گردش در ميان آثار موزه فرش؛ آينه اي از تاريخ و زندگي اقوام مختلف ايراني
درست در محل تلاقي دو خيابان فاطمي و کارگر در تهران، مي توان به تماشاي بزرگ ترين مخزن فرش هاي ايراني رفت. فضاي وسيع موزه فرش از مجموعه پرو پيمان يک هزار و 500 تخته فرش تلمبار شده در انبارهايش، تنها امکان نمايش 150 تخته فرش را مهيا مي کند؛ تخته فرش هايي که هر کدام داستاني شنيدني براي گفتن دارند. بسياري از آنها ساليان درازي کاخ نشين بوده اند و زير پاي پادشاهان و امرا و درباريان بي شمار سالخورده شده اند، بعضي هم به نشانه ارادت يا به بهانه دوستي دو دولت دست به دست شده اند، دور دنيا را گشته اند و دوباره به زادگاه شان بر گشته اند. فرش شايد بهترين زندگينامه اقوام ايراني باشد، فرش براي ايرانيان بهانه اي است تا در متن و حواشي آن، داستان ها، آرزوها، دلاوري ها و افسانه هايشان را به نمايش بگذارند. کافي است براي ديدن تمام اينها کمي جلو بياييد، چشم تنگ کنيد و پا به دنياي گره ها بگذاريد.
دست بافت تمام ايرانيان
اينجا موزه اي است براي به چشم آمدن هنر دست ايرانيان. هنري که از بس با زندگي ما درآميخته، خاص بودنش به فراموشي سپرده شده. در اينجا فرش ها از زمين برخاسته اند تا با دقت تمام بتوان به جزئياتشان خيره شد و در هنر مردمان اين سرزمين تفرج کرد. فرش هاي موزه فرش، حاصل هنر تمام اقوام ايراني اند و اين فرش بافته قم نيز از تلفيق سبک ها و نقش فرش هاي مختلف ايراني بافته شده.
نکته
گل هايي با عطر و بوي فرنگي
حجم بالايي از قالي هاي ايراني در عهد قاجار و پهلوي براي استفاده فرنگي ها توليد شد. چيزي نگذشت که فرنگي ها به عنوان سفارش دهنده سليقه شان را در بافت فرش هاي ايراني دخالت دادند. نتيجه شد بافت طرح هاي کوبلني يا نقش مايه هايي که دست پخت نقاشان آن طرف آبي بود. مثل همين دسته گل ها و گل سرخ هاي فرنگي
چطور برسيم؟
مستقيم تا پارک لاله
بهترين راه براي رسيدن به موزه فرش استفاده از وسايل حمل و نقل عمومي است.
تهران، تقاطع خيابان کارگر و فاطمي نشاني سَر راستي است و با خودروي شخصي مي توانيد از هر کدام از اين دو خيابان خودتان را به ورودي موزه برسانيد و خودروي تان را در پارکينگ لاله که در خيابان فاطمي و درست روبه روي موزه فرش قرار دارد پارک کنيد و با خيال راحت مشغول موزه گردي تان شويد. اما اگر مي خواهيد از وسايل عمومي استفاده کنيد، با يکي از تاکسي هايي که خيابان کارگر را بالا مي روند يا از شرق و غرب راه تقاطع کارگر و فاطمي را در پيش دارند، خودتان را به تقاطع برسانيد و درست جلوي ورودي موزه از تاکسي پياده شويد.
چطور بگرديم؟
قدم به قدم تا ديدار فرش ها
موزه فرش به غير از دوشنبه ها و ايام سوگواي هر روز از ساعت 9 تا 17:30 باز است. براي اطلاعات بيشتر، مي توانيد با شماره تلفن 88962703 تماس بگيريد.
بازديد از تالارهاي موزه بيش از 250 تومان خرج روي دستتان نمي گذارد. بعد از تهيه بليت، بايد وسايل غير ضروريتان را به امانتداري تحويل بدهيد.
چند تخته فرشي که از ديوارهاي اولين تالار آويزان اند، پيش درآمدي اند بر آنچه در سالن اصلي مي بينيد. تالار ورودي يک فضاي چند بخشي است. دسترسي به کتابخانه، چايخانه، سرويس هاي بهداشتي يا سالن اصلي نمايش از طريق همين تالار ممکن مي شود.
براي تماشاي فرش ها بايد به تالار اصلي موزه برويد و فرش ه را که براساس محل بافت شان طبقه بندي شده اند، تماشا کنيد.
از دست ندهيد
پيرترين فرش جهان
براي ديدن اصل اين فرش بايد تا موزه آرميتاژ در سن پترزبورگ برويد. به همين خاطر ديدن تخته فرش کپي برداري شده از پازيريک 2500 ساله را که در کنار ورودي تالار اصلي قرار گرفته از دست ندهيد. کپي دقيقاً برابر اصل است؛ با همان طرح و رنگ در همان سايز و اندازه و حتي با همان تراکم فرشي که از زير يخ هاي جنوب سيبري (منطقه آلتايي) بيرون کشيده شد. اگرچه درباره اينکه فرش به چه تمدن و جغرافيايي تعلق دارد بحث هاي زيادي درگرفت اما از نظر کارشناسان فن، طرح و نقش فرش پازيريک آنقدر شبيه نقش برجسته هاي کاخ پارسه است که جاي هيچ شک و شبهه اي بر ايراني بودن آن باقي نمي گذارد.
چه مي بينيم؟
ايرانگردي با فرش
چيدمان تخته فرش هاي موزه براساس مناطق متنوع قالي بافي کشور است؛ به همين خاطر بهتر است موزه گردي را از سمت راست تالار اصلي شروع کنيد.
تبريزي ها و گره هايشان
صف فرش هاي تاريخي مناطق مختلف ايران با فرش هاي زمينه لاکي (قرمز) آذري شروع مي شود. تبريزي ها سابقه اي طولاني در فرشبافي دارند. اوج شکوفايي هنر صنعت قالي بافي در تبريز به دوران سلطنت هلاکوخان برمي گردد. از بين فرش هاي ظريف و ديدني تبريزي آويزان از ديوار موزه، قاليچه محرابي و سرو هميشه سرسبز و استوارش را از قلم نيندازيد. فرش قاب قابي که در واقع داستان دنباله داري از داستان رستم افسانه اي است از ديگر شاهکارهاي بافندگان آذري است. رستم به کمک بافندگان تبريزي و در زمينه لاکي قاب ها از هفت خوان مي گذرد، در حالي که اشعار دوروبرش در حال شرح ماوقع داخل قاب هستند.
شعبده اصفهاني ها
هنرمندان اصفهاني شعبده بازان اين موزه اند، از فرش دورو گرفته تا قاليچه اي که گل ها و جانورهايش از زمينه فرش بيرون زده اند حاصل کار اين هنرمندان است . بعيد نيست اگر خوب بار و بنديل شان را بگرديد، قاليچه پرنده هم پيدا کنيد. در اين بخش تماشاي فرش منطقه البروج و قاليچه برجسته استاد خدادادي را از دست ندهيد. براي ديدن هنر سرپنجه کاشاني ها سر وقت فرش شاهنامه بايد برويد و يا از راهنماهاي موزه نشاني فرش هي لهستاني را بگيريد که فقط 300 نمونه از آن در دنيا باقي مانده است و موزه ها براي يکي از آنها سر و دست مي شکنند. قديمي ترين فرش موزه که در مرکز تالار بر سکويي مخملي دراز به دراز شده است، يکي از هفت فرش لهستاني موزه است.
پرطرفدارترين حرفه کردستان
کنج شمال شرقي سالن موزه را بافندگان کردستان از ان خود کرده اند. نقوش شکسته و طرح هاي هندسي تقريبا در نيمي از شهر و روستاهاي کردستان بافته مي شوند. کردها قالي هايشان را معمولا ذهني مي بافند و اگر در فرش هاي موزه دقت کنيد مي بينيد که خطوط منحني را مي شکنند. براي ديدن طرح هاي شکسته کرد، روي تابلوهاي راهنما، دنبال نام بيجار و سنه که نام قديمي سنندج است بگرديد. قالي «آشيانه چلچه» که به دستور امير نظام بافته شده و قالي نقش «سردار» که اسليمي هاي آن مانند اژدها دهانشان را باز کرده اند و براي هم شاخ و شانه مي کشند. از نقوش شکسته قالي هاي کردستان بگذريد تا به دستبافت هايي برسيد که «برکت خدا» براي مردمان شهرشان بودند.
روياي شيرين کرماني ها
در انتهاي موزه گردي تان بالاخره به فرش هاي کرماني خواهيد رسيد که بر عکس جغرافيا و طبيعت منطقه شان پر از رنگ و سرسبزي اند. فرش هاي کرماني روياي رنگارنگ مردم کويرند و مورد علاقه فرنگي ها اما همين رونق و محبوبيت باعث سقوط فرش هاي نفيس کرماني شد. قالي هاي کرماني موزه البته متعلق به همان دوران بافندگي درستکار کرماني اند؛ همان هايي که هنوز دست به تقلب نزده بودند و بافته هايشان برايشان نام و نشاني دست و پا کرده بود. از نمونه هاي عالي فرش کرمان در موزه «فرش مشاهير» است که بافنده کرماني در آن تمام مشاهير جهان را گرد هم آورده است و يا فرش مليت که حاصل قلم استاد بنام طراحي فرش کرمان فرصت الدوله شيرازي است.
آذري هاي مقيم خراسان
بعد از راسته کاشي ها نوبت به محدوده خراساني ها مي رسد. در همين حوالي مي شود ريزبافت ترين قالي موزه را با رج شماره 120 ببينيد. خراساني ها در طول تاريخ، بافندگان قهاري بودند. از ديدني هاي خراساني موزه فرش قالي لچک ترنج مشهدي و يا قالي محرمات بافت دُرخش است.
نکات طلايي
فرشباف شويد
اگر مي توانيد بدون نور فلاش و کمک سه پايه عکاسي کنيد، حتما دوربين همراه داشته باشيد.
اگر نتوانسته ايد عکس خوبي از فرش هاي موزه بگيريد نگران نباشيد مي توانيد کارت پستال فرش ها و محصولات فرهنگي موزه را از فروشگاه موزه خريداري کنيد.
به جز مناطقي که ذکر فرش هايشان در متن رفت، مي توانيد فرش هاي قم، تهران، اراک، فراهان و دستبافت هاي ايلاتي ايران را هم در موزه فرش ببينيد.
طبقه دوم موزه فرش مخصوص نمايشگاه هاي موقتي است براي خبردار شدن از زمان برگزاري نمايشگاه ها و سمينارهاي موزه.
موزه فرش در ابتداي هر فصل کلاس هاي آموزش قالي بافي و طراحي فرش را براي علاقه مندان برگزار مي کند که براي شرکت در اين کلاس ها بايد از قبل با خانم بيضايي هماهنگ کنيد.
استفاده از هفت هزار جلد کتاب کتابخانه موزه و همچنين بهترين آرشيو پژوهش ها و تحقيقات فرش براي عموم آزاد است. البته کتابخانه در ساعات اداري باز است.
از دست زدن به فرش هاي کهنسال و بي دفاع موزه جدا پرهيز کنيد.
نکته
شهر و روستا
فرش هاي تصويري صفوي معمولا تکرار نقاشي کتاب ها يا ديوارنگاي کاخ ها بودند. يکي از اين مجالس پرطرفدار از گاه و بيگاه درنقاشي هاي صفوي ديده مي شود همين مجلس شلوغ و پر هياهوي شکارگاه است که با گذشت زمان تبديل به يکي از طرح هاي اصلي فرش ايران شد.
برعکس طرح هاي شهري، نقوش شکسته و نقشمايه هاي روستايي فقط در دستبافته هايش قابل رويت است، طرح هاي آنها کمتر تغيير مي کند و با اين حساب نقشمايه هاي ايلياتي اصيل تر و قديمي تر از طرح هاي شهري هستند. امروزه فرش هايي با نقش هاي شهري و عشايري طرفداران بيشتري دارند.
منبع: نشريه ايرانشناسي سرزمين من شماره 5
