مرد کي گردد به گرد هفت کشور نامور

شاعر : سنايي غزنوي

تا بود زين هشت حرف اوصاف دانش بي‌خبر		مرد کي گردد به گرد هفت کشور نامور
خلق خوب و طبع پاک و يار نيک و بذل زر		مهر جود و حرص فضل و ملک عقل و دست عدل
آنکه چون نامش مرکب ازين صورت سير		ميم و حا و ميم و دال خا و طا و يا و باء
جز خصال و نام سرهنگ و عميد نامور		صورت اين حرفها نبود چو نيکو بنگري
هم بر گفتن صواب و هم بر رفتن ظفر		آنکه همچون عقل و دولت راي او را بود و هست
شد عقيم سرمدي از زادن چون او پسر		آنکه آن ساعت که او را چرخ آبستن بزاد
کرده فهمش تخته‌ي قانون قسمت را ز بر		کرده وهمش عرصه‌ي گردون قدرت را مقام
سست پاي از سهم تيغش دشمنان سخت سر		سخت کوش از عون بختش دوستان سست زور
عيبها کردند پيش از آفرينش بر بشر		غاشيه‌ي تمکين او بر دوش دارند آن کسانک
حادثه نه چرخ را از شش جهت بر بست در		چارسوي و پنج حس بخت بگرفت آن چنانک
گر چه با رفعت بود کم عمر گردد چون شرر		هر که در کانون خصمش آتش کينه فروخت
گردد از تاثير آن نور آسمان زرين کمر		شمس رايش گر فتد ناگاه بر راس و ذنب
نه فلک چون هفت مرکز باز ماند از مدر		ذره‌اي از برق قهرش گر برافتد بر سما
بر نگيرد آفتابش تا به حشر از جاي بر		سايه‌اي از کوه حزمش گر بيفتد بر زمين
يک قدم باشد ز خاور سير او تا باختر		ذره‌اي از باد عزمش گر بيابد آفتاب
صدهزاران سال نايد ماه زير نور خور		ساحت گردون اگر چون همتش باشد به طول
هر سلاحي در خزانه‌ي او بيابي جز سپر		اعتمادي دارد او بر نصرت بخت آن چنانک
وي به شاهين درنگت کوه ثهلان همچو زر		اي به صحرا شتابت باد صرصر همچو کوه
پس خدايي کرد دعوي گو بيا اندر نگر		گر مقنع ماهي از چاهي برآورد از حيل
مي برون آري و هستي و هر زماني بنده‌تر		در تو کز گردون ملکت صدهزاران آفتاب
کاندرو امروز دارد عرض پاکت مستقر		بود دارالملک بو يحيا هواي آن زمين
اسب بو يحيا نيفگندست آنجا رهگذر		ليک تا والي شدي در وي ز شرم لطف تو
زندگاني کاشتي مرگ آمدي در وقت بر		از عفونت در هواي او اگر دهقان چرخ
زهر قاتل گر غذا سازي نيابي زو ضرر		شد ز اقبال و ز فرت در لطافت آن چنانک
آب گشتي ابر بهمن در هوا همچون مطر		مايه‌ي آتش برو غالب چنان شد کز تفش
باد نپذيرد غبار و آب نگذارد شکر		شد ز سعيت گاه پاکي ز اعتدال اينک چنانک
دير زي اي از تو چرخ محترم را مفتخر		شاد باش اي از تو عقل محتشم را احتشام
همچنين چون اصل نفعي نيست خالي ز ضر		روزگاري گاه حل و عقد اندر دو صفت
دشمن از بيم تو بر پيکان برافشاند بصر		از پي ناديدن سهمت چو اندازي تو تير
چون نبيند کي هراسد مور کور از مار گر		از تو و خشم تو بينا دل هراسد بهر آنک
بي خبر او را کشد سوي تو بر کردار خر		ميخ کردار ار جهد دشمن ز پيشت پاي او
دشمني کز بيم شمشير تو باشد با خطر		دولتي داند که يابد سايه گاهي چون جحيم
گر چه در ظلمت عدو چون ديده‌ها سازد مقر		ديده‌ي دشمن کند تيرت چو نقش چشم بند
تا قيامت جز قران نبود زحل را با قمر		گر هدف سازد قمر را تير اختر دوز تو
تيرهاي ديده دوز و تيغهاي سينه در		اندر آن روزي که پيدا گردد از جنگ يلان
نيزه‌ها گردد ز فرق تاجداران تاجور		تيغها گردد ز حلق زردرويان سرخ رو
تيغ سازد خندقي بي عبره بر راه قدر		گرز بندد پرده‌اي بي جامه بر راه قضا
چشمهاي سر عيان و گوشهاي حس خبر		از نهيب تير و بانگ کوس بگذارند باز
کز يکي بانگش روان از تن رمد زنگ از صور		ناي روئين گويي آنجا نفخ صور اولست
راي کرده جسم بي جان سوي پستي چون قدر		روي داده جان بي تن سوي بالا چون دعا
زمره‌اي اندر عنا و مجمعي اندر بطر		همچو هامون قيامت گرد ميدان جوق جوق
روح نفساني دماغ و نفس حيواني جگر		کرده خالي پيش از آسيب سنان و گرز تو
سايه‌وار از بيم جان بگريزد از پشت حشر		ناگهي باشد برون تازي چو بر چرخ آفتاب
باره‌اي در زير ران هامون برو گردون سير		نيزه‌اي اندر بنان اختر کن و جيحون مصاف
همچو جيحون جمله پاي و همچو صرصر جمله پر		باره‌اي کز حرص رفتن خواهدي کش باشدي
گر چه در روزه‌ست مفتي کي نهد حکم سفر		راکبش گر سوي مشرق تازد از مغرب بر او
پس بزودي زو برون آيد چو آتش از حجر		سم او سنبد حجر را در زمان الماس وار
خضروارش حاضر آرد نزد ايشان ما حضر		هر که نامت بر زبان راند از بدي در يک زمان
آفت سنگين دلان وز آهن و سنگش گهر		گوهري در کف تو زاده ز درياي اجل
بر گردد همچو بحر و بحر گردد همچو بر		بر و بحر ار ز آتش و آبش بيابد بهره‌اي
مي‌فزايد هر زمان صد ساله هيزم در سقر		هيزم دوزخ بود گر آتش شمشير تو
آتشي کو هيزم افزايد همي اين طرفه‌تر		آتش ار هيزم کند کم در طبيعت طرفه نيست
همچو شارستان لوط از کوششت زير و زبر		با چنين اسبي و تيغي قلعه‌ي دشمن شده
بسکه از تيغ تو مجبورند اعدا و کفر		جنگها کردي چنان چون گفت مختاري به شعر
وي چو بکر و چو عمر راست گوي و دادگر		اي چو عثمان و چو حيدر شرم روي و زورمند
نعمت حق را سر آل خطيبي قد شکر		جبرييل از سدره گويان گشته کز اقبال و روز
مويشان در عرقشان گشته‌ست همچون نيشتر		خون اعدا از چه ريزي کز براي نصرتت
خانه‌ي غم پست کرد آن کامران و نوش خور		با چنان بت کش علايي و صت کرد اندر غزل
گوهرين گردد ز بويه‌ي فضل تو در دل فکر		باز چون در بحر فکرت غوطه‌خوردي بهر نظم
بر زبان معني بکر و در بيان لفظ غرر		هيچ فاضل در جان بي‌نثر و بي‌نظمت نراند
ز آتش طبعت چرا زاده‌ست چندين شعر تر		آب از آتش گر نزايد هرگز و هرگز نزاد
با يکي خرما کسي هجرت کند سوي هجر		شعرها پيشت چنان باشد که از شهر حجاز
گفتمت من نيز شعري بي تکلف ماحضر		گر چه صدرت منشاء شعرست و جاي شاعران
کس نشست از آب منسوخي سخنهاي ز فر		بوحنيفه گر چه بود اندر شريعت مقتدا
آشيانه‌ي بلبل تنها نباشد يک شجر		زاغ را با لحن بد هم بر شجر جايست از آنک
يک هنر باشد که پوشد هر چه باشد از هنر		گر چه استادان هنرمندند من شاگرد را
هرکرا تشنه‌ست لابد رفت بايد زي شمر		آب دريا گرچه بسيارست چو تلخست و شور
ناف آهو فضل دارد بر دهان شير نر		شير از آهو گرچه افزونست ليکن گاه بوي
ليک پيدا نبود از پيش و پس اصل خير و شر		گر چه استادان من گفتند پيش از من ثنات
در نگر در پيشتر تا بيشتر يابي خطر		خانه‌ي آحاد پيشست از الوف اندر حساب
اختر مدح تو اندر طالع شعرم نظر		يافتم تاثير اقبال از براي آنکه کرد
شاه را گفت من پيش از قبولت پر درر		بيش از اين تاثير چبود کز ثناهاي تو شد
يافت طبعم ملک حر و شخص ملک شوشتر		ور خود از صدر تو يابم هيچ توقيع قبول
چار عنصر مادر آمد هفت سياره پدر		تا ز روي مايه مردم را نه از روي نسب
باد شام حاسدت تا روز محشر بي‌سحر		باد صبح ناصحت چون روز عقبا بي‌مسا
خلعت سلطان و شعر بنده و ماه صفر		بر تو فرخ باد و شايان و مبارک اين سه چيز:
باد نامت در زمان چون هفت سياره سمر		باد امرت در زمين چون چار عنصر پيش رو

مرد کي گردد به گرد هفت کشور نامور

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته