قندهاي طبيعي بهترند يا قندهاي مصنوعي؟
بشر با الهام گرفتن از شيرين‌کننده‌هاي طبيعي، نوع مصنوعي آنها را ساخت و در اين کار آن‌قدر پيش‌رفت که در حال حاضر انواع مصنوعي با ده‌ها بار قدرت شيرينکنندگي بيشتر بازار مصرف را به خود اختصاص داده‌اند. اما به رغم اين موضوع همچنان متخصصان تغذيه استفاده از قندهاي طبيعي را ترجيح مي‌دهند، چرا که ترکيبات مصنوعي نسبت به همتاي طبيعي خود از فوايد کمتري برخوردارند. اين در حالي است که اين روزها مصرف اين طعم‌دهنده‌ها نه تنها در ميان بيماران بلکه در ميان افراد سالم (با هدف کاهش يا کنترل وزن) نيز رواج يافته است.
اين نوع قندها در طبيعت انواع و اقسام دارند و در کل در گروه کربوهيدرات‌ها جاي مي‌گيرند. بنا بر اظهارات متخصصين تغذيه از کربن، هيدروژن و اکسيژن تشکيل شده‌اند و به يکي از شکل‌هاي زير وجود دارند: منوساکاريدها (مثل:گلوکز، فروکتوز و گالاکتوز)، دي ساکاريدها (مانند: ساکاروز، لاکتوز و مالتوز)، رافينوزيک که اليگو ساکاريد است و از گالاکتوز، گلوکز و فروکتوز تشکيل شده و پلي ساکاريد ها(مثل: نشاسته و سلولز). احتمالا مي‌دانيد که گلوکز، ساکارز، فروکتوزيا قند ميوه، لاکتوز يا قند شير و عسل عمده‌ترين شيرين‌کننده‌هاي طبيعي موجود در طبيعت هستند.
اين قندها در پيشگيري و درمان بسياري از بيماري‌ها فوايد اثبات شده‌اي دارند. متخصصين تغذيه درباره برخي از آنها چنين مي‌گويند: «سوربيتول که يک شيرين‌کننده طبيعي است از احياي قند سوربوز به دست مي‌آيد و براي افراد ديابتي مناسب است، چرا که براي متابوليزه شدن نياز به انسولين ندارد بنابراين در شيريني‌هاي بدون قند و مرباهاي ديابتي مصرف مي‌شود. البته در درمان يبوست و نارسايي کبد در ذخيره گليکوژن نيز مي‌توان از آن استفاده کرد.
مالتوز که از احياي قند مانوز به دست مي‌آيد، قند سهل الهضمي است که به ويژه در سالمندان بسيار مفيد است. گلوکز از آنجايي که در جذب سديم و پتاسيم نقش دارد و در افراد اسهالي براي جذب بهتر سديم و پتاسيم مي‌تواند موثر عمل کند. عسل يکي از بهترين قندهاي طبيعي است که در ترکيب خود مقداري املاح معدني و ويتامين نيز دارد و آن را کاهنده سرفه، يبوست، التهاب و عفونت مي‌شناسند.» هر چند که موارد ذکر شده نمونه‌اي از انواع فوايد قندهاي طبيعي است اما يک نکته در مورد همه آنها نبايد فراموش شود و آن خاصيت انرژي‌زايي بسيار زيادشان در مقايسه با قندهاي مصنوعي است. اما در ميان آنها، ساکارز يا شکر عوارض بيشتري دارد.
متخصصان تغذيه عليه شکر
در ادامه دکتر صالحي سورمقي، عضو هيات علمي دانشکده دارو‌سازي دانشگاه تهران، ضمن تاييد گفته‌هاي متخصصان تغذيه بر جنبه‌هاي ديگر عوارض قندهاي طبيعي اشاره مي‌کند: «چاقي، تشديد بيماري ديابت با مصرف نامتعادل قند (گلوکز) و شکر (ساکارز) از عوارض مصرف قندهاي طبيعي است.» وي حتي پاسخ اين سوال شايع را که «چرا به رغم افزايش بهداشت دهان و دندان پوسيدگي و بيماري‌هاي اين ناحيه افزايش پيدا کرده است؟» در مصرف بي‌رويه قندهاي طبيعي مي‌داند.
رواج قندهاي مصنوعي
اين شيرين‌کننده‌ها در غذاهاي کنسرو شده، شيرين‌کننده‌هاي روي ميزي، آب سيب، نوشابه‌هاي سبک، ماست‌ها، دسرها، مخلوط‌هاي نوشيدني، قرص‌هاي شيرين‌کننده و فرآورده‌هاي کم‌کالري و بدون قند استفاده مي‌شوند. به رغم کاربرد اين قندها در صنايع مختلف در برابر يک سوال قرار مي‌گيريم: چرا از قندهاي طبيعي به جاي قندهاي مصنوعي در صنايع استفاده نمي‌شود؟ دکتر صالحي سورمقي در اين‌باره معتقد است: «معمولا نوع مصنوعي اين قندها قابليت دسترسي راحت‌تري دارند. از آنجايي که بشر توليد‌کننده آنها است در مقادير مختلف و با قيمت‌هاي مناسب‌تري عرضه‌شان مي‌کند و برعکس قندهاي طبيعي معمولا با دغدغه محدود بودن منابع رو به رو هستند. به علاوه ترکيبات مصنوعي در بسياري از موارد، قدرت و سرعت اثر بيشتري در مقايسه با مواد طبيعي دارند که البته قابل ذکر است در برخي از موارد خاصيت اخير مزيتي براي قندهاي مصنوعي محسوب نمي‌شود چرا که هر قدر قدرت و سرعت اثر مواد بيشتر باشد به همان اندازه عوارض بالاتري نيز خواهند داشت.»
اما بشنويد از عوارض قندهاي مصنوعي
بنا بر اظهارات وي اين قند تا کنون عارضه شناخته شده‌اي نداشته است اما ناپايداري آن در برابر حرارت و اسيد آمينه فنيل آلانيني که در ساختار اين ماده وجود دارد باعث مي‌شود در برخي شرايط نتوانيم از آن استفاده کنيم. تا جايي که در کودکان مبتلا به بيماري فنيل کتونوري يا در مادران بارداري که سابقه تولد کودک مبتلا به فنيل کتونوري دارند نبايد استفاده شود. از ديگر عوارض قندهاي مصنوعي انرژي‌زايي محدود اين قندها در مقايسه با قندهاي طبيعي است، ضمن اين که مزه تلخ برخي از آنها تا حدي است که نمي‌توان از آن چشم پوشي کرد.
اما شيريني زياد قندهاي مصنوعي موجب شده تا از آنها در ساخت محصولات دارويي استفاده کنند، در تشريح اين موضوع دکتر صالحي سورمقي مي‌گويد: «از آنجا که معمولا فرآورده‌هاي دارويي در حجم‌هاي کوچک توليد مي‌شوند (مثل کپسول و قرص) بنابراين براي تغيير مزه‌شان نمي‌توان از شيرين‌کننده‌هاي طبيعي مثل قند و شکر استفاده کرد چراکه شيريني اين مواد نسبت به قندهاي مصنوعي کمتر است و در مقايسه با قندهاي مصنوعي بايد در حجم‌هاي زياد مصرف شوند، حال با وجود داروهايي با حجم کم، قندهاي مصنوعي مناسب‌تر و به صرفه‌تر خواهند بود.»
کاربرد شيرين بيان
به طوري که در اين رابطه دکتر صالحي مزه شيرين آن را به ماده‌اي با عنوان گليسريزين مربوط مي‌داند. طبق اظهارات وي اين ترکيب غير قندي پنجاه بار شيرين‌تر از شکر و قند معمولي است. تا جايي که اين شيريني زياد باعث شده مزه اين گياه در مراحل اوليه چشيدن، تلخ و گس باشد و به تدريج که در بزاق حل مي‌شود شيريني‌اش احساس خواهد شد. اين گياه طبق اظهارات دکتر صالحي سورمقي، دارويي مناسب در درمان زخم و التهاب معده و زخم ابتداي روده است و امروزه براي تغيير طعم و مزه تنتور‌ها و دارو ها، زياد استفاده مي‌شود.
حرف آخر
دکتر صالحي سورمقي در اين باره مي‌گويد: «ديابتي‌ها به همه انواع و اقسام قندها براي فعاليت نياز دارند. اگر قرار باشد آنها را از خوردن تمام قندها محروم کنيم بدن با کمبود‌ها و مشکلات ديگري رو به رو خواهد شد. آنها بايد تحت نظر متخصص تغذيه در حدي که آنها توصيه مي‌کنند قندهاي مختلف ديگر را در برنامه غذايي خود بگنجانند و از مصرف خودسرانه‌شان بپرهيزند حتي اگر سالمند باشند يا فقط به بهانه کنترل وزن آنها را انتخاب کرده باشند»
منبع:www.salamat.com
/م
