تا باز فلک طبع هوا را چو هوا کرد

شاعر : سنايي غزنوي

بلبل به سر گلبن و بر شاخ ندا کرد		تا باز فلک طبع هوا را چو هوا کرد
چون برگ پديد آمد پس راي نوا کرد		بي برگ نوايي نزد از طبع به يک شاخ
از گرمي و تريش صبا همچو صبا کرد		شاخي که ز سردي و ز خشکي شده بد پير
کامسال بهر شاخ يک آسيب صبا کرد		از هيچ پدر هيچ صبي آن بنديدست
يک تابش خورشيد زرافزاي هبا کرد		آن نقره که در مدت شش ماه نهاد ابر
و آن پيرهن گازري از خويش جدا کرد		از رنگ رزان جامه ستد دشت و بپوشيد
او مرعوضش را ستد آن جامه عطا کرد		تا داد لباس دگرش جوهر خورشيد
از ناميه هر شاخ و گيا راي نما کرد		شد ناطقه بر نطق طرب گوي چو در باغ
آن کار که بس دون و حقيرست چرا کرد		گر شاخ به يک جان نسبي دارد با ما
دو دست برآورد و چو ما قصد دعا کرد		بي ميوه چنار از قبل شکر بهر باغ
شد شاخ توانگر ز چه رو پشت دوتا کرد		درويش کند پشت دوتا بر طمع چيز
عالم همه خندان ز چه او قصد بکاکرد		برابر همي خندد برق از پي آن کو
گويي که صبا حامله‌ي مشک و حنا کرد		باد سحري گشت چنان خوش که هوا را
چرخ اين عمل از علم جمال الحکما کرد		شد طبع هوا معتدل از چرخ تو گويي
وصف علو محمدتش کرد سزا کرد		فرزانه علي‌بن محمد که اگر چرخ
چون بخت کفش را سبب عيش و غنا کرد		آن ناصح اهل خرد و دين که طبيعت
راه در او را زره جهل رها کرد		آن خواجه که از آز رهي گشت هر آنکو
چون آتش و چون آب و چو خاک و چو هوا کرد		ايزد گهر لطف و سخا و هنرش را
جز کفر نينگاشت سخايي که ريا کرد		جز بخل نپنداشت جهاني که عطا داد
آن کار که او نز پي ايزد به خلا کرد		در فتنه فتد عالمي ار گردد ظاهر
برگفته‌ي من عقل يکي نکته ادا کرد		از چرخ بهست او بگه جود و هم از چرخ
کاشنيد که او چرخ در جود چو لا کرد		شکل دبران آنکه بر چرخ چولاييست
از نطق و کف آنجا که سخن گفت و سخا کرد		پر کرد و تهي کرد سر از عقل و دل از آز
و آن کار که او کرد به تفهيم ذکا کرد		هر کار که او ساخت به تعليم خرد ساخت
علمش چو فلک ساحت ارکان ضيا کرد		عضوش همه از کون و فسادات طبيعي
کايزد علمت را چو نبي اصل شفا کرد		اي حاذق ناصح به گه دانش بر خلق
از گردش خود قالب ادبار و عنا کرد		شد علم تو جاني دگر آنرا که زمانه
کز سردي و خشکيش دواي تو جدا کرد		دانم که اجل بيش نپيوست بر آن شخص
بي مرگ چو انگيخته‌ي روز قضا کرد		آنرا که ز بيماري علم تو برانگيخت
صد کر چو صدف علم چو درت شنوا کرد		از کس نشنيدم بجز از حذق تو کامروز
بر عارضه آن کرد که بر سحر عصا کرد		چون از کف موسي دم عيسي اثر تو
علم تو جهان را به صفت جنت ما کرد		در جنت علت نبود ليک به دنيا
مر علم ترا ناسخ تاثير وبا کرد		منسوخ شد از دهر وبا زان که خداوند
علت سببي کرد پسش مرگ قضا کرد		داروت بدانکس نرسد کايزد بروي
خلق تو کم از مشک ختا گفت خطا کرد		آن کس که به خوشي نه بخشگي به ستايش
چونان که چو دي رنج همه روي قفا کرد		اقبال سوي پشت چو فردا همه رويست
تو عيش هني کردي و او کفر هبا کرد		اديان به علي راست شد ابدان به تو زيراک
از ميوه جهاني را با برگ و نوا کرد		اي آن شجر اندر چمن عمر که از جود
مر علم ترا با دگران مثل و سوا کرد		دانا نکند کفر و جهالت به کسي کو
سر بانک و بقراط به خاشاک و گيا کرد		لطفت به از آن کرد و کند کز سر حکمت
چون بود علي قسم شهنشاه علا کرد		المنة لله که از دولت ناگه
اکنون که طبيبي چو تواش چرخ عطا کرد		بي رنج بهشتي شد غزنين به تمامي
مجدود سنايي را با مجد و ثنا کرد		هر چند صلتهاي تو اي قبله‌ي سنت
گرمي بخري اين خر کز بهر بها کرد		اين گوهر کو سفت به نزديک تو آورد
مر ديده‌ي او را محل آب و گيا کرد		با چشم بزرگيش نگر گرچه طبيعت
چونانک توانست بهر نوع وفا کرد		هر چند ازين پيش به نزديک بخيلان
جز صدق نراند آنجا کز بخل هجا کرد		جز کذب نگفت آنرا کز طبع ثنا گفت
از آفت ناشکري بر اهل سبا کرد		از شکر بر خلق همان کرد که ايزد
گويي فلکم نايب و غمخوار و کيا کرد		بي صله همي مدح نيوشند به شادي
دهر از قبل بي‌درمي معدن دا کرد		با اينهمه اي تاج طبيبان دل او را
چون علم تو درد همه آفاق دوا کرد		از لطف دوايي بکن اين داء رهي را
چونان که عرب مر که و چه را من و ما کرد		تا نزد عجم ما و من اقوال ملوک ست
بستان بقايت همه پر زيب و بها کرد		پيوسته بهي بادت ازيرا که علومت
زيرا که بسي حاجت جود تو روا کرد		حاجات تو همواره روا باد ز ايزد
نفي مرا شاهد اثبات کرد		ثابت من قصد خرابات کرد
با دف و طنبور مناجات کرد		با قدح و بلبله تسبيح کرد
مستي او دوش مکافات کرد		آن خدمات من دل سوخته
بيدق او شاه مرا مات کرد		نغمه‌ي او هست مرا نيست کرد
اغلب انفاس مرا هات کرد		تا که به من داد و گفت:«خذ»
روز و شب از راه کرامات کرد		آنکه همي دعوي بر هر کسي
خاک گمان بر سر طامات کرد		حال سنايي دل اهل خرد
دال دل خويش مباهات کرد		با دل و با ديده‌ي چرخ فلک
راز دل خويش مقامات کرد		ديده‌ي بردوخته چون برگشاد
پس بشد و قصد سماوات کرد		بحر محيط او به يکي دم بخورد
زان همه شب دوش لباسات کرد		دست به هم بر زد و ناگه به شوق
چاکر و شاگرد خرابات کرد		بست در صومعه و خويش را
فضل برو سيد سادات کرد		کشف که داند که کند آنکه او
صومعه پر هزل و خرافات کرد		ماند سنايي را در دل هوس

تا باز فلک طبع هوا را چو هوا کرد

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته