انرژي هسته اي در آفريقا و نقش قدرتها و سازمان هاي بين المللي (4)
نويسنده: مهدي قويدل
تعامل قدرت هاي بزرگ با برنامه هسته اي مصر
مصريها در قبال برنامه صلح آميزهسته اي جمهوري اسلامي ايران معتقدند كه برنامه هسته اي، حق ايران است. ولي بر عاري سازي منطقه خاورميانه از سلاحهاي كشتار جمعي تأكيد دارند. در فوريه 2006، در قطعنامه اي كه آژانس بين المللي انرژي اتمي درباره برنامه هسته اي ايران صادر كرد، مصر خواستار گنجاندن قطعنامه اي در آن شد تا بر عاري سازي منطقه خاورميانه از سلاحهاي كشتار جمعي (با اشاره به اسرائيل) تأكيد شود. آمريكايي ها ابتدا با پيشنهاد مصر كه يكي از اعضاي شوراي حكام آژانس بين المللي انرژي اتمي است، مخالفت كرد. ولي در نهايت، براي تصويب قطعنامه عليه ايران تن به خواسته مصر داد.
آمريكا هر گونه كمك به برنامه صلح آميز هسته اي مصر را به امضاي معاهده منع آزمايشهاي هسته اي و معاهده منع توليد سلاحهاي شيميايي و همچنين پيوستن مصر به پروتكل الحاقي ان.پي.تي مشروط مي داند. در بين ديگر كشورهاي هسته اي غربي، فرانسه از سياست هسته اي مصر حمايت كرده است؛ شايد به اين خاطر كه توان هسته اي مصر هنوز به مرحله خطر نرسيده است. ژاك شيراك، رئيس جمهور فرانسه، درآوريل سال 2006 در ديدار با حسني مبارك همتاي مصري خود از تلاش هاي اين كشوركه خواستار عاري سازي منطقه خاورميانه از سلاحهاي كشتار جمعي است تقدير كرد. فرانسه در دهه 1960 در ساخت نيروگاه اتمي ديموناي اسرائيل نقش بسزايي ايفا كرد.
ب:وضعيت جاري برنامه هاي هسته اي مصر
اكنون مصر موكداً خواستار عاري سازي منطقه خاورميانه از سلاحهاي كشتار جمعي است. اين كشور برنامه تحقيقاتي هسته اي فعال خود را با دو رآكتور تحقيقاتي با هدف توسعه يك چرخه سوخت هسته اي مستقل حفظ كرده است.(11) مصر هرگز سلاحهاي اتمي نداشته و تجربه توسعه مخفيانه آن را نيز ندارد. گزارشهايي اخيراً درباره اهداف قاهره براي احداث نيروگاه برق هسته اي در منطقه الدبع منتشر شده است. در آوريل 2005، گزارشهاي ضد و نقيضي از مذاكرات بين مصر و روسيه براي نيروگاه برق هسته اي ارائه شده است. قبل از آن در سال 2003، گزارشهايي هم درباره همكاري هسته اي بين ليبي و مصر منتشرشد كه بعداً مشخص شد، صحت ندارد. آمريكا هم ادعا كرده بود كه محمد البرادعي، مدير كل آژانس بين المللي انرژي اتمي كه مصري است، به مصر در داشتن يك برنامه هسته اي مخفيانه كمك كرده است. برخي منابع غربي در دسامبر 2004، اعلام كردند كه تعدادي از بازرسان آژانس سرگرم بازديد از مصر هستند؛ زيرا به گمان آنها، مصر آزمايشهاي هسته اي محرمانه (تعدادي از آنها در خارج از مصر) انجام داده است. در همان ماه، مصر اظهارات ديپلماتهاي غربي درباره بازرسي تعدادي از بازرسان آژانس بين المللي انرژي اتمي از يك آزمايشگاه بازفراوري پلوتونيوم راتكذيب كرد.(12) ديپلماتهاي غربي گفته بودند كه بازرسان آژانس گمان مي كنند كه دانشمندان مصري آزمايشهاي محرمانه براي استفاده از اورانيوم انجام داده اند؛ اما آژانس نيز اين موضوع را رد كرد. در سال 2005، دولت مصر بار ديگر بر شفافيت برنامه هسته اي خود و صلح آميز بودن و همچنين پايبندي خود به ان.پي.تي تأكيد كرد. مصر در كنفرانس بازبيني ان.پي.تي در سال 2005 شركت داشت. در نوامبر 2005، سخنگوي رياست جمهوري مصر نوشته روزنامه ليبراسيون چاپ فرانسه را درباره دخالت مصر در برنامه هسته اي ليبي رد كرد. اين روزنامه همچنين محمد البرادعي، دبير كل آژانس، را به استفاده از نفوذ خود در عدم توجه آژانس در همكاري ليبي و مصر متهم كرد. رمزي عزالدين، سفير مصر در آژانس، گفت، همه فعاليت هاي هسته اي مصر منطبق با پيمان عدم تكثير هسته اي و تحت نظارت آژانس است. در فوريه 2005 هفته نامه تايم چاپ آمريكا نوشت، مسئوولان آمريكايي سرگرم تحقيق درباره اين موضوع هستند كه آيا عبدالقادر خان، پدر بمب هسته اي پاكستان، فناوري هسته اي به كشورهاي عربي مثل عربستان و مصر صادر كرده است يا خير. در آگوست سال 2005 احمد ابوالغيط، وزير امور خارجه مصر، تأكيد كرد كه تا اسرائيل معاهده جامع منع آزمايشهاي هسته اي را امضا نكند، مصر آن را امضا نخواهد كرد.
جمال مبارك پسر حسني مبارك، رئيس جمهور مصر و رئيس بخش سياست گذاري در حزب حاكم ملي دموكراتيك مصر، 20 سپتامبر گذشته در چهارمين كنفرانس سالانه حزب حاكم، خواستار توجه كشور به انرژي هسته اي شد. اين موضوع واكنش هاي مختلف داخلي و منطقه اي را در پي داشت. آمريكا در موضع گيري قابل تأمل، نه تنها اعلام كرد مانع فعاليت هاي هسته اي مسالمت آميز مصر نخواهدشد، بلكه به مصر كمك نيز خواهد كرد؛ در حالي كه آمريكا بر خلاف مفاد موافقتنامه كمپ ديويد در سال 1979 از كمك به مصر در راه اندازي دو رآكتور هسته اي خودداري كرد. نشريه نوول ابزرواتور چاپ فرانسه، اخيراً نوشت، احتمالاً شركت آمريكايي اتومكس انترنشنال ساخت سه نيروگاه هسته اي مصر را با ظرفيت كلي 1800 مگاوات بر عهده خواهد گرفت.(13) كالبدشكافي سياست آمريكا در قبال فعاليت هاي هسته اي مصر را به آينده موكول مي كنيم.
برنامه هسته اي ليبي
يك سال قبل از كودتا و به قدرت رسيدن سرهنگ معمر قذافي در سال 1969، ليبي معاهده منع تكثير سلاحهاي هسته اي ان.پي.تي را امضا كرده بود و حكومت قذافي شش سال بعد، آن را تصويب كرد و در سال 1980 به موافقتنامه پادماني آژانس بين المللي انرژي اتمي پيوست. اما قذافي از اوايل سالهاي قدرت خود، تلاش كرد به توانايي هاي هسته اي دست يابد و به اين منظور، سعي كرد مستقيماً از چين سلاح هسته اي وارد كند؛ ولي موفق نشد. بعد ازآن، ليبي به هند و پاكستان نزديك شد و در نهايت، تلاش خود را معطوف به توسعه يك برنامه سلاح هسته اي بومي با فناوري و تجهيزات وارداتي از شوروي كرد؛ تجهيزاتي مانند يك رآكتور تحقيقاتي 10 مگاواتي ساخته شده در طرحونه و نيز وارد كردن بيش از 2000 تن كيك زرد براي غني سازي اورانيوم كه در دو دهه بعد، مخفيانه آن را دنبال مي كرد.(14) علاوه بر آن، ليبي با وجود پيوستن به كنوانسيون سلاحهاي بيولوژيك در سال 1982، درصدد گسترش قابليتهاي سلاح شيميايي خود برآمد و يك برنامه محدود توسعه و تحقيق قابليت ساخت سلاحهاي بيولوژيك را آغاز كرد.
ليبي در دهه، 90 تلاش هاي خود را براي دستيابي به سلاحهاي كشتار جمعي تشديد كرد. طبق گزارشهاي آژانس بين المللي انرژي اتمي، ليبي در جولاي 1995 تصميمي استراتژيك مبني بر احياي فعاليت هاي هسته اي خود اتخاذ كرد. يك قسمت از اين استراتژي بهره برداري از آشفتگي ناشي از فروپاشي شوروي براي دستيابي به فناوري تخصصي و مواد هسته اي شوروي بود. بخش ديگر، كار با عبدالقدير خان، پدر بمب هسته اي پاكستان و سردسته بازار سياه سلاحهاي كشتار جمعي بود كه ليبي بيست سانتريفيوژ كامل و بسياري از اجزاي لازم براي ساخت 200 سانتريفيوژ ديگر را از شبكه او خريداري كرده بود.(15) اكتبر 1991 گزارش شد كه ليبي از كارمندان يك شركت آلماني، مواد مربوط به سلاحهاي شيميايي دريافت كرده است. چند سال بعد نيز گزارش شد كه يك مجموعه زيرزميني وسيع در نزديكي طرحونه، آماده عملياتي شدن است. اين درحالي بود كه ليبي كنوانسيون سلاحهاي شيميايي را امضا كرده بود كه ازآوريل 1997 قابل اجرا شد.
الف:واكنش قدرت هاي بزرگ به برنامه هسته اي ليبي
واكنشهاي آمريكا به تلاش هاي هسته اي قذافي و سياست آمريكا در قبال ليبي در دهه هاي 70، 80 و 90 تركيبي از اجبار نظامي، اقتصادي و ديپلماتيك بود. ريچارد نيكسون محدوديت هايي بر فروش سلاح به ليبي اعمال كرد. دولت كارتر در فوريه 1980، سفارت آمريكا در طرابس را بست و دولت ريگان در سال 1982 واردات نفت خام از ليبي را تحريم كرد، ولي به اين كار بسنده نكرد و درآوريل 1986 تأسيسات نظامي و مجموعه خانوادگي قذافي در بنغازي را بمباران كرد. سياست آمريكا در قبال ليبي تنها ناشي از فعاليت هاي هسته اي نبود. طبق گزارشهاي متوالي سازمان جاسوسي آمريكا (سيا)، ليبي به اقدامات تروريستي در سطح بين المللي دست مي زند، ازجنبشهاي آزادي بخش مثل ارتش سرخ ژاپن و ارتش جمهوري خواه ايرلند حمايت مي كند. ليبي همچنين به ترور سفير آمريكا در سودان در سال 1973 متهم بود. هدف اعلاني آمريكا در قبال ليبي، تغيير سياست طرابلس بود، ولي تغيير رژيم دنبال مي شد. طبق گزارشهاي سبا در سال 1984، تنها عزل شدن قذافي باعث تغيير سياست هاي اين كشور خواهد بود.(16)
در 21 دسامبر 1988 با انفجار پرواز 103 پان آمريكن بر فراز لاكربي در اسكاتلند با 159 مسافر كه 189 نفر آنها آمريكايي بودند، فشارهاي غرب بر ليبي بيشتر شد. قبل از آن حادثه، يك فروند هواپيماي مسافربري فرانسه با 171 مسافر در آسمان منفجر شده بود. پاريس تروريستهاي ليبي را به دست داشتن در اين انفجار متهم كرد. آمريكا و فرانسه قطعنامه 731 را در ژانويه 1992 در شوراي امنيت سازمان ملل متحد به تصويب گذاردند و به اين ترتيب، ليبي با مجازاتهايي چون ممنوعيت پرواز هواپيماهاي بر فراز خاك اين كشور، تحريم تسليحاتي، مجازاتهاي ديپلماتيك و ممنوعيت فروش قطعات هواپيما مواجه شد. اين اولين اقدام فراگير جامعه بين المللي براي مبارزه با تروريسم بود. اين مجازاتها تا اكتبر 2003 كه ليبي پذيرفت دو ليبيايي مظنون در ماجراي لاكربي را تسليم نموده و به قربانيان انفجار هواپيما غرامت بدهد، ادامه داشت.
منبع:پايگاه نور35
ادامه دارد...
/ع
