فقه نبود قال و قيل از بهر کسب جاه و مال

شاعر : سنايي غزنوي

فقه چه بود؟ عقل و جان و دين به سامان داشتن		فقه نبود قال و قيل از بهر کسب جاه و مال
صد زبان خاموش و گويا همچو ميزان داشتن		از براي سختن دعوي و معني روز عدل
هر کجا سيريست خود را چون سپندان داشتن		هر کجا شيريست خود را چون شکر بگداختن
چاشني گيران جان را تيز دندان داشتن		از پي تهذيب جان پيوسته بر خوان بلا
همچو طاووسان روحاني خرامان داشتن		عقل را بهر تماشا گرد سروستان غيب
چون بجويي علم داني چست کيهان داشتن		چون بپويي راه داني چيست علم آموختن
دين چه باشد؟ خويشتن در حکم يزدان داشتن		دين نباشد با مراد و با هوا در ساختن
چوب دستي بي‌کف موسي عمران داشتن		چارپايي بي‌دم عيسي مريم تاختن
فتنه‌اي دان ديو را مهر سليمان داشتن		آفتي‌دان عشوه ده را سر شرع آموختن
«جددوا ايمانکم» در ديده‌ي جان داشتن		هر دم از روي ترقي بر کتاب عاشقي
عقل دانا زندگاني را به زندان داشتن		از براي پاکي دين در سراي خامشي
عشق چبود؟ ذوق را همدرد درمان داشتن		عشق نبود درد را داروي صبر آميختن
اي دريغا هاي خون‌آلود پنهان داشتن		از براي غيرت معشوق هم در خون دل
از دل سنگين جلاجل وز لب افغان داشتن		گه گهي در کوي حيرت بي‌فضولي گوش و لب
زهد نبود روي چون طاعون و قطران داشتن		زهد چبود؟ هر چه جز حق روي ازو برتافتن
فقر چبود؟ بود را از بود عريان داشتن		فقر نبود باد را از خاک خفتان دوختن
پيش جانان جان بي‌جان خوان بي‌نان داشتن		از براي زاد راه اندر چراگاه صفا
گر تو مردي تا کي از پستان و بستان داشتن		عقل و جان پستان بستانست طفل راه را
صحن بازي جان رندان را به زندان داشتن		عشق دنيا کافري باشد که شرط مومنست
از جوارح ظلم باشد چشم احسان داشتن		چون ز شبهت خويشتن را تربيت کردي ترا
چون سگ اصحاب کهف او را نگهبان داشتن		چون طعامش پاک دادي پس مسلم باشدت
کي توان لاهوت را در خانه مهمان داشتن		تا ترا در خاکدان ناسوت باشد ميزبان
چار ميخ عقل و نفس و چار ارکان داشتن		خويش و جان را در دو گيتي از براي خويشتن
کي توان ساسانيان را ز آل سامان داشتن		خاکپاشان ديگرند و باد پيمايان دگر
چون بصر نتوان فداي ام غيلان داشتن		سينه نتوان خانه‌ي «ام الخبائث» ساختن
خويشتن را بيهده مدهوش و حيران داشتن		تا کي از نار هوا نز روي هويت چنين
نفس آدم را غلام نفس شيطان داشتن		زشت باشد خويشتن بستن بر آدم وانگهي
رخت و بخت و عقل و جان در بيت احزان داشتن		تا بيابي بوي يوسف بايدت يعقوب‌وار
چاره نبود اسب کودن را ز پالان داشتن		قابل تکليف شرعي تا خرد با تست از آنک
صورت جان را نه کافر نه مسلمان داشتن		کو کمال حيرتي تا مر ترا رخصت بود
از براي چشم بد خالي ز عصيان داشتن		کو جمال طاعتي تا مر ترا فتوي دهد
برفراز خوان مگس را همچو اخوان داشتن		گر چه برخوانند حاضر ليک نتوان از گزاف
اين خسان را کي توان هم سنگ ايشان داشتن		دوزخ آشامان بدند ايشان و اينان کاهلان
تا تو يار خويش باشي يار نتوان داشتن		دشمن خود باش زيرا جز هوا نبود ترا
قبله تخييل فلان يا قيل بهمان داشتن		تا کي اندر صدر «قال الله» يا «قال الرسول»
از براي توتيا سنگ سپاهان داشتن		خوب نبود عيسي اندر خانه پس در آستين
از پي شاهان گذار آيين چوگان داشتن		چون بزير اين دو گويي گوي شو چون اين و آن
از حريصي خويشتن دانا و نادان داشتن		تا کي اندر کار دنيا تا کي اندر شغل دين
هم سکندر بودن و هم آب حيوان داشتن		اهل دنيا اهل دين نبوند ازيرا راست نيست
گور کن در بحر و کشتي در بيابان داشتن		برکه خندد پس خضر چون با شما بيند همي
صدق بوذر داشتن يا عشق سلمان داشتن		چون ز راه صدق و صفوت نز من آيد نز شما
گه دل اندر دين و گه دستي در انبان داشتن		بوهريره‌وار بايد باري اندر اصل و فرع
رسم باشد گنجها در جاي ويران داشتن		دين ز درويشان طلب زيرا که شاهان را مقيم
در دبيرستان حيرت لوح نسيان داشتن		از خود و از خلق نرهي تا نگردد بر تو خوش
خويشتن در آب و آتش همچو ديوان داشتن		چند بر باد هوا خسبي همي عفريت‌وار
باز هل همواره ديوان را به ديوان داشتن		راحت از ديوان نجويي پس ز ديوان دور شو
مشعله در دست و مشک اندر گريبان داشتن		کي توان از خلق متواري شدن پس در ملا
زشت باشد بي‌محمد نظم حسان داشتن		شاعري بگذار و گرد شرع گرد ايرا ترا
رو که چون من بي‌نيازي از فراوان داشتن		ورت خرسندي درين منزل ولي نعمت بود
خاک را جز باد نتواند پريشان داشتن		باد بيرون کن ز سر تا جمع گردي بهر آنک
چون الف زو دور شد دستي در امکان داشتن		راستي اندر ميان داوري شرطست از آنک
توبه بايد کرد ازين رخسار رخشان داشتن		گر چو خورشيدي نبايد تا بوي غماز خويش
خويشتن را زين گرانجانان تن آسان داشتن		بي طمع زي چون سنايي تا مسلم باشدت
خاک پاي خاکپاشان خراسان داشتن		باد کم کن جان خود را تا تواني همچنو
دشوار ترا به محشر آسان		دين را حرميست در خراسان
از حجتهاي دين يزدان		از معجزهاي شرع احمد
پيوسته درش مشير غفران		همواره رهش مسير حاجت
چون عرش پر از فرشته هزمان		چون کعبه پر آدمي ز هر جاي
هم روح وصي درو به جولان		هم فر فرشته کرده جلوه
از هيبت او شريف بنيان		از رفعت او حريم مشهد
نزديک بمانده ديده حيران		از دور شده قرار زيرا
فردوس فداي هر بيابان		از حرمت زايران راهش
دعوي نه و با بزرگ برهان		قرآن نه درو و او الوالامر
توبه نه و عذرهاي عصيان		ايمان نه و رستگار ازو خلق
از سيد اوصيا درو جان		از خاتم انبيا درو تن
آن تربه به روضه کرده رضوان		آن بقعه شده به پيش فردوس
از حاصل اصلهاي ايمان		از جمله‌ي شرطهاي توحيد
اين دعوي کرده در خراسان		زين معني زاد در مدينه
با عصمت موسي آل عمران		در عهده‌ي موسي آل جعفر
کينش مدد هلاک و خذلان		مهرش سبب نجات و توفيق
بر زر بفزود هم درم زان		مامون چو به نام او درم زد
کس را درمي زدند زينسان		هوري شد هر درم به نامش
نرخ درمي شدست ارزان		از ديناري هميشه تا ده
از حرمت نام او چو قرآن		بر مهر زياد آن درمها
اين خور بچه گل کنند پنهان		اين کار هر آينه نه بازيست
سيمست به ضرب خان و خاقان		زرست به نام هر خليفه
بي‌شان رضا هميشه بي‌شان		بي‌نام رضا هميشه بي‌نام
چون خور که بتابد از گريبان		با نفس تني که راست باشد
بر جمله ز کافر و مسلمان		بر دين خدا و شرع احمد
چون او سزد از خداي احسان		چون او بود از رسول نايب
وي ايزد بسته با تو پيمان		اي مامون کرده با تو پيوند
و آن پيمانت گرفته دامان		اي پيوندت گسسته پيوند
درنده شده به چنگ و دندان		از بهر تو شکل شير مسند
برهان تو خوانده بود بهتان		آنرا که ز پيش تخت مامون
اقرار دو شير ساخت درمان		يا درد جحود منکرش را
وز معتمدان دين ديان		از معتبران اهل قبله
کس نيست که هست بر تو غضبان		کس نيست که نيست از تو راضي
بيتيست مرا به حسب امکان		اندر پدرت وصي احمد
کين بيت فرو گذاشت نتوان		تضمين کنم اندرين قصيده
پيدا به تو کافر از مسلمان		اي کين تو کفر و مهرت ايمان
تا کفر نگيردم گريبان		در دامن مهر تو زدم دست
دل در غم غربت تو بريان		اندر ملک امان علي راست
زان که روحاني رود بر آسمان از آستان		اي سنايي ز آستان نتوان شدن بر آسمان
خيره باز آيد نگون نمرودوار از آسمان		هر که چون نمرود با صندوق و با کرکس رود
کان مشعبد گردش از تيرت همي سازد کمان		با کمان و تير چون نمرود بر گردون مشو
کاهر من سفلي بود چون تن ملک علوي چو جان		چون ملک بر آسمان نتوان پريد اي اهرمن
گر نبودي تن ز ترکيب چهار ارکان گران		همچو جان بر آسمان از آستان رفتي سبک
زان که باشد بنده را در بند چون تن را توان		بندگي کن چون خدايي کرد نتواني همي
تا سر تو پاي شد پاي تو سر چون ريسمان		در نهان خويش پس چون ريسمان گم کرده‌اي
خويشتن را چون کشف باري سپر کن ز استخوان		گر نهان داري سر خود را به تن در چون کشف
چشم را چون خارپشت از تن برون آور سنان		چشم روشن بين ما گر چون فلک بيند ترا
ز آتش فتنه چو ماهي شو به آب اندر نهان		ور چو ماهي جوشن عصمت فروپوشيده‌اي
تا به چنگ آري به هر چنگي دگرگون نام و نان		در نهاد خويش چون خرچنگ داري چنگها
گر همي چون کرم پيله بر تني بر خانمان		بر نهاد خويشتن چون عنکبوتي بر متن
هر نفس چون باد گردي خيره گرد بادبان		هر زمان چون آب گردي خيره گرد آبخور
چون نهنگ اندر کشد آزت همه ملک جهان		تا دهان دارد گشاده اژدهاي حرص تو
چون بهايم عاجزي در پنجه‌ي شير ژيان		گر چو گرگ و سگ بدري عيبه‌هاي عيب را
از ملک چون نکته گويم چون تويي از انس و جان		ور به گوش هوش و چشم دل همي کور و کري
تا تو با جغدي و با شاهيني اندر آشيان		تا تو با طوطي به رازي خيره چون گويم سخن
ور حذوري همچو گربه همچو موشي پر زيان		گر ضعيفي همچو راسو دزد همچو عکه‌اي
يا نه بر آتش چو پروانه بسوزان طيلسان		طيلسان بفگن که دارد طيلسان چون تو مگس
کز حريصي همچو خوکي تندرست و ناتوان		از کلاغ آموز پيش از صبحدم برخاستن
نحل وار از بهر خوردن رو يکي در بوستان		چون خبزد و گردي اندر مستراح از بهر خورد
تا نماني خيره ماليده به دست اين و آن		خون مخور چون پشه و چون کيک شادان بر مجه
زير خاک و خشت باشد همچو مورانت مکان		گر ز پيري زانو از سر برگذاري چون ملخ
کاشهب و ادهم ز روز و شب تو داري زير ران		طمطراق اشهب و ادهم کجا ماند ترا
کز خروشت دست بي‌دادي فرو بندد زبان		همچو غوک اندر دهان مار مخروش از اجل
کي کند چون حرز سودت زاري و بانگ و فغان		اندرين ماتم دو کف بر فرق کژدم وارنه
کتش نمرود گردد بر نهادت گلستان		حرز ابراهيم پيغمبر همي خوان زير لب
تا شود گوهر سرشگت چون سرشگ ارغوان		چون درخت ارغوان خونابه بار از ديدگان
در کمر بندند گلها همچو ني پيشت ميان		گر بود چون سرو سر سبزي و پيروزي ترا
بي‌بقا گردي چو گل بر شاخ و خار اندر خزان		هم بهار عمر تو دوران چرخ آرد به سر
آنچه باقي ماند از عمرت بپرد در زمان		اعتماد و تکيه کم کن بر بقا و بود خويش
چون نباشد باقي اي غافل بجز فاني مدان		هر بقا کان عاريت دادند يک چندي ترا
کس نباشد بر تو مانند سنايي مهربان		گر تو باشي مهربان ور پند و حکمت بشنوي
پس دل اندر بند وصل و بند هجران داشتن		شرط مردان نيست در دل عشق جانان داشتن
بر در دل بودن و فرمان جانان داشتن		بلکه اندر عشق جانان شرط مردان آن بود
تيز کز شست قضا آيد هدف جان داشتن		در که از بحر عطا خيزد صدف دل ساختن
نامشان پيکان سلطاني نه پيکان داشتن		نوک پيکانها که بر جانها رسد، بر جان خويش
دل محط رحل سگبانان سلطان داشتن		از براي جاه سلطان نز پي سگبان و سگ
عشق برنا پيشه را شمشير بران داشتن		عقل ناکس روي را مصحف در آب انداختن
لقمه را حلوا و بلوا هر دو يکسان داشتن		چون ز دست دوست خوردي در مذاق از جام جان
خويشتن را پاي کوبان گوي ميدان داشتن		چون جمال زخم چوگان ديدي اندر دست دوست
وقت نتوان يافت ليک از لطف بتوان داشتن		وصل بتوان خواست ليک از قهر نتوان يافتن
هر قريني کونه زالله بهر قربان داشتن		بر در ميدان الا الله تيغ لا اله
شرط کافر چيست؟ اندر کفر ايمان داشتن		شرط مومن چيست؟ اندر خويشتن کافر شدن
چون عصا پنداشتن در دست ثعبان داشتن		هر چه دست آويز داري جز خدا آن هيچ نيست
خويشتن بر خوان رباني نمکدان داشتن		خويشتن را چون نمک بگداخت بايد تا توان
اهرمن را قابل انوار يزدان داشتن		کي توان با صدهزاران پرده‌ي نا بود و بود
جان خود را محرم اسرار فرقان داشتن		کي توان با همرهان خطه‌ي کون و فساد
هر دو گيهان داشتن پس بر سري آن داشتن		هم به جاه آن اگر ممکن شود در راه آن
آن گه‌ي خود را چو قرا ز اهل قرآن داشتن		خويشتن اول ببايد شستن از گرد حدوث
خويشتن در تنگناي نفس انسان داشتن		چند ازين در جستجوي و رنگ و بوي و گفتگوي
در محاق او را چه بيم از شکل نقصان داشتن		چون دو شب همخوابه خواهد بود با خورشيد ماه
چند خواهي خويشتن موقوف دوران داشتن		خاک و باد و آب و آتش را به ارکان بازده
اين رباط باستاني را به بستان داشتن		تا کي اندر پرده‌ي غفلت ز راه رنگ و بوي
آن گه از رضوان اميد مرغ بريان داشتن		خوب نبود سوخته جبريل پر در عشق تو
زشت باشد زير کيوان تخت و ايوان داشتن		کدخداي هر دو عالم بود خواهي پس ترا
طمع نقل و مرغ و خمر و حور و غلمان داشتن		بگذر از نفس بهيمي تا نبايد تنت را
صورت تخييل هر بي‌دين به برهان داشتن		بگذر از عقل طبيعي تا نبايد جانت را
همچو دونان اعتقاد اهل يونان داشتن		تا کي از کاهل نمازي اي حکيم زشت خوي
پس دل اندر زمره‌ي فرعون و هامان داشتن		صدق بوبکري و حذق حيدري کردن رها
عقل چه بود؟ جان نبي خواه و نبي خوان داشتن		عقل نبود فلسفه خواندن ز بهر کاملي
نوح و کشتي ني و در دل عشق طوفان داشتن		دين و ملت ني و بر جان نقش حکت دوختن

فقه نبود قال و قيل از بهر کسب جاه و مال

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته