نویسنده: رامین رامین نژاد
حضرت شُعیب (علیه السلام) یکی از پنج پیامبر عرب زبان (1) و مبلّغ دین حضرت ابراهیم (علیه السلام) بود.(2) نام آن حضرت 10 بار در قرآن آمده و در تورات نیز از او با عنوان «یثْرو»، «کاهنِ مِدیان» و «پدر زن موسی [علیه السلام]» یاد شده است.(3) خداوند حضرت شعیب (علیه السلام) را بر مردم شهر مدین که در قرآن «اصحاب اَیْکه» نیز نامیده شده اند برانگیخت (4) اما از آن قوم مغرور و گردنکش، جز اندکی ایمان نیاوردند «پس زلزله ای بر آن منکران آغاز گردید و شب را صبح کردند، در حالی که در خانه هایشان به خاک هلاکت افتادند».(5) حضرت شعیب (علیه السلام) معاصر حضرت موسی (علیه السلام) بود و زمانی که موسی (علیه السلام) از مصر گریخت و به مدین آمد، شعیب (علیه السلام) او را پناه داد و دخترش صَفورا (در تورات: صِپوراه) را نیز به او تزویج کرد و در ازای زحمت های او، سهمی از گله گوسفندان خود برایش مقرّر فرمود. حضرت موسی (علیه السلام) 10 سال برای حضرت شعیب (علیه السلام) شبانی کرد و پس از انقضای مدت مَعهود، به همراه همسر و فرزندانش گِرشون و اِلیعزَر ــ از نزد شعیب (علیه السلام) به سمت مصر رفت.(6) حضرت شعیب (علیه السلام) بارها برای دیدار حضرت موسی (علیه السلام) به محل سکونت او در بیابان های سینا و تیه سفر کرد و پس از مدتی به دیار خود بازگشت.(7)
علامه مجلسی (رحمه الله) نقل کرده است که حضرت شعیب (علیه السلام) 224 سال عمر کرد.(8) درباره ی سال های پایانی زندگی حضرت شعیب (علیه السلام) آگاهی چندانی در دست نیست و محل دقیق مدفن آن حضرت نیز در روایت های اسلامی ذکر نگردیده، امّا دو مقبره به او منسوب است که یکی در غرب اردن و دیگری در روستای قدیمی «حِطّین» در شمال فلسطین در عمق بیابان غربی مجاور دریاچه ی طَبَریّه واقع شده است.
قدیمی ترین سندی که به مزار منسوب به حضرت شعیب (علیه السلام) در حِطّین اشاره داشته، متعلّق به حدود 1000 سال پیش است که ناصرخسرو قبادیانی در سال 415ش / 438 ق آن مکان شریف را این گونه توصیف کرده است: «... [بعد از اِعبِلَین] به دیهی رسیدیم که آن را حَظیره می گفتند و بر جانب مغربی این دیه، درّه ای بود و در آن درّه، چشمه آب بود پاکیزه از سنگ ساخته و سقف سنگین (ساخته شده از سنگ) در زده و دری کوچک بر آن جا نهاده، چنان که مرد به دشواری در تواند رفتن و دو قبر نزدیک یکدیگر آن جا نهاده [است]، یکی از آن شعیب (علیه السلام) و دیگری از آن دخترش [صَفورا] که زن موسی [علیه السلام] بود. مردم آن دیه، آن مسجد و مزار را تعهد نیکو کنند از پاک داشتن و چراغ نهادن و غیره ...».(9) و در کتاب مسالک الابصار فی ممالک الامصار آمده است: «... قبر شعیب (علیه السلام) در روستایی است که به آن حِطّین می گویند...».(10). ابن جبیر نیز در سال 580 ق/ 1185م این مکان را از نزدیک دید و در سفرنامه اش ثبت نموده است.(11) حرم حضرت شعیب (علیه السلام) چندین بار مَرمّت و تجدید بنا شده است. در سال 582 ق/ 1187م صلاح الدین ایوبی در ناحیه ی حِطّین با سپاه صلیبی جنگید و آنان را شکست داد و به شکرانه ی این پیروزی بر فراز مزار منسوب به حضرت شعیب (علیه السلام) گنبدی ساخت و در کنار آن نیز مسجدی بنا نهاد و موقوفاتی برای آن قرار داد. پس از این واقعه، فرقه ای از مسلمانان که به «دَروزی» شهرت دارند و دوشادوش صلاح الدین در نبرد شرکت کرده بودند، تولیت آن مکان مقدس را برعهده گرفتند و به تدریج آن جا را به محل تدریس علوم دینی و کانون فعالیت های مذهبی خود تبدیل کردند و آن مکان تا به امروز همچنان در اختیار فرقه دروزیان فلسطین است.
در سال 1297 ق /1180م حرم حضرت شعیب (علیه السلام) توسعه داده شد و قسمت هایی از آن تجدید بنا گردید. حرم مطهر شامل مسجدی زیبا با شبستان های باز و رواق ها و صحن های متعدد و ستون های سنگی است و نمای تمام این ابنیه از داخل و خارج با سنگ های سفید رنگ تراشیده زینت داده شده است. ساختمان هایی نیز برای اقامت موقت زائران و استراحتگاه خدّام و قسمت های اداری حرم و حسابرسی موقوفات ساخته شده است.
یکی از ابتکارات تولیت حرم حضرت شعیب (علیه السلام) آن است که در آستانه ی ورود به روضه مبارکه، چندین دست لباس مردانه و زنانه تعبیه شده تا زنان و مردان غیر مسلمانی که برای زیارت به آن جا می آیند و احتمالاً پوشش مناسبی ندارند، از آن استفاده کنند.
اتاق مقبره ی حضرت شعیب (علیه السلام) ساده و فاقد تزئینات کاشی کاری است. در وسط اتاق قبری است که بر روی آن صندوقی نهاده و با پارچه های حریر پوشانده شده است.
عکس های قدیمی نشان می دهد که در گذشته، راه حرم سنگلاخ و ناهموار بوده و زائرین برای رسیدن به آن جا با استفاده از حیوانات بارکش و با پای پیاده به این حدود می آمده اند.
دَروزیان معتقدند که حضرت شعیب (علیه السلام) پس از نزول عذاب بر اهل مدین، به همراه مؤمنان و یارانش، حجاز را به سمت سرزمین مقدس فلسطین ترک کرد و در روستای کوچک «حِطّین» اقامت گزید و همان جا وفات یافت و در جانب غربی آن قریه مدفون گشت، اما حجّتی بر این ادعای دروزیان یافت نمی شود.
در 15 کیلومتری جنوب غربی شهر «سَلْط» در غرب اردن و فاصله 40 کیلومتری عمان ــ پایتخت اردن ــ در منطقه «بَلْقاء» و در میان نشیب و فراز تپه ها، مقبره ای منسوب به حضرت شعیب پیغمبر (علیه السلام) وجود دارد. این ناحیه به «وادی شعیب» مشهور است و وزارت اوقاف اردن برای سهولت دسترسی زوار، به تازگی راه منتهی به این مکان را تسطیح کرده و عمارت حرم منسوب به آن حضرت را توسعه داده و گنبدی موزون با نمایی سفید رنگ بر فراز قبر مطهر ساخته شده است.(12) ابعاد داخلی فضای روضه ی مبارکه ی حضرت شعیب (علیه السلام) 20×35 متر است و در نزدیکی یکی از دیوارهای آن، قبری است به ابعاد 1/5×3 و ارتفاع 1 متر که با سنگ های تراشیده سفید رنگ نماکاری شده است و بر روی آن پارچه ای گسترده است که این عبارت بر آن دیده می شود: «هَذَا قَبرُ نَبیِّ الله شُعیب علیه الصَّلاةُ وَ السَّلامِ».
در ضلع جنوبی آرامگاه، مسجد کوچکی است که بنای آن 50 سال قدمت دارد و متروک مانده، اما مسجد جدیدی در ضلع غربی آرامگاه با ابعاد 165×200 متر و نمازخانه زنانه به ابعاد 100×150 متر، متصل به مسجد ساخته شده است. انجام عملیات مرمت و نوسازی و توسعه حرم حضرت شعیب (علیه السلام) حدود دو سال طول کشید. مزار منسوب به حضرت شعیب (علیه السلام) در حومه ی سَلْط از آن جهت مورد توجه است که به منطقه ی باستانی شهر مدین که مسکن آن حضرت بوده، نزدیک است. در فاصله 10 کیلومتری شهر سَلط، روستایی به نام «اَغوار» هست و اهالی آن معتقدند که روستایشان در موقعیت همان شهر تجاری و آبادی مدین قرار گرفته است. مردم آن دیار، حکایت های فراوانی از دفینه ها و اشیای یافت شده در املاکشان به خاطر دارند و آن ها را بقایای خانه های اهل مدین می دانند.
علامه مجلسی (رحمه الله) نقل کرده است که حضرت شعیب (علیه السلام) 224 سال عمر کرد.(8) درباره ی سال های پایانی زندگی حضرت شعیب (علیه السلام) آگاهی چندانی در دست نیست و محل دقیق مدفن آن حضرت نیز در روایت های اسلامی ذکر نگردیده، امّا دو مقبره به او منسوب است که یکی در غرب اردن و دیگری در روستای قدیمی «حِطّین» در شمال فلسطین در عمق بیابان غربی مجاور دریاچه ی طَبَریّه واقع شده است.
قدیمی ترین سندی که به مزار منسوب به حضرت شعیب (علیه السلام) در حِطّین اشاره داشته، متعلّق به حدود 1000 سال پیش است که ناصرخسرو قبادیانی در سال 415ش / 438 ق آن مکان شریف را این گونه توصیف کرده است: «... [بعد از اِعبِلَین] به دیهی رسیدیم که آن را حَظیره می گفتند و بر جانب مغربی این دیه، درّه ای بود و در آن درّه، چشمه آب بود پاکیزه از سنگ ساخته و سقف سنگین (ساخته شده از سنگ) در زده و دری کوچک بر آن جا نهاده، چنان که مرد به دشواری در تواند رفتن و دو قبر نزدیک یکدیگر آن جا نهاده [است]، یکی از آن شعیب (علیه السلام) و دیگری از آن دخترش [صَفورا] که زن موسی [علیه السلام] بود. مردم آن دیه، آن مسجد و مزار را تعهد نیکو کنند از پاک داشتن و چراغ نهادن و غیره ...».(9) و در کتاب مسالک الابصار فی ممالک الامصار آمده است: «... قبر شعیب (علیه السلام) در روستایی است که به آن حِطّین می گویند...».(10). ابن جبیر نیز در سال 580 ق/ 1185م این مکان را از نزدیک دید و در سفرنامه اش ثبت نموده است.(11) حرم حضرت شعیب (علیه السلام) چندین بار مَرمّت و تجدید بنا شده است. در سال 582 ق/ 1187م صلاح الدین ایوبی در ناحیه ی حِطّین با سپاه صلیبی جنگید و آنان را شکست داد و به شکرانه ی این پیروزی بر فراز مزار منسوب به حضرت شعیب (علیه السلام) گنبدی ساخت و در کنار آن نیز مسجدی بنا نهاد و موقوفاتی برای آن قرار داد. پس از این واقعه، فرقه ای از مسلمانان که به «دَروزی» شهرت دارند و دوشادوش صلاح الدین در نبرد شرکت کرده بودند، تولیت آن مکان مقدس را برعهده گرفتند و به تدریج آن جا را به محل تدریس علوم دینی و کانون فعالیت های مذهبی خود تبدیل کردند و آن مکان تا به امروز همچنان در اختیار فرقه دروزیان فلسطین است.
در سال 1297 ق /1180م حرم حضرت شعیب (علیه السلام) توسعه داده شد و قسمت هایی از آن تجدید بنا گردید. حرم مطهر شامل مسجدی زیبا با شبستان های باز و رواق ها و صحن های متعدد و ستون های سنگی است و نمای تمام این ابنیه از داخل و خارج با سنگ های سفید رنگ تراشیده زینت داده شده است. ساختمان هایی نیز برای اقامت موقت زائران و استراحتگاه خدّام و قسمت های اداری حرم و حسابرسی موقوفات ساخته شده است.
یکی از ابتکارات تولیت حرم حضرت شعیب (علیه السلام) آن است که در آستانه ی ورود به روضه مبارکه، چندین دست لباس مردانه و زنانه تعبیه شده تا زنان و مردان غیر مسلمانی که برای زیارت به آن جا می آیند و احتمالاً پوشش مناسبی ندارند، از آن استفاده کنند.
اتاق مقبره ی حضرت شعیب (علیه السلام) ساده و فاقد تزئینات کاشی کاری است. در وسط اتاق قبری است که بر روی آن صندوقی نهاده و با پارچه های حریر پوشانده شده است.
عکس های قدیمی نشان می دهد که در گذشته، راه حرم سنگلاخ و ناهموار بوده و زائرین برای رسیدن به آن جا با استفاده از حیوانات بارکش و با پای پیاده به این حدود می آمده اند.
دَروزیان معتقدند که حضرت شعیب (علیه السلام) پس از نزول عذاب بر اهل مدین، به همراه مؤمنان و یارانش، حجاز را به سمت سرزمین مقدس فلسطین ترک کرد و در روستای کوچک «حِطّین» اقامت گزید و همان جا وفات یافت و در جانب غربی آن قریه مدفون گشت، اما حجّتی بر این ادعای دروزیان یافت نمی شود.
در 15 کیلومتری جنوب غربی شهر «سَلْط» در غرب اردن و فاصله 40 کیلومتری عمان ــ پایتخت اردن ــ در منطقه «بَلْقاء» و در میان نشیب و فراز تپه ها، مقبره ای منسوب به حضرت شعیب پیغمبر (علیه السلام) وجود دارد. این ناحیه به «وادی شعیب» مشهور است و وزارت اوقاف اردن برای سهولت دسترسی زوار، به تازگی راه منتهی به این مکان را تسطیح کرده و عمارت حرم منسوب به آن حضرت را توسعه داده و گنبدی موزون با نمایی سفید رنگ بر فراز قبر مطهر ساخته شده است.(12) ابعاد داخلی فضای روضه ی مبارکه ی حضرت شعیب (علیه السلام) 20×35 متر است و در نزدیکی یکی از دیوارهای آن، قبری است به ابعاد 1/5×3 و ارتفاع 1 متر که با سنگ های تراشیده سفید رنگ نماکاری شده است و بر روی آن پارچه ای گسترده است که این عبارت بر آن دیده می شود: «هَذَا قَبرُ نَبیِّ الله شُعیب علیه الصَّلاةُ وَ السَّلامِ».
در ضلع جنوبی آرامگاه، مسجد کوچکی است که بنای آن 50 سال قدمت دارد و متروک مانده، اما مسجد جدیدی در ضلع غربی آرامگاه با ابعاد 165×200 متر و نمازخانه زنانه به ابعاد 100×150 متر، متصل به مسجد ساخته شده است. انجام عملیات مرمت و نوسازی و توسعه حرم حضرت شعیب (علیه السلام) حدود دو سال طول کشید. مزار منسوب به حضرت شعیب (علیه السلام) در حومه ی سَلْط از آن جهت مورد توجه است که به منطقه ی باستانی شهر مدین که مسکن آن حضرت بوده، نزدیک است. در فاصله 10 کیلومتری شهر سَلط، روستایی به نام «اَغوار» هست و اهالی آن معتقدند که روستایشان در موقعیت همان شهر تجاری و آبادی مدین قرار گرفته است. مردم آن دیار، حکایت های فراوانی از دفینه ها و اشیای یافت شده در املاکشان به خاطر دارند و آن ها را بقایای خانه های اهل مدین می دانند.
پی نوشت ها :
1ــ مجلسی، بحارالانوار، 80/10؛ 43/11؛ 73/77.
2ــ همان، 384/12.
3ــ سفر خروج، 1/18.
4ــ حجر/78؛ اسراء/176؛ ص /13؛ ق/14.
5 ــ اعراف/91.
6ــ تورات، سفر خروج، 20/4.
7ــ مجلسی، بحارالانوار، 45/13؛ تورات، سفر خروج، 21/18.
8ــ مجلسی بحارالانوار، 387/12.
9ــ سفرنامه خسرو، 136.
10ــ مسالک الابصار فی ممالک الامصار.
11ــ رحله ابن جبیر، 376.
12ــ الانبیا فی الاردن، مصطفی بنی هاشم زین الدین، مجله فصلیه السیاحه الاسلامیه، ش 7.
