اي سنايي گر همي جويي ز لطف حق سنا

شاعر : سنايي غزنوي

عقل را قربان کن اندر بارگاه مصطفا		اي سنايي گر همي جويي ز لطف حق سنا
عاقله عقل ترا ايمان و سنت خون بها		هيچ منديش از چنين عياري ابرا بس بود
آفتاب اندر فلک آن گه کسي گويد سها		مصطفا اندر جهان آن گه کسي گويد که عقل
عل را در شرع او خوانند غمخوار و کيا		طوقداران الاهي از زبان ذوق و شوق
قشر عالم عقل دارد مغز روح انبيا		در شريعت ذوق دين‌يابي نه اندر عقل از آنک
چون مني زو دور گشت آن گه دوا خوانش نه دا		عقل تا با خود مني دارد، عقالش دان نه عقل
باز چون که گشت گردد شرع پيشش کهربا		عقل تا کو هست او را شرع نپذيرد ز عز
و احمد مرسل خداي آباد را بس پادشا		در خداي آباد يابي امر و نهي دين و کفر
پاسبان بام روح‌القدس و دربان مرتضا		چون نباشي خاک درگاه سرايي را که هست
تا جوانمردي بود دي دوست امروز آشنا		دي همه او بودي و امروز چون دوري ازو
چه ازين عاصي وز آن عاصي همي جويي شفا		«رحمة للعالمين» آمد طبيبت زو طلب
چون نه از دستور او باشد شفا گردد شقا		کان شفا کز عقل و نفس و جسم و جان جويي شفا
بوعلي سينا ندارد در «نجات» و در «شفا»		کان نجات و کان شفا کارباب سنت جسته‌اند
مفتي ذوق و دليل نبض جز در ناشتا		ناشتا نزديک او شو زان که خود نبود طبيب
راه سنت گير و آن گه مسجد حاجت روا		مسجد حاجت روا جويي مجو اينجا که نيست
باز گردد زاستان با آستين پر دعا		گر دعاهاي تهي‌دستان بر آن در بگذرد
سنگ بر قنديل خود زن تا ز خود گردي رها		چنگ در فتراک او زن تا بحق يابي رهي
کاي قفس بشکسته اينک شاخ طوبا مرحبا		کانکه رست از رسم و عادت گويد او را سنتش
و آن دگر خواند ز ايمان «يفعل الله مايشا»		اين يکي گويد به فرمان «استجيبواللرسول»
ناوک اندازانش قهر و خنجر آهنجان بلا		تا بدانجايت فرود آرد که باشد اندرو
گرده‌ي گردان چو بر شنگرف مالي لوبيا		زهره‌ي مردان چو بر زنگار پاشي ناردان
بربط ناهيد را بشکسته قهرش گردنا		حربه‌ي بهرام را بشکسته لطفش قبضه‌گاه
يک در اندر کوفه يابي و دگر در کربلا		بارگاه او دو در دارد که مردان در روند
تا سيه رويي جفا بيني و خوشخويي وفا		در حريم مصطفا بوبکروار اندر خرام
عقل را بيني قلم بشکسته در صدر رضا		عشق را بيني علم بر کرده اندر کوي صدق
تا نه بال خوف ماند با تو نه پر رجا		با وفاداران دين چندان بپر در راه او
مسجد و ميخانه را محرم شوي چون بوريا		دور کن بوي ريا از خود که تا آزاده‌وار
کنکه در سدره‌ست هم آن را نداند منتها		تو چه ديدستي هنوز از طول و عرض ملک او
هفت گلخن ديده باشي زانهمه هفت آسيا		گر دو عالم را ببيني با ولايتهاي او
آدم از احمد پديد آمد چو ز آصف بر خيا		صورت احمد ز آدم بد وليک اندر صفت
گفت و گوشش که «الرحمن علي العرش استوا»		جوهرش چون ز اضطرار عقل و نفس اندر گذشت
خاک آدم را چنان بود او که مس را کيميا		خاک آدم ز آفتاب جود او زر گشت از آنک
عارف زرگرش خواند: پرده‌دار کبريا		باز چون خود ز آفتاب جود زرين رخ شده‌ست
خواجه و حامي و صدر و مهتر و استاد ما		عارفي و زرگري گويي کزو آموختست
عارفست اندر احاطت زرگرست اندر عطا		عارف زرگر که در دنيا چو عقل و آفتاب
کلکل او دور زمان را هم صباح و هم مسا		ملک او ارباب دين را هم صلاح و هم سلاح
شعرها با فضل او چون نزد عيسا توتيا		شکرها با بذل او چون پيش موسا جادوي
در ره آزاد مردان شکر جزوي از جزا		بخشش خود را به شکر کس نيالايد که هست
بدر گردد مه چو با خورشيد سازد ملتقا		اينهمه تابش ز روي و راي او نشگفت از آنک
من غلام مقتدي و خاکپاي مقتدا		مقتداي عالم آمد مقتدي در دين او
صدهزاران فضل و يحيي بر مکست اندر سخا		فضل يحيا صاعد آن قاضي که خود بيرون ز فضل
هست در شرع کرم فوت صلاتش را قضا		قاضي مکرم که چون فوت صلات ايزدي
کاک او در شرع منصف همچو خط استوا		روح او بر غيب واقف همچو لوح آسمان
چون سبک گردد عنانش پشت بنمايد عنا		چون گران گردد رکابش روي بگشايد اميد
منبع علمش جزاخواهان معني را جزا		مرتع حلمش چرا خواران صورت را ربيع
وي چو طوبا داده شاخ خشک را بي‌نم نما		اي چو سودا کرده خصم سردرابي گرم گرم
اي مرا قاضي و مقضي وي مرا خصم و گوا		اي مرا ممدوح و مادح وي را پيرو مريد
از مروت وز صفا هم مروه‌اي و هم صفا		گرد تو گردم همي زيرا مرا هنگام سعي
دوستانم را عصا و دشمنم را اژدها		اندرين غربت مرا همچون عصاي موسيي
وز تو کردم در فرات نعمت او آشنا		از تو بودم بستانه‌ي خواجه عارف معرفت
با تو گويم شکر آن شکر شکار خوش لقا		بر تو خوانم شعر آن شعري شعار چرخ قدر
هر که در فردوس باشد چون نباشد پارسا		پارسا خواندستم اندر شعر و من بر صدر او
چون فرو دستان ملک امسال باژو پار، سا		چون نباشم پارسا چون عقل او را داده‌ام
هر که روشن ديده تر شد بيشتر دارد حيا		با حيا گفت او مرا و چشم من روشن بدو
ساحران را اژدها شد شاعران را متکا		چون عصاي موسي و برهان عيسي گفت او
ديگران را يک ولي نعمت مرا خود اوليا		خاصه اندر حق اين خادم که هست از مکرمت
هم ولي دارو درمان هم ولي شکر و ثنا		هم ولي اکرام نعمت هم ولي کتب علوم
دهخدايي گفت با غوري فضولي در نسا		هست کار من برو چونانکه وقتي پيش ازين
شاه و پيغمبر زکوة از غور و احداث از بغا		کي فضولي کو خراجت غور گفتا: برگرفت
گوزهاي بي‌نمک پراند اهل روستا		ده خدا گفت ار نکمساري شود انبان کون
کي مموه باژگونه يافه‌گوي هرزه لا		غورک بي‌مغز را صفرا بشوريد و بگفت
کم نيابد آخر از تيز نمک سود شما		ريش تو داند که گوز بينمک مان در مزه
راست گردانم به يک باهو من اين پشت دوتا		ده خدا در خشم شد با غور گفتا: هم‌کنون
خود چنين به هم طبيب و هم عوان هم ده خدا		غورک بي‌شرم کان بشنيد گفت: احسنت و زه
همچنين بود آن ولي نعمت درين مدت مرا		هزل بودست اين وليکن بر مثال جد سزيد
هست ما را هم دعا و هم عصيد و هم عصا		همچنان کان پير حلوايي همي گفتا به مرو
مرغ‌وار اکنون گرفتستي دماغ و جان هوا		گر ندادي پرورش جان و دماغم را به مرغ
روح نفسانيم را از نقش ماليخوليا		از شراب آب روحاني و حيواني بشست
آنچه مي‌بايد نبود آن چيست کسني و کما		جان و دل را بود دارو ليکن از بهر جگر
چون ستوران باز در زد در پياز و گندنا		يک دو هفته طبع از آن بگريخت کز سلوي و من
در دو جايم جلوه کرده در جهان چون اوريا		اي ز راه خلق و خلق و لحن خوش داوود وار
اي عفي‌الله دعوي دعوات در غيبت چرا		معني دعوت بسي بنموده ما را در حضور
ابلهي باشد ز چون تو قبله دزديدن دعا		هر چه جويند از دعا ما را خود از تو رايجست
همچو ديواني بري منک بربر صيصيا		خشمت ار چه بر نخواند بر دلم بعد از طمع
سر ز بالش باز مي‌دانيم و پاي از لالکا		آخر ارچه عقل ما گم شد ولي از روي حس
کش بپرسيد آنهمه عرق الرجال آخر کجا؟		من همان گويم که آن مز من بدان پرسنده گفت
سبلت عرق الرجالم علت عرق النسا		گفت لاتسال حبيبي کنهمه برکند و سوخت
وين چنين باشد «اذا جاء القضا ضاق الفضا»		تنگ شد بر ما فضاي عافيت بي‌هيچ جرم
گوشمالي شرط باشد تا درآيد در نوا		مالشي بايست ما را زان که به ربط را همي
وي ز شعري عقل ما را داده چون شعري سنا		اي به ماهي جان ما را کرده چون ماهي شيم
شعر تو آواز داوود آن ما آن را صدا		ما جواب آن چنان شعر چنيني گفته باز
پختگان را صرف بهتر خام دستان را دغا		از تو آن آيد ز ما اين زان که در شرط قمار
مرده ريگش ماند آن گر بيش ازين دارد سها		تو فشاندي نور خود چون ماه و اندر جرم خويش
مطبخ ما را به جاي زير با تقصير با		کي شود صفراي تو ساکن ز خوان ما چو هست
تا چو طوطي قانعان را هم ز تن رويد قبا		تا چو هدهد عاقلان را هم ز سر خيزد کلاه
دشمنت اعني هلاک و حاسدت اعني فنا		همچو تصحيف قبا باد و چو مقلوب کلاه
و آنت باد از روي حکمت کت کند دين اقتضا		آنت باد از راه دنيا کت کند عقل آرزو
همچو از مادر صبي و همچو از گلبن صبا		عالم و آدم ز خلق و خلق تو آباد و خوش
«اي نهاده پاي همت بر سر اوج سما»		تو نهاده بر سر ما پاي و ما گفته به تو

اي سنايي گر همي جويي ز لطف حق سنا

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته