سپيد و زرد مي‌بينم دو آب اندر يکي بيضه

شاعر : سنايي غزنوي

وز آن يک بيضه چندين گونه مرغ آيد همي بيرون		سپيد و زرد مي‌بينم دو آب اندر يکي بيضه
ز بهر چه دم طاووس رنگين شد چو بوقلمون		نگويي از چه معني گشت پر زاغ چون قطران
چرا شد آن چنان مشوم و چون شد اين چنين ميمون		هما و جغد را آخر چه علت بود در خلقت
نگويي کز چه مي‌بافد تذرو انواع سقلاطون		نگويي کز چه مي‌گيرد چکاو الحان موسيقار
نگويي از چه معني گشت آن سقطان اين سقطون		تفکر کن يکي در خلقت شاهين و مرغابي
يکي چون زورق زرين روان همواره در جيحون		يکي چون رايت سيمين هميشه در هوايازان
شتابان آنکه چون ريزد به حرص و شهوت از وي خون		گريزان اين که چون گردد به جان از چنگ او ايمن
مبيت و مسکن و ماواست ديگر سان و ديگرگون		عجبتر زين همه آنست مر پرنده مرغان را
يکي را قله‌ي قاف و يکي را ساحل سيحون		يکي را بيشه‌ي ساوي يکي را وادي آمون
يکي خود را ز بيم آن به آب افگنده چون ذوالنون		يکي خود را به طمع آن به گردون برده چون نمرود
يکي چون رايت الماسست دگر چون زورق مدهون		نگيرد باد چنگ آن نشويد آب رنگ اين
نگويي تا چرا دادند رنگ پر اين زاکسون		نگويي تا چرا کردند نوک و چنگ او ز آهن
چه گويي در نباتي تو سزاي حب افتيمون		اگر تو چون مني عاجز در اين معني که پرسيدم
ز بهر تف خورشيدست چون لطف هوا مقرون		نمايي هر نباتي را چو مادت هست ز آب و گل
ز نخل و نار و سيب و بيد چون آبي و چون زيتون		چرا در يک زمين چندين نبات مختلف بينم
به رنگ و نيل و صبر و سنبل و مازو و مازريون		همي دون مي‌خورند يک آب و در يک بوستان رويند
يکي ممسک يکي مسهل يکي دارو يکي طاعون		اگر علت طبايع شد وجود جمله را چون شد
چرا دانش برد باده چرا خواب آورد افيون		ار انگورست و خشخاشست اصل عنصر هر دو
نه افلاطون نه غير او به زرق و حيلت و افسون		همانا اينکه من گفتم طبايع کرد نتواند
به قدرت در وجود آورد بي آلت به کاف و نون		مگر بي‌چون خداوندي که اهل هر دو عالم را
پديد آورد از ماء معين و از گل مسنون		خداوندي که آدم را و فرزندان آدم را
جناب فضل او مامن عذاب عدل او مسجون		خداوندي که دايم هست اصحاب معاصي را
صفاتش همچو ذاتش حق وليکن سر او محزون		هميشه بود او بي ما هميشه باشد او بي شک
«تعالي ربنا» مي‌گوي و مي‌دان وصف او بي چون		کلامش همچو وعدش حق وليکن گفت او مشکل
همو دارنده‌ي گيتي همو دارنده‌ي گردون		همو بخشنده‌ي دولت همو داننده فکرت
که روياند همي جزوي ز خاک تيره آذريون		که پنهان کرد جز ايزد به سنگ خاره در آتش
رميده و آرميده هر دو در دريا و در هامون		صدف حيران به دريا در دوان آهو به صحرا بر
دهان اين و ناف آن ز مشک و لولو مکنون		که پر کرد و که آگند از گيا و قطره‌ي باران
که مي‌گردند بر يک دور پشتاپشت چون طاحون		سپيدي روز صنع کيست در دهر و سياهي شب
چو صابون از چه از چربو و چربو از چه صابون		هميشه هردو کاهانند و کاهان عمر ما زيشان
شمر پر فيبه‌ي جوشن که داند کرد در کانون		چمن پر حقه‌ي لولو که داند کرد در نيسان
که کاهد ماه را هر ماه «حتي عادکالعرجون»		زبعد آنکه چون سيمسن سپر گردد در افزودن
که باشد چون بهار آيد هوا را کله‌ي گردون		که بندد چون خزان آيد هزاران کله‌ي ادکن
که گرداند منقش باغ را چون صحف انگليون		که گرداند ملون کوه را چون روضه‌ي رضوان
به قدرت در يکي موضع کند هر دو بهم معجون		دوار مختلف را متفق با هم که گرداند
مثالش محکم و ثابت نهادش متفن و موزون		پس آنکه نطفه گرداند وزو شخصي کند پيدا
يکي منعم يکي مفلس يکي شادان يکي محزون		يکي عالم يکي جاهل يکي ظالم يکي عاجز
يکي پيوسته با محنت به رنج از اختر وارون		يکي همواره با دولت به کام از نعمت باقي
يکي را از پي ناني دواند تا بلاساغون		يکي را از بلاساغون رساند در هري روزي
پدي آورد چندين خلق لونالون و گوناگون		بزرگا پادشاها اوست کز يک آب و يک نطفه
ز رفعت همسر گردون به نعمت همسر قارون		گزيده خسروان بودند زين پيش اندرين عالم
منوچهر و جم و تهمورس و ضحاک و افريدون		چو عاد و کيقباد و بهمن و کاووس و کيخسرو
بليناس حکيم و هرمز و سقراط و افليمون		ور از يونانيان بقراط و بطلميوس و افلاطون
حبيب و روح و ابراهيم و لوط و موسي و هارون		ور از پيغمبران ادريس و نوح و يونس و صالح
علي و سعد و سلمان و صهيب و خالد و مظنون		ور از اصحاب پيغمبر عتيق و عمر و عثمان
جنيد و شبلي و معروف شاه توري و سمنون		وگر از اوليا مهيار و حيره خالد و خضري
ز هر جنسي که من گفتم همانا بوده‌اند افزون		درين عالم ز ريگ و قطره‌ي باران بني آدم
ببين تا خود که داند کرد در عالم حساب ايدون		چو ممکن نيست دانستن شمار مرگ معروفان
پس آن گه جمله را هم وي به خاک اندر کند مدفون		تعالا صانعي کاين جمله از آب او پديد آورد
چه سود از سود امروزين که فردا هم تويي مغبون		ايا دل بسته در دنيا و فارغ گشته از عقبا
به مهر عالم فاني چرا دل کرده‌اي مرهون		چو عالم را همي داني که فاني گشت خواهد پس
که هست از دين و طاعتهاي تو درمانده و مديون		الاهي بنده‌ي بيچاره‌ي مسکين سنايي را
بدين توحيد نامطعون جزايي از تو نامطعون		اگر چه هست او مطعون به علتها طمع دارد
ز سنت کرده دل خالي ز بدعت کرده سر مشحون		ايا از چنبر اسلام دايم برده سر بيرون
تنت را جهل پيرايه دلت را کفر پيرامون		هوا همواره شيطاني شده بر نفس تو سلطان
علي‌رغم تو در توحيد فصلي گوش دار اکنون		اگر در اعتقاد من به شکي تا به نظم آرم
نهي علت هيولا را که آن ايدون و اين ايدون		ايا آن کس که عالم را طبايع مايه پنداري
که رنج بار بر گاوست و آيد ناله از گردون		هيولا چيست الله‌ست فاعل وين بدان ماند
چو گفتست اندرين معني ترا تلقين کن افلاطون		ترا پرسيد من خواهم ز سر بيضه‌ي مرغي

سپيد و زرد مي‌بينم دو آب اندر يکي بيضه

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته