ابعاد جهت گيري مذهبي و مرزهاي ارتباطي خانواده: يك همبستگي بنيادي (2)
نويسندگان: احمدرضا كياني * / كيومرث فرحبخش**/ مسعود اسدي*** / اصغر شيرعلي پور****
يافته ها
در جدول شماره (2) نتايج تحليل واريانس چند متغيري بر روي مجموعه متغيرهاي ملاك ارائه شده است. نتايج معنادار هر سه آماره نشان مي دهد كه بين مؤلفه هاي مرزهاي ارتباطي خانواده با سطح احتمال 99 درصد رابطه معناداري وجود دارد (p<0/01) . در نتيجه از تحليل هاي چند متغيري استفاده شد.
جدول 2- خلاصه ي تحليل واريانس چند متغيره بر روي مجموعه متغيرهاي ملاك
براي بررسي اينكه متغيرهاي پيش بين به چه ميزان متغيرهاي ملاك را تبيين مي كنند، از همبستگي بنيادي استفاده شد كه نتايج آن در جدول شماره (3) آمده است.
نتايج تحليل همبستگي بنيادي براي دانشجويان در جدول شماره ي(3) نشان مي دهد كه از 4 ريشه ي بنيادي، 2 ريشه ي بنيادي از لحاظ آماري معنادار است. مقدار همبستگي بنيادي و درصد تبيين بين مجموعه متغيرهاي ملاك و پيش بين براي هر دو بُعد به ترتيب 0/43 و 0/33 مي باشد. اين نتيجه نشان مي دهد به ترتيب 19 و 11 درصد از واريانس متغيرهاي ملاك توسط پيش بين تبيين مي شود.
نتايج تحليل همبستگي بنيادي براي ابعاد معنادار، در جدول شماره 4 و شكل شماره ي (1) ارائه شده است. ملاك 0/30 به عنوان نمره ي برش براي بارگذاري در نظر گرفته شد (1) و بارهاي مؤلفه هاي بيش از 0/30 براي شناسايي روابط بين متغيرها بررسي شدند.
بر اساس نتايج تحليل همبستگي بنيادي در جدول شماره ي (3) براي نخستين بُعد بنيادي، لامبداي ويلكز مساوي 0/657 و F=3/57 در سطح 0/01 معنادار شد. چنان كه جدول شماره ي (4) نشان مي دهد، در الگوي همبستگي به دست آمده در اين مرحله از تحليل براي تغييرات پيش بين از طريق بارهاي بنيادي مثبت، مذهب گرايي (29% واريانس)، ارزنده سازي مذهب (15% واريانس) و بارهاي بنيادي منفي سازمان نيافتگي (92% واريانس) و براي تغييرات ملاك به واسطه ي ضرايب مثبت، تنيدگي مرزهاي بيرون خانواده (22% واريانس)، گسستگي مرزهاي بيرون خانواده (09% واريانس) و بارهاي بنيادي منفي، بهنجاري مرزهاي بيرون خانواده (58% واريانس) مشخص گرديد. علاوه بر آن با توجه به جدول شماره (4)، سازمان نيافتگي (0/96-) از متغيرهاي پيش بين و بهنجاري مرزهاي درون خانواده (0/75-) از متغيرهاي ملاك بيشترين نقش را در ايجاد نخستين همبستگي بنيادي داشته است.
|
ردیف |
آماره متغیرها |
میانگین |
انحراف معیار |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
|
مولفه های جهت گیری مذهبی |
|
30/ 36 |
5/85 |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
68/85 |
11/08 |
-0/34** |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
19/34 |
4/78 |
0/51** |
-0/22** |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
26/76 |
4/70 |
-0/12 |
0/22** |
-0/16* |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
مولفه های مرزهای ارتباطی |
|
12/04 |
2/91 |
0/06 |
-0/22** |
-0/06 |
-0/05 |
1 |
|
|
|
|
|
|
18/34 |
3/06 |
-0/18** |
0/00 |
-0/19** |
-0/11 |
0/24** |
1 |
|
|
|
|
|
|
11/64 |
3/77 |
0/07 |
-0/11 |
0/20** |
-0/19** |
0/02 |
0/05 |
1 |
|
|
|
|
|
12/69 |
3/17 |
0/09 |
-0/11 |
-0/10 |
-0/07 |
0/11 |
0/04 |
-0/08 |
1 |
|
|
|
|
14/48 |
3/34 |
0/05 |
0/000 |
0/07 |
-0/01 |
0/15** |
0/22** |
0/27** |
-0/07 |
1 |
|
|
|
17/06 |
2/55 |
-0/20** |
-0/30** |
-0/19** |
-0/03 |
0/000 |
0/33** |
0/10 |
0/03 |
0/05 |
1 |
جدول 1- میانگین، انحراف استاندارد و ضرایب همبستگی متغیرهای پژوهش
|
آزمون های چند متغیره |
مقدار آماره |
F |
Df فرضیه |
Df خطا |
سطح معنی داری |
|
اثر پیلایی |
0/389 |
3/46 |
24 |
772 |
0/0004 |
|
لاندای ویلکز |
0/657 |
3/53 |
24 |
664 |
0/0002 |
|
اثر هتلینگ- لاولی |
0/453 |
3/55 |
24 |
754 |
0/0004 |
جدول 2- خلاصه تحلیل واریانس چند متغیره بر روی مجموعه متغیرهای ملاک
|
ابعاد |
مقدار همبستگی |
واریانس مشترک |
لامبدای ویلکز |
F |
Df1 |
Df2 |
سطح معناداری |
|
1 |
0/43 |
0/19 |
0/657 |
3/53 |
24 |
664/04 |
0/0003 |
|
2 |
0/33 |
0/11 |
0/811 |
2/76 |
15 |
527/00 |
0/0004 |
|
3 |
0/25 |
0/06 |
0/913 |
2/22 |
8 |
384/00 |
0/125 |
|
4 |
0/14 |
0/02 |
0/978 |
1/40 |
3 |
193/00 |
0/243 |
جدول 3- جدول خلاصه ابعاد همبستگی بنیادی
|
متغیرها |
شاخص آماره |
بارهای بنیادی نخست |
بارهای بنیادی دوم |
||
|
جهت گیری مذهبی |
مرزهای ارتباطی |
جهت گیری مذهبی |
مرزهای ارتباطی |
||
|
متغیرهای پیش بین |
مذهب کرایی |
0/54 |
0/23 |
0/37 |
0/12 |
|
سازمان نیافتگی |
-0/96 |
-0/42 |
0/17 |
0/05 |
|
|
ارزنده سازی مذهبی |
0/39 |
0/17 |
0/86 |
0/28 |
|
|
کامجویی |
-0/33 |
-0/10 |
0/24 |
0/08 |
|
|
متغیرهای ملاک |
تنیدگی مرزهای بیرون خانواده |
0/20 |
0/47 |
-0/15 |
-0/46 |
|
تنیدگی مرزهای درون خانواده |
-0/04 |
-0/10 |
-0/24 |
-0/72 |
|
|
گسستگی مرزهای بیرون خانواده |
0/13 |
0/31 |
0/10 |
0/30 |
|
|
گسستگی مرزهای درون خانواده |
0/11 |
0/25 |
-0/16 |
-0/48 |
|
|
مرزهای بهنجار بیرون خانواده |
0/02 |
0/04 |
0/07 |
0/21 |
|
|
مرزهای بهنجار درون خانواده |
-0/32 |
-0/75 |
-0/10 |
-0/30 |
|
جدول 4- نتایج بارهای بنیادی نمره های مولفه های جهت گیری مذهبی و مرزهای ارتباطی خانواده بر متغیرهای بنیادی وقتي كه مذهب گرايي همراه با ارزنده سازي مذهبي، به طور كامل از سازمان نيافتگي جدا مي شود، رابطه قوي منفي با بهنجاري مرزهاي درون خانواده پديد مي آيد. متغير مرزهاي ارتباطي حاصل تركيب خطي مرزهاي بهنجار درون خانواده به صورت منفي است. متغير مذهب گرايي نيز حاصل تركيب خطي ارزنده سازي مذهبي و مذهب گرايي به صورت مثبت و سازمان نيافتگي به صورت منفي است.
بر اساس نتايج تحليل همبستگي بنيادي در جدول شماره ي (3) براي دومين بُعد بنيادي، لامبداي ويلكز مساوي 0/811 و F=2/76 در سطح 0/01 معنادار شد. از اين نظر دومين همبستگي بنيادي روي تغييرات پيش بين از طريق بارهاي بنيادي مثبت مذهب گرايي (13% واريانس)، ارزنده سازي مذهبي (73% واريانس) از يك طرف و براي تغييرات ملاك، ضرايب مثبت در گسستگي مرزهاي بيرون خانواده (2% واريانس) و ضرايب منفي براي تنيدگي مرزهاي بيرون و درون خانواده (21 و 51% واريانس)، گسستگي مرزهاي درون خانواده (23% واريانس) و بهنجاري مرزهاي درون خانواده (9% واريانس) از طرف ديگر مشخص گرديد. علاوه بر آن با توجه به جدول شماره ي (4)، ارزنده سازي (0/86) از متغيرهاي پيش بين و تنيدگي مرزهاي درون خانواده (0/72-) از متغيرهاي ملاك بيشترين نقش را در ايجاد دومين همبستگي بنيادي داشته است.
بحث و نتيجه گيري
نتايج دومين همبستگي بنيادي نشان داد كه رابطه ي معناداري بين مجموعه متغيرهاي پيش بين و مجموعه متغيرهاي ملاك وجود دارد و 11 درصد از واريانس متغيرهاي ملاك توسط متغيرهاي پيش بين، تبيين مي شود. به نظر مي رسد كه تركيبي از مذهب گرايي و ارزنده سازي مذهبي بالا، سبب كاهش تنيدگي مرزهاي بيرون و درون خانواده، كاهش گسستگي مرزهاي درون خانواده، ضعيف شدن مرزهاي بهنجار درون خانواده و افزايش گسستگي مرزهاي بيرون خانواده گردد. از آنجا كه پژوهشي مشابه با اين نتيجه يافت نشد، امكان مقايسه فراهم نشد، ولي در تبيين احتمالي اين يافته مي توان گفت كه هر اندازه افراد و خانواده ها در برقراري رابطه عميق قلبي با خدا و رابطه با مردم، بر اساس آموزه هاي ديني و عاقبت گرايي و توجه به آخرت عمل كنند و ارزيابي مثبت، همراه با قيدهاي جدي در مناسك مذهبي داشته باشند، ارتباط شديد آنها با خانواده و اطرافيان، حمايت عاطفي آنها از طرف خانواده و اطرافيان، و مداخله ي ديگران در امور شخصي آنها كمتر مي شود و بنابراين آنها مي كوشند مستقل و جدا از اطرافيان عمل كنند و اطرافيان حق مداخله در امور خانواده را ندارند و خود اعضاي خانواده اند كه براي خانواده تصميم مي گيرند و مسائل درون خانواده مربوط به خانواده است و اطرافيان هم از اين مسائل باخبر نمي شوند چون اين مسائل محرمانه و خصوصي براي اعضاي خانواده تلقي مي شود. هر چند آنها روابط گرم و نزديكي با اعضاي خانواده ندارند، چندان هم ارتباطشان را با خانواده قطع نمي كنند و روابط چندان خشك و سردي با خانواده ندارند. در نتيجه آنها روابط بهنجاري با خانواده ندارند؛ روابطي كه در آن هر يك از اعضا در عين وحدت با خانواده، حس استقلال و فرديت داشته باشد و اعضاي خانواده در حين بروز مشكل به هم كنند و همچنين هر فردي براي خود رازها و مسائل خصوصي داشته باشد.
بر اساس يافته هاي به دست آمده از پژوهش حاضر، مي توان به دو دسته پيامدِ نظري و عملي اشاره كرد. در سطح نظري، بررسي ارتباط ابعاد جهت گيري مذهبي و مرزهاي ارتباطي خانواده هنوز مورد توجه پژوهشگران داخلي قرار نگرفته است، لذا انجام اين پژوهش مي تواند به عنوان شروع، توجه پژوهشگران داخلي را به اين متغيرها جلب كند. در سطحِ عملي، مي توان به تقويت ابعادي از جهت گيري مذهبي در خانواده ها پرداخت كه باعث كاهش گسستگي و به هم تنيدگي مرزهاي خانواده مي شود. به عبارت ديگر خانواده درمانگران، بايد در تقويت ابعاد مذهب گرايي و ارزنده سازي مذهبي در خانواده ها بكوشند تا بدين وسيله مرزهاي به هم تنيده و از هم گسسته اصلاح گردد. همچنين مي توان با تقويت اين ابعاد از به وجود آمدن و تشديد مشكلات مرزي در خانواده ها پيشگيري نمود. همچنين با توجه به يافته هاي پژوهش حاضر به خانواده درمانگران توصيه مي شود كه در خانواده به سلسله مراتب موجود در خانواده، اتحادها، قدرت و همچنين خرده نظام ها براي كمك به برقراري تعادل در خانواده توجه نمايند. درمانگران مي توانند با افزايش آموزه هاي مذهبي به والدين، به بهبود مرزهاي بهم تنيده يا گسسته كمك كنند. والدين نيز مي توانند آموزه هاي مذهبي را به فرزندانشان بياموزند تا از اين طريق مرزهاي سالم تر و كارآمدتر و در نتيجه خانواده و محيط سالم تري داشته باشند.
پژوهش حاضر تنها به بررس رابطه جهت گيري مذهبي و مرزهاي ارتباطي خانواده پرداخته است. بنابراين نتايج فقط در جهت شناسايي تاثير اين دو متغير حائز اهميت اند.
پژوهش حاضر محدوديت هايي نيز دارد؛ با توجه به اينكه گروه نمونه را خانواده هاي شهرستان تشكيل مي دهند، تعميم نتايج به تمام فرهنگ ها بايد با احتياط صورت بگيرد؛ لذا براي موضع گيري قاطع تر در مورد رابطه ي بين ابعاد جهت گيري مذهبي و مرزهاي ارتباطي خانواده در جامعه ي ايراني، اجراي پژوهش هاي بيشتر در نمونه هاي متنوع تر ضروري به نظر مي رسد. همچنين بررسي مرزهاي ارتباطي خانواده با ديگر سازه هاي مرتبط با آن نظير عملكرد خانواده، كيفيت و رضايت از زندگي، تعارض زناشويي و... پيشنهاد مي گردد.
پي نوشت ها :
* دانشجوي دكتري مشاوره خانواده، دانشگاه اصفهان.
** دكتري مشاوره، عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي
*** كارشناس ارشد مشاوره خانواده، دانشگاه تربيت معلم تهران
**** كارشناس ارشد تحقيقات آموزشي، دانشگاه تربيت معلم تهران
1. اصغر شيرعلي پور، «نقش ذهنيت فلسفي، خلاقيت، خودپنداره و خودكارآمدي رياضي بر پيشرفت رياضي در دانش آموزان شهرستان مرند»، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تربيت معلم تهران، ص127-131.
بهرامي احسان، هادي، «رابطه بين جهتگيري مذهبي، اضطراب، و حرمت خود»، روان شناسي، سال ششم، ش4، 1381.
بهرامي احسان، هادي؛ تاشك، آناهيتا، «ابعاد رابطه ميان جهتگيري مذهبي و سلامت رواني و ارزيابي مقياس جهت گيري مذهبي»، روان شناسي و علوم تربيتي، سال 34، ش2، 1383.
بهرامي، احسان هادي،طهباز حسين زاده سحر، «مقايسه آزارديدگي، سلامت رواني، و جهت گيري مذهبي در دختران فراري و عادي شهر تهران»، روان شناسي و علوم تربيتي، ش37(1)، 1386.
پروچاسكا، جيمز، او نوركراس، جان، سي، نظريه هاي روان درماني، ترجمه سيد محمدي، تهران، رشد، 1387.
تبريزي، مصطفي و همكاران، فرهنگ توصيفي خانواده و خانواده درماني، تهران، فراروان، 1385.
شيرعلي پور، اصغر، «نقش ذهنيت فلسفي، خلاقيت، خودپنداره و خودكارآمدي رياضي بر پيشرفت رياضي در دانش آموزان شهرستان مرند»، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تربيت معلم تهران، 1388.
كياني، احمدرضا، «بررسي رابطه ابعاد جهت گيري مذهبي و مرزهاي ارتباطي خانواده هاي شهرستان نكا»، پايان نامه كارشناسي ارشد مشاوره، دانشگاه علامه طباطبايي،1389.
گلدنبرگ، ايرونه و گلدنبرگ، هربرت، خانواده درماني، ترجمه حميدرضا حسين شاهي براواتي و همكاران، تهران، روان، 1385.
موسوي، اشرف السادات، خانواده درماني با رويكرد سيستمي، تهران، الزهرا، 1382.
مينوچين، سالوادور، خانواده و خانواده درماني، ترجمه ثنايي، باقر، تهران،اميركبير، 1386.
مينوچين، سالوادور، فيشمن، فنون خانواده درماني، ترجمه بهاري، فرشاد، سيا، فرح، تهران، رشد، 1381.
نيكولز، مايكل و نيكولز، ريچارد، خانواده درماني، ترجمه دهقاني، محسن و همكاران، تهران، دانژه، 1387.
هومن، حيدرعلي، تحليل داده هاي چند متغيري در پژوهش رفتاري، تهران، پيك فرهنگ، 1384.
Walsh, F, spirituality in Family Therapy, Guilford press,2009.
Ellison, C. G, contemporary African American religion, What have we learned from NSBA? Department of sociology 336 Burdine Hall, University of Texas at Austin Texas, 1991.
Smith, c. kim, p. Family Religious Involvement and the Quality of Family, Relationships for Early Adolescents. chapel Hill, NC: National study of Youth and Religion . 2003.
Myers s, "Religious Homogamy and Marital Quality: Historical and Gererational patterns", Journal of Marriage and Family, Volume 68,2006.
Irvine ,M. M. C, The Relationship Between Religiosity and The Family Dynamics of The Circumplex Model of Marital and Family system, California school of professional psychology, Aliant international university , 2008.
Bjarnason T, "parents, Religion , and perceived social coherence: A Dorkheimian Framework of Adolescent Anomie", Journal for the scientific study of Religion . V.37, 1998.,
منبع: نشريه روان شناسي و دين شماره 11
