از خانه برون رفتم من دوش به ناداني

شاعر : سنايي غزنوي

تو قصه‌ي من بشنو تا چون به عجب ماني		از خانه برون رفتم من دوش به ناداني
پيداش مسلماني در عرصه‌ي بلساني		از کوه فرود آمد زين پيري نوراني
گفتم که بلي دارم بي سستي و کسلاني		چون ديد مرا گفت او داري سر مهماني
دانم که مرا زين پس نوميد نگرداني		گفتا که هلاهين رو گر بر سر پيماني
نه عيب ز همسايه نه بيم ز ويراني		رفتم به سرايي خوش پاليزه و سلطاني
قومي همه قلاشان چون ديو بياباني		در وي نفري ديدم پيران خراباتي
همچون الف کوفي از عوري و عرياني		معروف به بي سيمي مشهور به بي ناني
اين گفته که بتاني وان گفته که نستاني		اين باخته دراعه و آن باخته باراني
مي گفت يکي ديگر ما «اعظم برهاني»		مي گفت يکي رستم زان ظلمت نفساني
و آن گفت «انا آلاخر» تا خلق شود فاني		اين گفت «انا الاول» کس نيست مرا ثاني
گفتم که چو قومند اين اي خواجه‌ي روحاني		ماندم متحير من زان حال ز حيراني
آنها که تو ايشان را قلاش همي داني		گفت: اهل خراباتند اين قوم نمي‌داني
کايشان هذيان گويند از مستي و ناداني		هان تا نکني انکار گر بر سر پيماني
بايد که تو اين اسار از خلق بپوشاني		ار اين گنهي منکر در مذهب ايشاني
پندار که نشنيدي اندر حد نسياني		زنهار از اين معني بر خلق سخنراني
در زهد عبادت آر چون بوذر و سلماني		اي آنکه ز قلاشي بر خلق تو ترساني
حقا که تو بر هيچي چون زاهد او ثاني		در خدمت اين مردم تا تن به نرنجاني
ديدار چنين قومي دارد به من ارزاني		چون شاد نباشم من از رحمت يزداني
با دست به دست او زين زهد به ساماني		تا ديد سنايي را در مجلس روحاني
گر درخت صف زده لشکر ديو و پري		امروز بدانست او کان صدر مسلماني
پرده‌ي خوبي بساز امشب و بيرون خرام		ملک سليمان تراست گم مکن انگشتري
از پي موي تو شد بر سر کوي خرد		زهره‌ي زهره بسوز زان رخ چون مشتري
کفر ممکن شدي در سر زلفين تو		ديده‌ي اسلاميان سجده‌گه کافري
عشق تو آورد خوي خستن بي مرهمي		گر بنکردي لبت دعوي پيغمبري
هجر تو مانند وصل هست روا بهر آنک		هجر تو آورد رسم کشتن بي داوري
صلح جدا کن ز جنگ زان که نه نيکو بود		بر سر بازار نيز کور بود مشتري
عقل در دل بکوفت عشق تو گفت اندر آي		دستگه شيشه‌گر پايگه گازري
عشق تو همچون فلک خرمن شادي بداد		صدر سراي آن تست گر به حرم ننگري
باشم گستاخ وار با تو که لاشي کند		صد کس را يک ققيز يک کس را صد گري
چشم تو هر دم به طعن گويد با چشم من		صد گنه اين سري يک نظر آن سري
حسن تو جاويد باد تا که ز سوداي تو		مهره بدست تو بود کم زده‌اي خون گري
چون تو ز دل برنخورد باري بر آب کار		طب سنايي به شعر ختم کند شاعري
خسرو خسرو نسب سلطان بهرامشاه		خدمت خسرو گزين تا تو ز خود برخوري
هست سنايي به شعر بنده‌ي درگاه او		آنکه چو بهرام هست خاک درش مشتري
اي دل ار خواهي که يابي رستگاري آن سري		زان که مر او راست بس خوي ثنا پروري
جانت اندر راه معني يک قدم ننهد به صدق		چون نسازي فقر را نعل از کلاه سروري
هر زيادت کان ندارد بر رخان توقيع شرع		تا نسازي راه را از دزد باطن رهبري
مرد زي در راه دين با رنگ رعنايي مساز		آن زيادت در جهان عدل بيني کمتري
همچو گل تر دامني باشي که رويي در بهار		سعتري از ننگ هر نامرد گردد سعتري
با دم سرد و هواي گرم کي گردد بدن		ديده در سرماگشا گر باغ دين را عبهري
چيست چندين آب و گل را سروري کردن به حرص		بيد و آتش نيک نايد صنعت آهنگري
بلعجب کاريست چون تو بنگري از روي عقل		آب و گل خود مر ترا بسته ميان در داوري
خلق عالم گر ز حکمت ظاهرت گويند مدح		چون تو اندر آشنايي عقل و دين در کافري
مثله کردي بهر بدني پيش هر دون اختري		هان مگر خود را به ناداني مسلم نشمري
راست چون بکري بود کو داده عذره را ز دست		مثله بودن بهر بدني هست از دون اختري
آن شبي کش عرس باشد خلق ازو با ناي و کوس		آب شهوت مي ببردش آبروي دختري
تنگدستي را همي گر مدبري خواني ز جهل		مادرش خندان و او زان شرم در رسواگري
از خجالت پيش دين گستاخ نتواند گذشت		واي از آن اقبال تو وي مرحبا زين مدبري
گر چه اين معشوق رعنا خوبروي و دلبرست		هر دلي کو کرد سلطان هوا را چاکري
نفس را اندر گرفت و خوردن هر رنگ و بوي		چون سنايي دل از آن سوي تو افتد دل بري
شير نر بوسد به حرمت مرد قانع را قدم		اي برادر نيست جز فعل سگ و راي خري
سلسبيل از بهر جان تشنگان دارد خداي		پيره سگ خايد به دندان پاي مرد هر دري
مي چه خواهي خوبتر زين از ميان هر دوان		خرقه‌پوشان را بود آنجا مسلم عبقري
آنچه اينجا ماند خواهد چند پويي گرد آن		صدره آنجا سندسي و جبه اينجا ششتري
هر کرا خشنود تن دين هست ناخشنود ازو		گرد آن گردار خردمندي که آن با خود بري
ماه کنعان تا به يک منزل بها هجده درم		مقبلا مردا که دو معشوق را در بر گري
گر توانگر ميري و مفلس زيي در روز چند		منزل ديگر بدين و دل بيابد مشتري
مر امل را پاي بشکن از اجل منديش هيچ		به که خوانندت غني اينجا و تو مفلس مري
اين دو پيمانه که گردانست دايم بر سرت		مر طمع را پر بکن تا هر کجا خواهي پري
گر چه عمر نوح يابي اندرين خطه‌ي فنا		هردو بي‌آرام و تو کاري گرفته سرسري
زين جهان خود جز دريغا هيچ کس چيزي نبرد		تا بجنبي کرده باشد از تو آثار اسپري
لافت از زورست و زر پيوسته ديدي تا چه کرد		زين جهان آزرده ميري گر همه اسکندري
گر همي خواهي که پوسيده نگردي در هوس		زور با عاد قوي ترکيب و زر با سامري
عالمي ديگر گزين کاين جا نيابي هم نفس		خانه پرداز از کره‌ي خاکي و چرخ چنبري
اندرين عالم نيابي محرمي مر جانت را		کو ز علت تيرگي دارد ز آفت ابتري
اي هوا بر دل نشانده چيست از لابرالاه		جز صفاي احمدي و جز سخاي حيدري
آنچه لا رد کرد تا دل بر نتابي زان همه		والله را يک دم ز الا الله هرگز بر خوري
گر هواي نفس جويي از در دين در مياي		خفته‌اي تو هان بده انصاف گر دين پروري
تيغ تحقيق از نيام امتحان چون بر کشي		يا براهيمي مسلم باشدت يا آزري
خاک از انصاف دادن اين چنين شد محترم		هم ببيني حال خود را مهره‌اي يا گوهري
با عقاب تيز چنگ و با هماي خوب پر		تيغ نفرين خورد بر سر آتش از مستکبري
مر مخالف را جهيدن هست با او همچنانک		ابلهي باشد که رقاصي کند کبک دري
بي چراغ شرع رفتن در ره دين کوروار		با عصاي موسوي خود اسب تازد سامري
همچو «لا» بر بند و بگشا گر همي دعوي کني		همچنان باشد که بي خورشيد کردن گازري
رنج کش باش اي برادر همچو خار از بهر آنک		هم ميان و هم زبان را تا زالله برخوري
بود نوشروان عادل کافري در عهد خود		زود پژمرده شود در دست گلبرگ طري
شاد باش اي مهتري کز فضل تو در نيم شب		داد دادي باز هر مظلوم را از داوري
چاکران دولتت را گر دهي يک روز عرض		کور مادرزاد خواند نقش بر انگشتري
اي سنايي بي کله شو گرت بايد سروري		اين غريب ممتحن را اندر آن صف بشمري
در ميان گردنان آيي کلاه از سر بنه		زانک نزد بخردان تا با کلاهي بي سري
ور نه در ره سرفرازانند کز تيغ اجل		تا ازين ميدان مردان بو که سر بيرون بري
عالمي پر لشکر ديوست و سلطان تو دين		هم کلاه از سرت بربايند هم سر بر سري
دين حسين تست آز و آرزو خوک و سگست		زان سلطان باش و منديش از بروت لشگري
بر يزيد و شمر ملعون چون همي لعنت کني		تشنه اين را مي کشي و آن هر دو را مي‌پروري
عقل و جان آن جهاني را رعيت شو چو شرع		چون حسين خويش را شمر و يزيد ديگري
چشمه‌ي حيوانت بايد خاک ره شو چون خضر		زان که ديوانه‌ست و مرده عاقل و جان ايدري
گرد جعفر گرد گر دين جعفري جويي همي		هر دو نبود مر ترا با چشمه يا اسکندري
چون تو دادي دين به دنيا در ره دين کي کنند		زان که نبود هر دو هم دينار و هم دين جعفري
تا سليمان‌وار خاتم باز نستاني ز ديو		پنج حس و هفت اعضا مر ترا فرمانبري
بي پدر فرزندي لاهوت بايد چون مسيح		کي ترا فرمان برد دام و دد و ديو و پري
اختر نيکوت بايد بر سپهر دين برآي		هر که زو برگشت با ناسوت يابد دختري
باز خر خود را ز خود زيرا که نبود تا ابد		زان که اندر دور او طالع بود نيک اختري
چون ترا دين مشتري شد مشتري گويد ترا		تا تو خود را مشتري باشي ترا دين مشتري
چون بدين باقي شدي بيش از فنا منديش هيچ		کاي جهان را ديدن روي تو فال مشتري
چو تو «لا» را کهتري کردي پس از ديوان امر		زهره دارد گرد کوثروار گردد ابتري
چون در خيبر بجز حيدر نکند از بعد آن		جز تو ز «الا الله» که خواهد يافت امر مهتري
عقل و دين و ملک و دولت بايد ار ني روزگار		خانه‌ي دين را که داند کرد جز حيدر دري
اندرين ره صد هزار ابليس آدم روي هست		کي دهد هر خوک و خر را ره به قصر قيصري
غول را از خضر نشناسي همي در تيه جهل		تا هر آدم روي را زنهار کدم نشمري
برتر آي از طبع و نفس و عقل ابراهيم وار		زان همي از رهبران جويي هميشه رهبري
از دو چشم راست بين هرگز نخيزد کبر و شرک		تا بداني نقشهاي ايزدي از آزري
در بهار چين دو يابي در بهار دين يکي است		شرک مرد از احولي دان کبر مرد از اعوري
پادشاهي از يکي گفتن به دست آيد ترا		حمله‌ي باز خشين و خنده‌ي کبک دري
گر چه در «الله اکبر» گفتني تا با خودي		کز دو گفتن نيست در انگشت جم انگشتري
آفتاب دين برون از گنبد نيلوفريست		بنده‌ي کبري نه بنده‌ي پادشاه اکبري
ورنه هرگز کي توان کرد آفتاب راه را		پر بر آر از داد و دانش بو کزو بيرون پري
از درون خود طلب چيزي که در تو گم شدست		از فرود گنبد نيلوفري نيلوفري
روي گرد آلود برزي او که بر درگاه او		آنچه در بند گم کردي مجو از بر دري
در صف مردان ميدان چون تواني آمدن		آبروي خود بري گر آب روي خود بري
خاک و باد و آب و آذر چار پاره نعل ساز		تا تو در زندان خاک و باد و آب و آذري
نام مردي کي نشيند بر تو تا از روي طمع		تا چنان چو هفت کشور نه فلک را بسپري
جسم و جان را همچو مريم روزه فرماي از سحر		چون زنان در زير اين نيلاب کرده چادري
تا بشد نفس سخنگوي تو در درس هوس		تا در آيد عيسي يک روزه در دين گستري
دين چه باشد جز قيامت پس تو خامش باش از آنک		اي شگفتي تو گر از اصلاح منطق بر خوري
اين زبان از بن ببر تا فاش نکند بيهده		در قيامت بي زبانان را زبان باشد جري
کم نخواهد بود چون دفتر سيه رويي ترا		سرسر عاشقان در پيش مستي سرسري
زان فصاحتها چه سودش بود چون اکنون ز حق		تا به جان خامه‌ي هوس را کرد خواهي دفتري
شاعري بگذار و گرد شرع گرد از بهر آنک		«اخسوافيها» شنيد اندر جهنم بحتري
خود گرفتم ساحري شد شاعريت اي هرزه‌گوي		شرعت آرد در تواضع شعر در مستکبري
رمز بي غمزست تاويلات نطق انبيا		چيست جز «لا يفلح الساحر» نتيجه‌ي ساحري
هرگز اندر طبع يک شاعر نبيني حذق و صدق		غمز بي رمزست تخييلات شعر و شاعري
هر کجا ز زلف ايازي ديد خواهي در جهان		جز گدايي و دروغ منکري و منکري
فتنه شد شعر تو چون گوساله‌ي زرين يکي		عشق بر محمود بيني گپ زدن بر عنصري
کي پذيرد گر چه تشنه گردد از هر ابتر آب		«لامساس» آواز در ده در جهان چون سامري
ياوري ز آزاد مردان جوي زيرا مرد را		هر کرا همت کند در باغ جانش کوثري
همچو آبند اين گره منديش ازيشان گاه خشم		از کسي کو يار خود باشد نيايد ياوري
همچنين تا خويشتن داري همي زي مردوار		کبرا از باد باشد نه ز خود جوشن دري
شاد بادي همچنين هر جا که باشي مرد باش		طمع را گو زهر خند و حرص را گو خون گري
جاه و جان و نان و ايمان ننگري داد و دهد		مر زغن را بخش سالي مادگي سالي نري
چند گويي گرد سلطان گرد تا مقبل شوي		پس مگو سلطان و سلطان تنگري گو تنگري
حرص و شهوت خواجگان را شاه و ما را بنده‌اند		رو تو و اقبال سلطان ما و دين و مدبري
پس تو گويي اين گره چاکري کن چون کنند		بنگر اندر ما و ايشان گرت نايد باوري
کيست سلطان؟ آنکه هست اندر نفاذ حکم او		بندگان بندگان را پادشاهان چاکري
تو همي لافي که هي من پادشاه کشورم		خنجر آهنجانش بحري ناوک اندازان بري
در سري کانجا خرد بايد همه کبرست و ظلم		پادشاه خود نه اي چون پادشاه کشوري
اي به ترک دين به گفتن از سر ترکي و خشم		با چنين سر مرد افساري نه مرد افسري
همچنين ترکي همي کن تا به هر دم نابغه		دل بسان چشم ترکان کرده از گند آوري
باش تا چون چشم ترکان تنگ گردد گور تو		گويد اندر مغز تاريک تو کاي کافر فري
هفت کشور دارد او من يک دري از عافيت		گر چه خود را کور سازي در مسافت صد کري
اي دريده يوسفان را پوستين از راه ظلم		هفت کشور گو ترا بگذار با من يک دري
بر تو هم آبي برانند از اثير دوزخي		باش تا گرگي شوي و پوستين خود دري
تو چو موش از حرص دنيا گربه‌ي فرزند خوار		از تو هم گردي برآرند ار محيط اغبري
اي گلوي تو بريده از گلو يک ره بپرس		گربه را بر موش کي بودست مهر مادري
قابل فيض خرد چون نفس کلي کرد از آنک		کاي گلو با من بگو تو خنجري يا حنجري
پوستين در گلخني اندر کشيد ارکان و تو		از خرد در نفع خيري دايم و دفع شري
سيم سيماي تو برده سيمبر خواني ز جهل		عشقبازي در گرفتي با وي و هم بستري
بي خرد گرکان زر داري چو خاک اندر رهي		سيمبر را از سر شهوت مگو سيمين‌بري
از خرد پر داشت عيسا زان شد اندر آسمان		با خرد گر خاک ره داري چو کان اندر زري
اشتر ار اهل خرد بودي درين نيلي خراس		ور خرش را نيم پر بودي نماندي در خري
چيست جز قرآن رسنهاي الاهي مر ترا		کار او بودي به جاي اشتري روغن گري
با رسنهاي الاهي چرخها گردان و تو		تا تو اندر چاه حيواني و شهواني دري
چون رسنهاي الهي را گذر بر چنبرست		تن زده در چاه و کوهي بر سر کاهي بري
از براي او چو چنبر پاي بر سر نه يکي		پس تو گر مرد رسن جويي چرا چون عرعري
تا به خشم و شهوتي بر منبر اندر کوي دين		کاين چنين کردند مردان آن رسن را چنبري
هر دو گيتي را نظام از راستي دان زان که هست		بر سر داري اگر چه سوي خود بر منبري
هيچ رونق بود اندر دين و ملت تا نبود		راستي ميخ و طناب خيمه‌ي نيلوفري
راستي اندر ميان داوري شرطست از آنک		ذوالفقار حيدري را يار دست حيدري
زاء زهدت کرد با نون نفاق و حاء حرص		چون الف زو دور شد دوري بود نه داوري
ز پي رد و قبول عامه خود را خر مکن		تا نمودي زهد بوذر بهر زر نوذري
گاو را دارند باور در خدايي عاميان		زان که کار عامه نبود جز خري يا خر خري
اي سنايي عرضه کري جوهري کز مرتبت		نوح را باور ندارند از پي پيغمبري
چشم ازين جوهر همي برداشت نتوان از بها		او تواند کرد مرجان عرض را جوهري
چون گفت ز بي خويشي سبحاني و سبحاني		کنکه بي چشمست بفروشد به يک جو جوهري

از خانه برون رفتم من دوش به ناداني

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته