنامه‌هاى گذران اوقات فراغت قشر جوان استفاده از صدا و سیماست، باید مسئولان مربوطه ضمن توسعه کمّى و کیفى شبکه‌هاى رادیویى و تلویزیونى به منظور جلب نظر نوجوانان و جوانان برنامه‌هایى را تهیه و پخش نمایند که با ویژگى‌هاى سنى دوره نوجوانى و جوانى هماهنگى بیشترى داشته باشد.
16. به منظور استقبال هرچه بیشتر نوجوانان و جوانان از برنامه‌هایى که توسط مسئولان براى پر نمودن اوقات فراغت آنان طراحى مى‌گردد، باید از نظرات جوانان هر شهرستان استفاده گردد.
2. عده کثیرى از نوجوانان و جوانان به دلیل مشکلات اقتصادى نمى‌توانند از امکانات محدودى که در جهت گذران اوقات فراغت آنان تدارک دیده مى‌شود، استفاده نمایند. از این‌رو، شایسته است از طریق مراجع ذى‌صلاح مساعدت‌هاى مناسبى به این منظور پیش‌بینى گردد.
3. همان‌گونه که اشاره گردید، سکوت حاکم بر کتابخانه‌ها و کتاب‌هاى موجود در آنها مى‌تواند نوجوانان و جوانان را به سمت خود کشانده و از بهترین زمینه‌هاى پر نمودن بهینه اوقات فراغت نوجوانان و جوانان محسوب گردند. در این زمینه، پیشنهاد مى‌گردد اولا، سالن‌هاى مطالعه کتاب‌ها گسترش یابد؛ ثانیآ، کتاب‌هاى تخصصى تمامى رشته‌هاى علمى جدیدالانتشار تهیه و در صورت نیاز به نوجوانان و جوانان تحویل داده شود.
4. از آن‌رو که مشاهده کتاب‌هاى گوناگون و بخصوص کتاب‌هاى جدیدالانتشار، نوجوانان و جوانان را به خرید و مطالعه آنها ترغیب مى‌نماید، شایسته است که نمایشگاه‌هاى کتاب در تمامى فصول سال و در همه شهرستان‌ها برپا گردد.
5. با عنایت به نقش کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى در پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان، بر مسئولان مربوطه است که در جهت گسترش فضاى فرهنگى کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى اقدام لازم را معمول و با استفاده از مربیان متعهد و دلسوز به گسترش برنامه‌هاى مذهبى، ورزشى، هنرى، آموزشى و اردوهاى مختلف بپردازند.
6. با توجه به کمبود فضاهاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در سطح کشور، بهتر است علاوه بر فعالیت کانون‌هاى فرهنگى و تربیتى، مدارس و دانشگاه‌ها نیز پیش از شروع تعطیلات تابستانى طرح و برنامه منطقى و عملى براى گذران این اوقات ارائه دهند و به همین منظور مدارس و دانشگاه‌ها براى پر کردن اوقات آزاد دانش‌آموزان و دانشجویان در تابستان دایر باشند تا نوجوانان و جوانان از امکاناتى نظیر زمین ورزش، کتابخانه، کارگاه و آزمایشگاه بهره‌مند شوند.
7. هنر و فعالیت‌هاى مربوط به آن نیز از لحاظ گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان باید مورد توجه قرار گیرد و از آن‌رو که گسترش هنرهایى مانند قالى‌بافى، خطاطى، نقاشى و مانند آن علاوه بر پر نمودن بهینه اوقات فراغت قشر جوان، از نظر مادى هم براى آنان و جامعه داراى ارزش اقتصادى است، بر مسئولان امر است که براى انجام چنین فعالیت‌هایى مراکزى را دایر و به آموزش نوجوانان و جوانان بپردازند و به منظور ترغیب هرچه بیشتر قشر جوان به این هنرها هر از چندگاه مسابقاتى برگزار نمایند.
8. با عنایت به اینکه پایگاه‌هاى مقاومت بسیج یکى از مطمئن‌ترین مکان‌ها براى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان مى‌باشند و همچنین با نگرش به موقعیت و وضعیت نظام اسلامى‌مان از لحاظ سیاسى، فرهنگى، نظامى و... لازم است که مسئولان مربوطه به برنامه‌هاى پایگاه مقاومت بسیج عنایت بیشترى مبذول داشته و با گسترش فعالیت‌هاى بسیج دانش‌آموزى و دانشجویى، کلاس‌هاى قرآن، احکام و سایر فعالیت‌هاى فرهنگى و ورزشى را بیش از قبل تقویت نمایند.
9. فهرستى از سازمان‌ها و ارگان‌هایى که در زمینه پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در فصل تابستان توانایى کمک به دانش‌آموزان و دانشجویان را دارند تهیه گردد و همراه با برنامه‌ها و نشانى سازمان‌ها در اختیار دانش‌آموزان و دانشجویان و شهرستان‌ها قرار گیرد.
10. تشکیل اردوهاى کار در زمینه‌هاى تولیدى اعم از صنعتى، کشاورزى و خدماتى، به گونه‌اى که مقررى مشخصى نیز براى نوجوانان و جوانان در نظر گرفته شود که این امر نه تنها در پر نمودن بهینه اوقات فراغت آنان مؤثر خواهد بود و باعث رشد اجتماعى آنان مى‌شود، بلکه دانش‌آموزان و دانشجویانى که از طبقه متوسط به پایین مى‌باشند مى‌توانند ضمن کار در تابستان هزینه تحصیلى خود را نیز تأمین نمایند.
11. با توجه به اهمیتى که پر نمودن اوقات فراغت در سرنوشت نوجوانان و جوانان دارد، باید خود نوجوانان و جوانان از اهمیت این امر و نحوه گذران آن آگاهى داشته باشند و در این زمینه، متولیان آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، صدا و سیما و مطبوعات در خصوص اهمیت و نحوه گذران بهینه آن به قشر جوان آموزش‌هاى لازم را ارائه و به آنان تفهیم نمایند که مبادا اوقات فراغت را بیهوده بگذرانند و مقصود از گذران اوقات فراغت فقط تفریح نیست و وقتى که یک فرد فراغت زیادى داشت، دست‌کم باید قسمتى از آن را نیز براى یادگیرى به کار ببرد؛ یادگیرى مواردى که در شکوفایى خلّاقیتش مؤثر باشد. آنان باید بیاموزند که زندگى خود را با تفریحات وقت‌گیر و بى‌ثمر و فسادانگیز تباه نسازند.
12. از آن‌رو که در زمینه پر نمودن اوقات فراغت سازمان‌هاى مختلف دخیلند، باید بین سازمان‌هاى مختلف در امر تدارک برنامه‌ریزى براى پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در مناطق مختلف هماهنگى به عمل آید و تحقق یا عدم تحقق برنامه‌ها مورد ارزیابى قرار گیرد و در جهت اصلاح برنامه‌ها اقدامات مناسب صورت پذیرد.
13. از آن‌رو که پارک‌هاى شهرى نیز از اماکن مناسب براى پر نمودن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان به شمار مى‌روند، باید این مکان‌ها از زمینه‌هاى گرایش به انحرافات پاکسازى شوند و بدین منظور، حضور نیروهاى متعهد آشنا به علوم رفتارى و آگاه به مسائل نوجوانان و جوانان براى اجراى فریضه امر به معروف و نهى از منکر ضرورى است.
14. با توجه به اینکه روزنامه‌ها و مجلات بیشترین اطلاعات، اخبار و حوادث گوناگون روز و جهان را گزارش مى‌دهند، از این‌رو، اگر با محتواى مناسب چاپ و به موقع و با قیمت مناسب‌ترى توزیع گردند مى‌توانند از بهترین زمینه‌هاى گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوانان باشند.
15. از آن‌رو که یکى از برنامه‌هاى گذران اوقات فراغت قشر جوان استفاده از صدا و سیماست، باید مسئولان مربوطه ضمن توسعه کمّى و کیفى شبکه‌هاى رادیویى و تلویزیونى به منظور جلب نظر نوجوانان و جوانان برنامه‌هایى را تهیه و پخش نمایند که با ویژگى‌هاى سنى دوره نوجوانى و جوانى هماهنگى بیشترى داشته باشد.
16. به منظور استقبال هرچه بیشتر نوجوانان و جوانان از برنامه‌هایى که توسط مسئولان براى پر نمودن اوقات فراغت آنان طراحى مى‌گردد، باید از نظرات جوانان هر شهرستان استفاده گردد.
نتیجه‌گیرى
با توجه به جوان بودن جامعه کنونى ما و رشد روزافزون انواع انحرافات بخصوص در بین دانش‌آموزان، لازم است که به مسئله مهم اوقات فراغت توجه ویژه‌اى نمود تا بتوان با پر نمودن اوقات فراغت در جهت مطلوب و رشد ارزش‌هاى اجتماعى و اسلامى، از انحرافاتى که نسل جوان را تهدید مى‌کند به نحو مطلوبى جلوگیرى به عمل آورد. از این‌رو، با توجه به برنامه‌هاى ورزشى، تفریحى، علمى، اجتماعى و انواع برنامه‌هاى فوق برنامه که در مقاله حاضر به آن اشاره شد، مى‌توان نقش مؤثرى در این زمینه ایفا نمود که اهمّ آنها عبارتند از:
1. توجه دولت و مسئولان و متولیان تعلیم و تربیت به ورزش نوجوانان و جوانان براى پر نمودن اوقات فراغت متناسب با ویژگى‌هاى جسمى و روانى آنان؛
2. اهمیت و ارزش بیشتر دادن به فعالیت‌هاى هنرى متناسب با استعدادهاى نوجوانان و جوانان؛
3. تقویت پایگاه‌هاى مقاومت بسیج براى پر نمودن اوقات فراغت و هدایت نوجوانان و جوانان به سمت ارزش‌هاى اسلامى؛
4. رشد کمّى و کیفى کتب، مجلات و... در زمینه مطالب علمى متناسب با خصوصیات روانى نوجوانان و جوانان به منظور پر نمودن اوقات فراغت آنان به مطالعه و کسب ارزش‌هاى اجتماعى؛
ارسال توسط کاربر محترم سایت: samsam
1. توجه دولت و مسئولان و متولیان تعلیم و تربیت به ورزش نوجوانان و جوانان براى پر نمودن اوقات فراغت متناسب با ویژگى‌هاى جسمى و روانى آنان؛
2. اهمیت و ارزش بیشتر دادن به فعالیت‌هاى هنرى متناسب با استعدادهاى نوجوانان و جوانان؛
3. تقویت پایگاه‌هاى مقاومت بسیج براى پر نمودن اوقات فراغت و هدایت نوجوانان و جوانان به سمت ارزش‌هاى اسلامى؛
4. رشد کمّى و کیفى کتب، مجلات و... در زمینه مطالب علمى متناسب با خصوصیات روانى نوجوانان و جوانان به منظور پر نمودن اوقات فراغت آنان به مطالعه و کسب ارزش‌هاى اجتماعى؛
نمایش پی نوشت ها:
2 ـ غلامعلى افروز، هنگامه‌هاى فراغت، زمینه‌ساز بهداشتروانى و خلّاقیت‌ها، ص 128ـ129.
3 ـ محمّدمهدى صفورایى، «بهینه‌سازى اوقات فراغت»، زلالهدایت، ش 2، ص 74.
4 ـ حسن عمید، فرهنگ عمید، ذیل واژه «فراغت».
5 ـ على‌اکبر دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه «فراغت».
6 ـ مجموعه مقالات برگزیده سمینار بررسى مسائل نوجوانان وجوانان، ص 145.
7 ـ منیژه کرباسى و منوچهر وکیلیان، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 119.
8 ـ باقر یوسفى، «چگونگى گذراندن اوقات فراغت»، مدیریت درآموزش و پرورش، ش 13، ص 77.
9 ـ منیژه کرباسى و منوچهر وکیلیان، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 119.
10 ـ غلامعلى افروز، هنگامه‌هاى فراغت زمینه‌ساز بهداشت روانىو بستر خلّاقیت، ص 124.
11 ـ همان، ص 126ـ127.
12. France Dooke.
13. John Fourastie.
14. Tagore.
15 ـ باقر یوسفى، «چگونگى گذران اوقات فراغت»، مدیریت درآموزش و پرورش، ش 13، ص 78.
16 ـ محمدرضا قره‌بگلو، بررسى علل گرایش به بزهکارىنوجوانان و جوانان شهرستان محلّات، ص 78.
17 ـ سیدمحمّد میرکمالى، میزگرد»، مدیریت در آموزش و پرورش، ش 2، به نقل از: محمّدمهدى صفورایى، «بهینه‌سازى اوقاتفراغت»، زلال هدایت، ش 2، ص 79.
18 ـ بهروز عبدلى، مبانى روانى ـ اجتماعى تربیت دینى و ورزش، ص 177.
19 ـ یداللّه جهانگرد، «ضرورت ورزش»، پیوند، ش 132، ص 52.
20 ـ محمدرضا قره‌بگلو، بررسى طرق پرنمودن بهینه اوقاتفراغت نوجوانان و جوانان استان مرکزى، ص 5.
21 ـ محمدعلى کشاورزى، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 170.
22 ـ باقر یوسفى، «چگونگى گذران اوقات فراغت»، مدیریت درآموزش و پرورش، ش 13، ص 77.
23 ـ علیرضا عصاره، «برنامه‌ریزى براى اوقات فراغت»، تربیت، ش 10، ص 109.
24 ـ بهروز عبدلى، مبانى روانى ـ اجتماعى تربیت بدنى و ورزش، ص 179.
25. Ruth.
26 ـ جمشید بهنام و شاپور راسخ، مقدمه‌اى بر جامعه‌شناسىایران، ص 290.
27. Pestalozzi.
28. Froebel.
29. Lieberman.
30 ـ سیامک رضا مهجور، روان‌شناسى بازى، ص 22 و 24.
31 ـ محمدتقى فلسفى، جوان از نظر عقل و احساس، ج 2، ص413ـ444.
32 ـ على میرزابیگى، نقش هنر در آموزش و پرورش و بهداشتروانى کودکان، ص 96.
33 ـ محمدعلى کشاورزى، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 172.
34 ـ حسن احدى، تهاجم فرهنگى؛ چه باید کرد؟، در: مجموعهمقالات راه‌هاى مقابله با تهاجم فرهنگى، ص 35.
35 ـ محمدعلى کشاورزى، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 181.
36 ـ محمّدحسین فرجاد، آسیب‌شناسى اجتماعى و جامعه‌شناسىانحرافات، ص 184.
37 ـ علیرضا عصاره، خانواده و ضرورت توجه به اوقات فراغتفرزندان، ص 33.
38 ـ محمّدحسین فرجاد، آسیب‌شناسى اجتماعى و جامعه‌شناسىانحرافات، ص 111.
39 ـ ارنست هیلگارد، زمینه روان‌شناسى، ترجمه محمدتقى براهنىو همکاران، ج 1، ص 586.
40 ـ سیداحمد احمدى، روان‌شناسى نوجوانان و جوانان، ص126.
41 ـ محمدعلى کشاورزى، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 181.
42 ـ سمیرا نیکخواه، بررسى نقش رسانه‌هاى جمعى در شکل‌گیرىهویت ملى و مذهبى، ص 57.
43 ـ ارنست هیلگارد، زمینه روان‌شناسى، ج 1، ص 584.
44 ـ محمدعلى کشاورزى، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 179.
45 ـ باقر یوسفى، «چگونگى گذران اوقات فراغت»، مدیریت درآموزش و پرورش، ش 13، ص 81.
46 ـ محمدعلى کشاورزى، مسائل نوجوانان و جوانان، ص 182. منابعـ احدى، حسن، تهاجم فرهنگى؛ چه باید کرد؟، در: مجموعه مقالات راه‌هاى مقابله با تهاجم فرهنگى، تهران، دانشگاه آزاداسلامى، 1374.ـ احمدى، سیداحمد، روان‌شناسى نوجوانان و جوانان، اصفهان، مشعل، 1374.ـ افروز، غلامعلى، هنگامه‌هاى فراغت، زمینه‌ساز بهداشت روانىو بستر خلّاقیت‌ها، به نقل از: محمّدمهدى صفورایى، «بهینه‌سازىاوقات فراغت»، زلال هدایت، ش 2 (پاییز 1387)، 68ـ83.ـ بهنام، جمشید و شاپور راسخ، مقدمه‌اى بر جامعه‌شناسى ایران، تهران، کیهان، 1371.ـ جهانگرد، یداللّه، «ضرورت ورزش»، پیوند، ش 132، به نقل از: محمدمهدى صفورایى، «بهینه‌سازى اوقات فراغت»، زلال هدایت، ش 2 (پاییز 1387)، ص 68ـ83.ـ دهخدا، على‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1325.ـ عبدلى، بهروز، مبانى روانى ـ اجتماعى تربیت بدنى و ورزش، تهران، بامداد، 1386.ـ عصاره، علیرضا، «برنامه‌ریزى براى اوقات فراغت»، تربیت، ش10، 1374.ـ عصاره، علیرضا، خانواده و ضرورت توجه به اوقات فراغتفرزندان، به نقل از: محمّدمهدى صفورایى، «بهینه‌سازى اوقاتفراغت»، زلال هدایت، ش 2 (پاییز 1387)، 68ـ83.ـ عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، جاویدان، 1355.ـ فرجاد، محمدحسین، آسیب‌شناسى اجتماعى و جامعه‌شناسىانحرافات، تهران، بدر، 1371.ـ فلسفى، محمدتقى، جوان از نظر عقل و احساس، تهران، هیأتنشر معارف اسلامى، 1348.ـ قره‌بگلو، محمدرضا، بررسى طرق پر نمودن بهینه اوقات فراغتنوجوانان و جوانان استان مرکزى، اراک، اداره مبارزه با مفاسداجتماعى استان مرکزى، 1377.ـ قره‌بگلو، محمدرضا، بررسى علل گرایش به بزهکارى نوجوانان وجوانان شهرستان محلّات، پایان‌نامه کارشناسى ارشد، رشته علومتربیتى، اراک، دانشگاه آزاد اسلامى، 1376.ـ کرباسى، منیژه و منوچهر وکیلیان، مسائل نوجوانان و جوانان، تهران، دانشگاه پیام نور، 1378.ـ کشاورزى، محمدعلى، مسائل نوجوانان و جوانان، تهران، روزبهان، 1385.ـ مجموعه مقالات برگزیده سمینار بررسى مسائل نوجوانان وجوانان، اصفهان، جهاد دانشگاهى، 1372.ـ مهجور، سیامک‌رضا، روان‌شناسى بازى، شیراز، راهگشا، 1376.ـ میرزابیگى، على، نقش هنر در آموزش و پرورش و بهداشتروانى کودکان، تهران، مدرسه، 1370.ـ میرکمالى، سیدمحمّد، «میزگرد»، مدیریت در آموزش و پرورش، ش 2، به نقل از: محمدمهدى صفورایى، «بهینه‌سازى اوقاتفراغت»، زلال هدایت، ش 2 (پاییز 1387)، ص 68ـ83.ـ نیکخواه، سمیرا، بررسى نقش رسانه‌هاى جمعى در شکل‌گیرىهویت ملى و مذهبى، پایان‌نامه کارشناسى، رشته علوم تربیتى، قم، دانشگاه آزاد اسلامى، 1387.ـ هیلگارد، ارنست، زمینه روان‌شناسى، ترجمه محمدتقى براهنى وهمکاران، تهران، رشد، 1375.ـ یوسفى، باقر، «چگونگى گذران اوقات فراغت»، مدیریت درآموزش و پرورش، ش 13، تابستان 1374، 77ـ87.
ارسال توسط کاربر محترم سایت: samsam
