استان سیستان و بلوچستان - زاهدان
سیستان و بلوچستان یادآورسرزمین پهلوانان اسطوره ای ایران(رستم، سهراب، زال و...) است. این سرزمین که نام آن بارها در شاهنامه فردوسی آمده؛ درجنوب خاوری ایران واقع شده و به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی خود، درتمام دورههای تاریخی ازاهمیت ویژهای برخوردار بوده است. سیستان و بلوچستان همواره در درازای تاریخ، معبر و گذرگاهی میان خاور و باختر بوده و به همین دلیل تركیب قومی آن نیز همواره در معرض تغییر، تحول و دگرگونی بوده است.
مهم ترین محصول منطقه سیستان و بلوچستان؛ گندم است كه درصد قابل توجهی از زمینهای زیركشت را به خود اختصاص داده و صنایع آن نیز در اطراف شهرهای بزرگی چون زاهدان قرار گرفته است.
شیوه های مختلف معیشت و زندگی، موسیقی سنتی و زیبا، صنایع دستی هنرمندانه وجذاب، آثار تاریخی و معماری کم نظیر، شهرهای باستانی چون شهرسوخته زابل- که با قدمت ۳۵۰۰ تا ۴۰۰۰ سال قبل ازمیلاد؛ بیگمان روزگارانی دراز یكی از مهمترین مراكز شهرنشینی آسیا درعصرمفرغ بوده- به همراه جلوه های طبیعی چون: ساحل دریای مکران (عمان)، منطقه آزاد چابهار، دریاچه مشهورهامون و... سیستان و بلوچستان را به یکی از استان های جذاب ایران در زمینه گردشگری تبدیل کرده است.
آتشكده كركوی، بنای امام زاده های متعدد، تپه های باستانی و با ارزش، شهرهای تاریخی، قلعه های باستانی، مسجدهایی با ارزش معماری بالا به همراه جاذبه های دیگرچون: صنایع دستی جذاب، موسیقی جالب وشنیدنی، مردمانی با فرهنگ ها و قومیت های مختلف از مهم ترین و جذاب ترین دیدنی های استان سیستان و بلوچستان است.
حصیربافی، قالی بافی، سوزن دوزی، چادربافی، پشتی بافی، خامه دوزی، سفره بافی، جوال بافی، نمد مالی و سكه دوزی مهم ترین صنایع دستی عشایر سیستان و بلوچستان هستند. انواع صنایع کارخانه ای چون: صنایع غذایی، نساجی، پوشاک و صنایع شیمیایی؛ بیش تر در اطراف زاهدان و شهرهای بزرگ فعالیت دارند. سایر صنایع استان بیش تر مشتمل بركارگاههای فلزكاری، ریخته گری، ساخت لوازم خانگی و تانكر سازی است.
صنایع شیلات و ماهی گیری نظیر پرورش میگو و ماهی نیز در سواحل دریای عمان در سیستان رایج است. معادن كشف شده استان سیستان و بلوچستان عبارتند از: معدن مس در شمال باختری زاهدان با ذخیره ای بیش از ۱۵ میلیون تن، معدن كرومیت در نواحی خاش و معدن منگنز در منطقه كوتیج. از دیگر معادن مهم استان، معادن سنگ مرمر، سنگ آهک، تراورتن و شن و ماسه سیلیسی را می توان نام برد. هم چنین دریای عمان یكی از منابع بسیار غنی نمک است. استخراج نمک ازآب دریا همواره در روستاهای ساحلی رایج بوده است و زمینه بسیار ارزان و مناسبی برای گسترش آن وجود دارد.
گندم با سیلاب های بهاری آبیاری می شود و بازده محصول آن ها نسبت به عمل كرد كل كشور از وضعیت خوبی برخوردار است. جو نیز به صورت آبی در بیش تر مناطق و به صورت دیم در چابهار، ایرانشهر و سراوان كشت می شود و بیش تر به مصرف دام های مختلف می رسد. برنج نیز درزمین های كوه پایهای و در مسیر رودخانه ها كشت می شود. در مناطقی كه در سال دوبار محصول برداشت می شود، محصول دیم؛ غالبا برنج است.
علاوه بر محصولات فوق، یونجه نیز به عنوان مهم ترین منبع غذایی دام ها در بلوچستان كاشته می شود. بخش دیگری از فعالیت های كشاورزی استان سیستان و بلوچستان را باغ داری تشکیل می دهد كه مهم ترین محصول آن انگور است. بیش ترین درصد تاكستان های استان در منطقه سیستان قرار دارد. از سایردرختان میوه، می توان به انار، انجیر، توت، سیب، مركبات و موز اشاره كرد. هم چنین درختان انبه، پاپایا (خربزه درختی)، نارگیل، زیتون خوراكی، چیكو، كائوچو و نیشكر نیز در شرایط آب و هوایی این استان رشد می کنند. محصول باغ های بلوچستان در دره های كوهستانی متمركز شده و درختانی چون خرما، غالب زمین های زراعی را محصور نموده است.
راهزنان پس از حمله به كاروان ها و چپاول دارایی آنان، ساعتی یا شبی را در آنجا سپری می كردند. در سال ۱۳۱۵ هـ . ق یكی از ساكنان آن محل، كاریزی در آنجا حفر كرد و کم کم در آن محل آبادی كوچكی به وجود آمد كه «دزد آب» نام گرفت. چهارسال بعد، متخصصان بلژیكی - كه در استخدام دولت ایران بودند - جهت دایر كردن گمرگ خانه به «دزد آب» آمدند. از این زمان به بعد، به تدریج بر وسعت و جمعیت «دزد آب» افزوده شد تا این که در سال ۱۳۱۴ شمسی نام آن به زاهدان تبدیل شد و با احداث خط آهن از كویته پاكستان به زاهدان اولین نشانه های شهرنشینی در آن پدیدار شد.
سوداگران هندی و ایرانی بارهای خود را از این راه به كویته می آوردند و از آنجا به مشهد و یزد و سایر نقاط ایران حمل می كردند. طرح اولیه شهر در اطراف مركز و با تقاطع های نامنظم و شكلی شطرنجی بر روی اراضی بایر پیاده شد، اما در سال های بعد اراضی بایر اطراف خطوط راه آهن به رایگان به بازرگانان داده می شد تا در آن جا ساختمان های مسكونی و تجاری خود را بنا كنند. بدین ترتیب شهر گسترش یافت و با مهاجرت تجار و انتخاب زاهدان به عنوان یک مركز بازرگانی فضاهای مسكونی تازه ای در اطراف طرح اولیه شهر پدید آمد و دیری نگذشت كه زاهدان مركز استان سیستان و بلوچستان شد و با استقرار سازمان های دولتی و تاسیسات خدماتی، آهنگ رشد شهر سریع تر گشت. این شهر جدید الاحداث بر سر راه كرمان به مشهد، كرمان به چابهار و نزدیك مرز پاكستان و افغانستان واقع شده است.
نام قدیم سیستان «زرنگا» یا «زرنگ» بود، كه پس از مهاجرت «سكاها» به طرف جنوب، و استقرارشان در این منطقه در زمان فرهاد دوم اشكانی، به نام آنان «سكستان» نام گرفت. شهر زرنگ در حال حاضر جزء افغانستان بوده و در محل آن روستای كوچكی به نام «نادعلی» قرار دارد. در نزدیكی این روستا، تل بزرگی است كه بر فراز آن، هنوز آثار خرابههای ارگ، قلعه و باروی آن دیده می شود. در تپه های بلوچستان نیز آثاری به دست آمده كه تاریخ این سرزمین را به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد می رساند.
آن چه مسلم است، كوروش کبیر هنگام لشگركشی به هند، مكران را نیز تصرف كرد. لفظ زرنگ، قدیمی ترین نام سیستان و زاولستان است كه در كتیبه داریوش، «زرنگار» آمده است. به عقیده محققین «زرنگ»، «زریه»، «زریا» و «دریا» به زبان امروزی، همه یک مفهوم داشته و مراد از آن ها دریای «زره» یا «هامون» بوده است. نیم روز، نام دیگر سیستان و به معنی جنوب است. بنای بیش تر سیستان را به پهلوانان اسطورهای ایران چون زال، سام و رستم نسبت می دهند و فردوسی نیز در شاهنامه، از گردان بلوچ سخن گفته است.
از سوی دیگر سرزمینی كه اكنون بلوچستان نامیده می شود، درگذشته به«مكا» و«مكه» شهرت داشته است. هم چنین از دیر باز این منطقه را «مكران» نامیدهاند كه به نظر می آید تركیبی از دو واژه «اراینا یا ایرنیا» و «مكا» باشد كه در سانسكریت به معنی سرزمین باتلاق ها است. چرا كه در زمان قدیم درسرزمین بلوچستان باتلاقهای بسیاری وجود داشته است.
كلمه بلوچستان نیز از زمانی به این سرزمین اطلاق شد كه بلوچ ها در آن سكونت كردند. مورخین بنای سیستان را به گرشاسب – یكی از نوادگان كیومرث – نسبت دادهاند. سیستان در زمان هخامنشیان، منطقهای آباد بود. این امر در كتیبه بیستون و كتیبه های تخت جمشید كه سیستان را یكی از ممالک خاوری داریوش ذكر كردهاند، منعكس شده است. سكاها در حدود ۱۲۸ پیش از میلاد، سیستان را به تصرف خود درآورده و در پهنه آن استقرار یافتهاند.
اسكندر مقدونی هنگام بازگشت از هندوستان در این سرزمین در اثر وجود ریگ های روان، بیابان های خشک و بی آب و سرسختی مردمان این سرزمین، بیش تر سپاهیان خویش را از دست داد. با فتح سیستان به دست اردشیر بابكان این منطقه در زمره متعلقات دولت ساسانی قرار گرفت. در زمان خلافت خلیفه دوم، این سرزمین به وسیله سپاه اسلام فتح شد. در سال ۳۰۴ هجری قمری، سرزمین بلوچستان به وسیله دیلمیان فتح شد و در زمان حكومت سلجوقیان در كرمان، منطقه بلوچستان نیز توسط آن ها اشغال و تابع كرمان شد.
اولین فرمان روای ایرانی این سرزمین؛پس از اسلام آوردن ایرانیان , یعقوب لیث صفاری بود كه از رودخانه سند تا رود كارون را تحت فرمان داشت. عمرو لیث - برادر وی - نتوانست این موقعیت مهم را حفظ كند و سرانجام به دست اسماعیل سامانی در بغداد به قتل رسید.
با وجود این، سیستان تا چندین قرن تحت سلطه امرای صفاری باقی ماند و طاهراز نواد گان عمرو تا ۲۹۵ هجری قمری ایالت فارس و كرمان و سیستان را تحت فرمان خود داشت و پس از وفات او سلسله صفاری روی به ضعف گذاشت. پس از صفاریان، سامانیان، غزنویان، و سلجوقیان نیز هر یک مدتی در این سرزمین فرمان راندند.
در زمان مغولان و تیموریان، خرابی های زیادی در سیستان به وجود آمد كه به از بین رفتن سدها، كانالها و مناطق آباد سیستان انجامید. درسال ۹۱۴ هـ . ق، شاه اسماعیل صفوی سیستان را تصرف كرد. پس از شاه اسماعیل – در زمان حكومت نادرشاه – اختلافات داخلی سبب خرابی های زیادی در این سرزمین گردید. سرانجام سپاهیان ایران در ۱۸۶۵ میلادی، سیستان را از دست امرای سركش بازستاندند. این سرزمین همواره از فراز و نشیب های تاریخی زیادی برخوردار بوده و سرگذشت طولانی تاریخی داشته است.
این استان پهناور از خاوربا كشورهای پاكستان و افغانستان، از جنوب با دریای عمان ، از شمال و شمال باختر با استان خراسان و از باختر با استان های كرمان و هرمزگان هم جوار است. ناحیه سیستان که ۱۵۱۹۷ کیلومتر مربع وسعت دارد و در قسمت شمالی استان واقع شده است. این ناحیه حوزه مسطح و مسدودی است كه از آبرفت های دلتای قدیمی و فعلی رود هیرمند تشكیل شده است.
ناحیه بلوچستان با مساحت ۱۷۹۳۸۵ كیلومتر مربع یک منطقه وسیع كوهستانی است كه حد شمالی آن كویر لوت و حد جنوبی آن دریای عمان است. مرزهای طولانی آبی و خشكی استان؛ با كشورهای افغانستان، پاكستان و كشورهای حوزه خلیج فارس، موقعیت ویژه ای به این استان بخشیده و سبب ایجاد شرایط خاصی در آن شده است. جمعیت این استان برابر سرشماری سراسری سال ۱۳۷۵ حدود ۱۷۰۳۰۹۴ نفر برآورد شده است.
ارسالی از طرف کاربر محترم :mashhadizadeh
/ع
مهم ترین محصول منطقه سیستان و بلوچستان؛ گندم است كه درصد قابل توجهی از زمینهای زیركشت را به خود اختصاص داده و صنایع آن نیز در اطراف شهرهای بزرگی چون زاهدان قرار گرفته است.
شیوه های مختلف معیشت و زندگی، موسیقی سنتی و زیبا، صنایع دستی هنرمندانه وجذاب، آثار تاریخی و معماری کم نظیر، شهرهای باستانی چون شهرسوخته زابل- که با قدمت ۳۵۰۰ تا ۴۰۰۰ سال قبل ازمیلاد؛ بیگمان روزگارانی دراز یكی از مهمترین مراكز شهرنشینی آسیا درعصرمفرغ بوده- به همراه جلوه های طبیعی چون: ساحل دریای مکران (عمان)، منطقه آزاد چابهار، دریاچه مشهورهامون و... سیستان و بلوچستان را به یکی از استان های جذاب ایران در زمینه گردشگری تبدیل کرده است.
● مکان های دیدنی و تاریخی
آتشكده كركوی، بنای امام زاده های متعدد، تپه های باستانی و با ارزش، شهرهای تاریخی، قلعه های باستانی، مسجدهایی با ارزش معماری بالا به همراه جاذبه های دیگرچون: صنایع دستی جذاب، موسیقی جالب وشنیدنی، مردمانی با فرهنگ ها و قومیت های مختلف از مهم ترین و جذاب ترین دیدنی های استان سیستان و بلوچستان است.
● صنایع و معادن
حصیربافی، قالی بافی، سوزن دوزی، چادربافی، پشتی بافی، خامه دوزی، سفره بافی، جوال بافی، نمد مالی و سكه دوزی مهم ترین صنایع دستی عشایر سیستان و بلوچستان هستند. انواع صنایع کارخانه ای چون: صنایع غذایی، نساجی، پوشاک و صنایع شیمیایی؛ بیش تر در اطراف زاهدان و شهرهای بزرگ فعالیت دارند. سایر صنایع استان بیش تر مشتمل بركارگاههای فلزكاری، ریخته گری، ساخت لوازم خانگی و تانكر سازی است.
صنایع شیلات و ماهی گیری نظیر پرورش میگو و ماهی نیز در سواحل دریای عمان در سیستان رایج است. معادن كشف شده استان سیستان و بلوچستان عبارتند از: معدن مس در شمال باختری زاهدان با ذخیره ای بیش از ۱۵ میلیون تن، معدن كرومیت در نواحی خاش و معدن منگنز در منطقه كوتیج. از دیگر معادن مهم استان، معادن سنگ مرمر، سنگ آهک، تراورتن و شن و ماسه سیلیسی را می توان نام برد. هم چنین دریای عمان یكی از منابع بسیار غنی نمک است. استخراج نمک ازآب دریا همواره در روستاهای ساحلی رایج بوده است و زمینه بسیار ارزان و مناسبی برای گسترش آن وجود دارد.
● کشاورزی و دام داری
گندم با سیلاب های بهاری آبیاری می شود و بازده محصول آن ها نسبت به عمل كرد كل كشور از وضعیت خوبی برخوردار است. جو نیز به صورت آبی در بیش تر مناطق و به صورت دیم در چابهار، ایرانشهر و سراوان كشت می شود و بیش تر به مصرف دام های مختلف می رسد. برنج نیز درزمین های كوه پایهای و در مسیر رودخانه ها كشت می شود. در مناطقی كه در سال دوبار محصول برداشت می شود، محصول دیم؛ غالبا برنج است.
علاوه بر محصولات فوق، یونجه نیز به عنوان مهم ترین منبع غذایی دام ها در بلوچستان كاشته می شود. بخش دیگری از فعالیت های كشاورزی استان سیستان و بلوچستان را باغ داری تشکیل می دهد كه مهم ترین محصول آن انگور است. بیش ترین درصد تاكستان های استان در منطقه سیستان قرار دارد. از سایردرختان میوه، می توان به انار، انجیر، توت، سیب، مركبات و موز اشاره كرد. هم چنین درختان انبه، پاپایا (خربزه درختی)، نارگیل، زیتون خوراكی، چیكو، كائوچو و نیشكر نیز در شرایط آب و هوایی این استان رشد می کنند. محصول باغ های بلوچستان در دره های كوهستانی متمركز شده و درختانی چون خرما، غالب زمین های زراعی را محصور نموده است.
● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
راهزنان پس از حمله به كاروان ها و چپاول دارایی آنان، ساعتی یا شبی را در آنجا سپری می كردند. در سال ۱۳۱۵ هـ . ق یكی از ساكنان آن محل، كاریزی در آنجا حفر كرد و کم کم در آن محل آبادی كوچكی به وجود آمد كه «دزد آب» نام گرفت. چهارسال بعد، متخصصان بلژیكی - كه در استخدام دولت ایران بودند - جهت دایر كردن گمرگ خانه به «دزد آب» آمدند. از این زمان به بعد، به تدریج بر وسعت و جمعیت «دزد آب» افزوده شد تا این که در سال ۱۳۱۴ شمسی نام آن به زاهدان تبدیل شد و با احداث خط آهن از كویته پاكستان به زاهدان اولین نشانه های شهرنشینی در آن پدیدار شد.
سوداگران هندی و ایرانی بارهای خود را از این راه به كویته می آوردند و از آنجا به مشهد و یزد و سایر نقاط ایران حمل می كردند. طرح اولیه شهر در اطراف مركز و با تقاطع های نامنظم و شكلی شطرنجی بر روی اراضی بایر پیاده شد، اما در سال های بعد اراضی بایر اطراف خطوط راه آهن به رایگان به بازرگانان داده می شد تا در آن جا ساختمان های مسكونی و تجاری خود را بنا كنند. بدین ترتیب شهر گسترش یافت و با مهاجرت تجار و انتخاب زاهدان به عنوان یک مركز بازرگانی فضاهای مسكونی تازه ای در اطراف طرح اولیه شهر پدید آمد و دیری نگذشت كه زاهدان مركز استان سیستان و بلوچستان شد و با استقرار سازمان های دولتی و تاسیسات خدماتی، آهنگ رشد شهر سریع تر گشت. این شهر جدید الاحداث بر سر راه كرمان به مشهد، كرمان به چابهار و نزدیك مرز پاكستان و افغانستان واقع شده است.
نام قدیم سیستان «زرنگا» یا «زرنگ» بود، كه پس از مهاجرت «سكاها» به طرف جنوب، و استقرارشان در این منطقه در زمان فرهاد دوم اشكانی، به نام آنان «سكستان» نام گرفت. شهر زرنگ در حال حاضر جزء افغانستان بوده و در محل آن روستای كوچكی به نام «نادعلی» قرار دارد. در نزدیكی این روستا، تل بزرگی است كه بر فراز آن، هنوز آثار خرابههای ارگ، قلعه و باروی آن دیده می شود. در تپه های بلوچستان نیز آثاری به دست آمده كه تاریخ این سرزمین را به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد می رساند.
آن چه مسلم است، كوروش کبیر هنگام لشگركشی به هند، مكران را نیز تصرف كرد. لفظ زرنگ، قدیمی ترین نام سیستان و زاولستان است كه در كتیبه داریوش، «زرنگار» آمده است. به عقیده محققین «زرنگ»، «زریه»، «زریا» و «دریا» به زبان امروزی، همه یک مفهوم داشته و مراد از آن ها دریای «زره» یا «هامون» بوده است. نیم روز، نام دیگر سیستان و به معنی جنوب است. بنای بیش تر سیستان را به پهلوانان اسطورهای ایران چون زال، سام و رستم نسبت می دهند و فردوسی نیز در شاهنامه، از گردان بلوچ سخن گفته است.
از سوی دیگر سرزمینی كه اكنون بلوچستان نامیده می شود، درگذشته به«مكا» و«مكه» شهرت داشته است. هم چنین از دیر باز این منطقه را «مكران» نامیدهاند كه به نظر می آید تركیبی از دو واژه «اراینا یا ایرنیا» و «مكا» باشد كه در سانسكریت به معنی سرزمین باتلاق ها است. چرا كه در زمان قدیم درسرزمین بلوچستان باتلاقهای بسیاری وجود داشته است.
كلمه بلوچستان نیز از زمانی به این سرزمین اطلاق شد كه بلوچ ها در آن سكونت كردند. مورخین بنای سیستان را به گرشاسب – یكی از نوادگان كیومرث – نسبت دادهاند. سیستان در زمان هخامنشیان، منطقهای آباد بود. این امر در كتیبه بیستون و كتیبه های تخت جمشید كه سیستان را یكی از ممالک خاوری داریوش ذكر كردهاند، منعكس شده است. سكاها در حدود ۱۲۸ پیش از میلاد، سیستان را به تصرف خود درآورده و در پهنه آن استقرار یافتهاند.
اسكندر مقدونی هنگام بازگشت از هندوستان در این سرزمین در اثر وجود ریگ های روان، بیابان های خشک و بی آب و سرسختی مردمان این سرزمین، بیش تر سپاهیان خویش را از دست داد. با فتح سیستان به دست اردشیر بابكان این منطقه در زمره متعلقات دولت ساسانی قرار گرفت. در زمان خلافت خلیفه دوم، این سرزمین به وسیله سپاه اسلام فتح شد. در سال ۳۰۴ هجری قمری، سرزمین بلوچستان به وسیله دیلمیان فتح شد و در زمان حكومت سلجوقیان در كرمان، منطقه بلوچستان نیز توسط آن ها اشغال و تابع كرمان شد.
اولین فرمان روای ایرانی این سرزمین؛پس از اسلام آوردن ایرانیان , یعقوب لیث صفاری بود كه از رودخانه سند تا رود كارون را تحت فرمان داشت. عمرو لیث - برادر وی - نتوانست این موقعیت مهم را حفظ كند و سرانجام به دست اسماعیل سامانی در بغداد به قتل رسید.
با وجود این، سیستان تا چندین قرن تحت سلطه امرای صفاری باقی ماند و طاهراز نواد گان عمرو تا ۲۹۵ هجری قمری ایالت فارس و كرمان و سیستان را تحت فرمان خود داشت و پس از وفات او سلسله صفاری روی به ضعف گذاشت. پس از صفاریان، سامانیان، غزنویان، و سلجوقیان نیز هر یک مدتی در این سرزمین فرمان راندند.
در زمان مغولان و تیموریان، خرابی های زیادی در سیستان به وجود آمد كه به از بین رفتن سدها، كانالها و مناطق آباد سیستان انجامید. درسال ۹۱۴ هـ . ق، شاه اسماعیل صفوی سیستان را تصرف كرد. پس از شاه اسماعیل – در زمان حكومت نادرشاه – اختلافات داخلی سبب خرابی های زیادی در این سرزمین گردید. سرانجام سپاهیان ایران در ۱۸۶۵ میلادی، سیستان را از دست امرای سركش بازستاندند. این سرزمین همواره از فراز و نشیب های تاریخی زیادی برخوردار بوده و سرگذشت طولانی تاریخی داشته است.
● مشخصات جغرافیایی
این استان پهناور از خاوربا كشورهای پاكستان و افغانستان، از جنوب با دریای عمان ، از شمال و شمال باختر با استان خراسان و از باختر با استان های كرمان و هرمزگان هم جوار است. ناحیه سیستان که ۱۵۱۹۷ کیلومتر مربع وسعت دارد و در قسمت شمالی استان واقع شده است. این ناحیه حوزه مسطح و مسدودی است كه از آبرفت های دلتای قدیمی و فعلی رود هیرمند تشكیل شده است.
ناحیه بلوچستان با مساحت ۱۷۹۳۸۵ كیلومتر مربع یک منطقه وسیع كوهستانی است كه حد شمالی آن كویر لوت و حد جنوبی آن دریای عمان است. مرزهای طولانی آبی و خشكی استان؛ با كشورهای افغانستان، پاكستان و كشورهای حوزه خلیج فارس، موقعیت ویژه ای به این استان بخشیده و سبب ایجاد شرایط خاصی در آن شده است. جمعیت این استان برابر سرشماری سراسری سال ۱۳۷۵ حدود ۱۷۰۳۰۹۴ نفر برآورد شده است.
● شهرهای استان:
ارسالی از طرف کاربر محترم :mashhadizadeh
/ع
