نیکی به پدر و مادر و همچنین جفای به آنها از جمله اموری است که شامل آن سنّت لایتغیر الهی-مبنی بر حسن عاقبت یا سوء عاقبت-می گردد.
در این مقاله می خواهیم روایاتی را که فرزند نیکوکار نسبت به پدر و مادر را مدح کرده اند را مورد بررسی قرار دهیم.
احترام نمودن به والدین
امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود: پدر خودرا مورد احترام و توقیر قرار بده تا عمر تو زیاد و طولانی گردد و مادر خود را مورد احترام و توقیر قرار بده تا فرزندانِ فرزندان (یعنی: عمر تو طولانی می گردد به گونه ای که نوه های خود را که فرزندان فرزندان تو می باشند می بینی) خود را ببینی (1).احسان نمودن به والدین
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به مرد جوانی توصیه نمود تا به پدر خویش احسان کند و به او فرمود: ای جوان! تقوی الهی را پیشه خود ساز و به پدر خود احسان نما؛ در این صورت است که خدای عزّ و جلّ به تو احسان می نماید (2).ابو ولّاد حنّاط می گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم که مراد از احسان در آیه مبارکه: و بالوالدین احساناً چیست؟ و این احسان کدام است؟
امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود: احسان نمودن به والدین عبارت از آن است که به آنها به نیکی رفتار نمایی و در راه بر آوردن نیازهایشان آنها را به سختی و تکلّف نیندازی و نیازهایشان را-قبل از درخواست آنها-برآورده سازی (3).
امام صادق علیه السلام در حدیثی پیرامون کیفیت معاشرت با والدین به این مضمون فرمود: با آنها مدارا کن و به آنها ارفاق نما و آزار و اذیت آنها را تحمّل کن.همانگونه که آنها آزار و اذیّت تو را در وقتی که کوچک بودی تحمّل نمودند. بر آنها تنگ نگیر در آنچه خدای متعال به تو وسعت داده است از خوراک و پوشاک و صورت خود را از آنها برنگردان و صدای خود را بر صدای آنها بلند نکن و آنها را گرامی بدار. بدانکه گرامی داشتن آنها فرمان و دستور خداست و گرامی داشتن آنها گرامی داشتن خدا بشمار می آید. و بهترین سخن را به آنها بگو و با آنها با ملاطفت و ملایمت رفتار کن؛ و بدانکه خدای عزّ و جلّ اجر نیکوکاران و محسنین را ضایع نمی سازد (4).
استغفار والدین برای فرزند و طلب آمرزش نمودن برای او
خدای عزّ و جلّ به حضرت موسی بن عمران علیه السلام وحی فرمود: ای موسی! من گناهان فرزندی را که والدین او یا یکی از آنها برایش استغفار بنمایند مورد آمرزش قرار می دهم (5).پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این مضمون فرمود: بعضی از بندگان خدا را-در بهشت در درجات بالائی جای می دهند و آن بنده سوال می کند: بخاطر چه چیزی است که این امتیاز و درجه به من داده شده است؟
در جواب به او گفته می شود: این درجه بخاطر آن است که والدین تو برایت استغفار کرده و طلب آمرزش نموده اند (6).
استغفار فرزند برای والدین و طلب آمرزش نمودن برای آنها
وَ اخفِض لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحمَهِ وَ قُل رَّبِّ ارحَمهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیراً «24» (الاسراء).در این آیه مبارکه به فرزندان دستور داده شده که برای والدین- از خدای متعال- طلب رحمت و آمرزش نمایند.
امام رضا علیه السلام در مورد حقوق والدین به این مضمون فرمود: هنگامی که والدین زنده هستند با نیکی کردن به آنها و هنگامی که از دنیا رفتند با دعا کردن در حقّ آنها و طلب رحمت نمودن-برای آنها-وظایف خود را انجام دهید. زیرا روایت شده است:شخصی که در هنگام زنده بودن پدر به او نیکی می کند.امّا پس از مرگ برای او دعا نمی کند. خدای متعال چنین شخصی را عاق والدین می نامد.(7).
مردی به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گفت: آیا چیزی از نیکی نمودن به والدین باقی می ماند که لازم باشد پس از مرگ آنها آنها را به جای آورد؟!
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این مضمون به او فرمود: بله.
نماز خواندن از طرف آنها و استغفار نمون برای آنها و وفا نمودن به عهد آنها و تکریم و بزرگداشت دوستان آنها و صله رحم نمودن با خویشان آنها (8).
امام باقر علیه السلام به این مضمون فرمود: شخصی که هنگام زنده بودن والدینش به آنها نیکی می کند.
اما پس از آنکه آنها از دنیا رفتند قرض و بدهکاریهای آنها را اداء نمی کند و برای آنها طلب آمرزش نمی نماید؛ خدای متعال او را جزء کسانی که عاق والدین شده اند بشمار می آورد.
و شخصی که هنگام زنده بودن والدینش به آنها نیکی نکرده و مورد عاق آنها قرار گرفته است.
چنانچه او پس از مرگ والدین قرض و بدهکاریهای آنها را اداء کند و برای آنها استغفار نماید و طلب آمرزش کند؛ خدای متعال او را جزء کسانی که به والدین خود نموده اند بشمار می آورد (9).
امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود: شش چیز است که شخص مؤمن بعد از مرگ خود از آنها سود و نفع می برد:
فرزند شایسته ای که برای او استغفار کند،
و قرآنی-که از او مانده باشد- خوانده شود،
و چاه آبی که حفر کرده باشد،
و درختی که کاشته باشد،
و آبی که جاری کرده باشد،
و سنّت حسنه ای که از آن پیروی کردد (10).
امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود:اجر و پاداش چند چیز است که-پس از دنیا رفتن شخص نیز-به او می رسد:
صدقه جاریه ای که در وقت زنده بودن خود آن را برقرار نموده باشد و سنّت و شیوه و روش هدایتگر و نیکی که آنها را تأسیس و بنیان گذاشته باشد.و فرزند شایسته ای که برای او استغفار نماید (11).
امام صادق علیه السلام فرمود: برترین چیزی که یک شخص-بعد از خود-به یادگار می گذارد سه چیز است:
فرزند نیکی که برای او استغفار کند و سنّت حسنه ای که مورد پیروی و عمل قرار گیرد و صدقه جاریه ای که بعد از خود به جای گذارد (12).
امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود: بهترین میراثی که خدای متعال به بنده مؤمن کرامت می فرماید آن است که فرزند نیکویی به او عطا می نماید که آن فرزند برای او استغفار می کند (13).
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این مضمون فرمود: استغفار نمودن برای شخصی که از دنیا رفته است بهترین هدیه ای است که تقدیم او می گردد (14).
امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود: بدرستیکه شخصی که از دنیا رفته است خوشحال و مسرور می شود هنگامی که برای او رحمت فرستاده شود و برای او طلب مغفرت گردد. همانگونه که شخص زنده-وقتی که به او هدیه ای داده می شود-خوشحال می گردد (15).
انس داشتن با والدین و مأنوس بودن با آنها در کنار والدین بودن
روزی مردی به نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده و به ایشان گفت: من جوان سرزنده و با نشاطی هستم و جهاد نمودن را دوست دارم، اما مادری دارم که دوست ندارد از او دور شوم.پیامبر اکرم صلی الله و علیه و آله به آن مرد فرمود: برگرد و به نزد مادر خود برو و در کناراو باش.
سوگند به خدائی که مرا به پیامبری برانگیخت یک شب انس داشتن مادرت به تو بهتر از یک سال جهاد تو در راه خداست.(16)
روزی مردی برای جهاد کردن به نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمد، اما مادرش او را از این کار منع کرده بود.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به آن مرد فرمود: نزد مادرت باش و بدانکه برای تو هنگامی که در نزد مادرت هستی همان اجر و پاداشی خواهد بود که در وقت جهاد کردن به تو داده می شود (17).
روزی مردی به نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده و به ایشان گفت: من به جهاد نمودن خلاقه دارم و برای این کار در خود احساس نشاط می کنم.
پیامبر اکرم صلی الله و علیه و اله به این مضمون به او فرمود: در راه خدا جهاد کن.
زیرا اگر در این راه کشته شوی شهید خواهی بود و اگر در این راه از دنیا رفتی اجر تو با خدا است و گر سالم برگشتی گناهان تو آمرزیده خواهد شد.
سپس آن مرد به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گفت: پدر و مادر من پیر و سالخورده شده اند و می گویند:هنگامی که من در کنارشان هستم با من مأنوس می باشند و به همین خاطر دوست ندارند که از آنها دور باشم؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به آن مرد فرمود: در نزد والدین خود بمان و در کنار آنها باش. زیرا سوگند به خدایی که جان من در دست اوست.اُنس داشتن آنها به تو-در یک شبانه روز-بهتر از یک سال جهاد است (18).
مردی به نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله آمد و با آن حضرت صلی الله علیه و اله در مورد جهاد نمودن مشورت نمود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به آن مرد فرمود: آیا والدین تو زنده هستند؟
آن مرد گفت: بله.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به این مضمون به او فرمود: در کنار آنها باش. بدرستیکه بهشت زیر پای آنها قرار دارد.(19)
بسم الله الرحمن الرحیم گفتن فرزند
روزی حضرت عیسی علیه السلام از کنار قبری می گذشت و مشاهده نمود ملائکه عذاب مرده ای را که در داخل آن قبر قرار داشت مورد عذاب قرار می دهند. از آن قبر گذشت به طرف کاری که داشت رفت.حضرت عیسی علیه السلام پس از انجام کارهای خود دوباره گذارش به آن قبر افتاد، اما مشاهده کرد که ملائکه رحمت در حالی که طبقهایی از نور در دستشان بود کنار آن قبر ایستاده اند. حضرت عیسی علیه السلام از این امر متعجّب شد و بعد از بجای آوردن نماز به درگاه خداوند دعا نموده و سبب این امر را از خدا سؤال کرد؟
خدای متعال در پاسخ به او وحی فرمود: ای عیسی! این شخص مُرده بنده ای گناهکار بود.که مستحقّ عذاب بود. اما او در هنگام مرگ.همسری داشت که باردار بود و آن زن بعد از مرگ آن مرد فرزندش را به دنیا آورده و او را تربیت نمود و هنگامی که آن فرزند بزرگ شد او را به مکتب خانه فرستاد و معلّم در مکتبخانه به او کلمه "بسم الله الرحمن الرحیم" را آموخت و او این کلمه را بر زبان جاری ساخت. و به همین دلیل من حیا کردم از اینکه پدری را در دل خاک عذاب نمایم.در حالی که فرزندش -بر روی زمین-اسم مرا بر زبان جاری می کند.(20)
حفظ حرمت بسم الله الرحمن الرحیم
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این مضمون فرمود:شخصی که نوشته بسم الله الرحمن الرحیم را که بر روی زمین افتاده باشد بخاطر حفظ حرمت خدای عزّ و جلّ و نام او بردارد و از پایمال شدن آن جلوگیری نماید، چنین شخصی نزد خدای متعال در زمره صدیقین خواهد بود و این کار او باعث تخفیف مجازات از والدینش می گردد، اگرچه آنها مشرک باشند (21).
بوسیدن والدین
از حضرت امیرالمؤمین علیه السلام فرمود: بوسیدن والدین عبادت محسوب می گردد.(22)حسین بن حمّاد می گوید: از امام صادق علیه السلام درباره مردی که در حال احرام مادر خود را می بوسد سوال کردم؟
امام صادق علیه السلام فرمود: این کار اشکالی ندارد. این بوسه رحمت است.(23)
پرستاری و مراقبت نمودن از والدین
روزی مردی به نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده و به ایشان گفت: والدین من عمر طولانی و درازی داشته اند و پدرم از دنیا رفته است و مادر در قید حیات است. امّا او بسیار پیر و کهنسال شده است بگونه ای که توانایی جویدن غذا را ندارد و به همین علت من غذا را جویده و در دهان او می گذارم و او را مانند کودک نوزادی می خوابانم و در گهواره قرار می دهم و تا هنگام خواب گهواره او را تکان می دهم.حال و وضع جسمی مادرم از کهنسالی و ناتوانی به حدّی رسیده است که نمی تواند خواسته های خود را بیان کند و نیازهایش را از من بخواهد به همین خاطر او از درک کلام و سخن من نیز عاجز است.
من وقتی وضع مادرم را این گونه مشاهده نمودم از خدای متعال مسألت کردم و به درگاه او دعا نمودم تا پستانهایم را مانند پستان زنی قرار ده و شیر را از آنها جاری سازد تا بتوانم با این کاربه مادرم شیر داده و به او غذا دهم.
سپس آن مرد پیراهن خود را کنار زد و سینه برآمده خود را نمایان ساخت.
آنگاه سینه های خود را فشار داده و از آنها شیر جاری شد.
سپس گفت: این گونه مادرم را شیر می دهم همانگونه که او در نوزادی مرا شیر داد.
در این هنگام پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گریستند.
و به او به این مضمون فرمود:
تو بدین وسیله به خیر رسیده ای. زیرا خدای متعال خواسته ای طلب نمودی و نیّت تو در این کار تقرّب به خدای متعال بوده است. به همین جهت خدای عزّ و جلّ دعای تو را مستجاب نمود.
سپس آن مرد به پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله گفت: آیا این خدماتی که به مادرم انجام داده ام توانسته ام زحمات او را جبران نمایم؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این مضمون فرمود: خیر.
هنوز نتوانسته ای ناله ای از ناله های او را که در وقت زایمان سر داده است جبران نمایی (24).
ابراهیم بن شعیب می گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: پدرم پیر و ناتوان شده و ضعف زیادی بر او مستولی گشته است و وضع او به گونه ای است که-برای قضای حاجت باید او را جابجا کرد.
امام صادق علیه السلام به این مضمون به او فرمود:
اگر توانایی داری این کار را خود بر عهده گیر و با دست خود به دهان پدرت لقمه بگذار، زیرا این کار در قیامت مایه نجات تو می گردد (25).
تأمین نیازهای معیشتی والدین
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به مردم فرمود: آیا می دانید که بهترین نفقه در راه خدا کدام است؟مردم گفتند: خدا و رسول خدا داناتر هستند. آنگاه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: نفقه دادن فرزند به والدین (26).
امام باقر علیه السلام به این مضمون فرمود: چهار چیز است که هر که دارای آنها باشد خدای عزّ و جلّ قصری را در بهشت برای او بنا می کند، شخصی که یتیمی را پناه داده و او را مورد تفقّد قرار می دهد و شخصی که انسان ضعیف و ناتوانی را مورد لطف و رحمت خود قرار می دهد و شخصی که به والدین خود شفقت نموده و نفقه آنها را تأمین می نماید و شخصی که باز یردستان خود مهربان است و با آنها مدارا می کند (27).
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: شخصی که در راه نفقه خانواده و والدین خود سعی و تلاش نماید. او مانند شخصی است که در راه خدا جهاد می کند (28).
شخصی به نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده و به ایشان گفت: من دو دینار دارم و می خواهم آنها را در راه خدا صرف نمایم؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به او فرمود: آیا والدین تو یا یکی از آنها زنده هستند؟
آن مرد گفت: بله.
آنگاه پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به این مضمون به او فرمود:برگرد و این دو دینار را خرج والدین خود نموده و نفقه آنها قرار بده.
زیرا این کار برای تو بهتر از آن است که این پول را در راه دیگری خرج نمایی. سپس آن مرد از نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله رفته و این کار را انجام داد (29).
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این مضمون فرمود: برترین خرج کردن مال آن است که در راه والدین صرف شود.(30)
امام باقر علیه السلام به این مضمون فرمود:چهار چیز است که هر شخص با ایمان دارای آنها باشد خدای متعال او را در بهشت در اعلی علّیین در جایگاهی بلند ساکن نموده و او را در آن محلّ جای خواهد داد.
شخصی که یتیمی را مورد پناه و تفقّد خود قرار دهد و با محبّت به او نگاه کند.و برای او همچون پدری مهربان باشد و شخصی که بر افراد ضعیف رحم نموده و آنها را کمک و یاری داده و نیازهای آنها را تأمین نماید و شخصی که به والدین خود نفقه و خرج بدهد و با آنها مدارا و ملاطفت نماید و به آنها نیکی نموده و آنها را ناراحت و غمگین نسازد.
شخصی که به زیردستان خود جفا نمی کند و بیش از توانشان از آنها توقّع ندارد و در کارها به آنها کمک می کند (31).
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به این مضمون فرمود:اگر شخصی دارای مال و ثروت و امکاناتی باشد.بخواهد آنهارا خرج نموده و بکار ببرد. بهترین مورد مصرف و خرج آنها ؛
در مرحله اول: نفقه دادن به والدین و خرج کردن برای آنها است،
مرحله دوم: خرج کردن برا ی خود و خانواده اش می باشد،
مرحله سوم: خرج کردن برای خویشاوندان و نزدیکانی که فقیر هستند،
مرحله چهارم: خرج کردن برای همسایگانی که فقیر می باشند،
و در مرحله پنجم: راههای دیگری که مورد رضای خداست،
و اجر و ثواب این مرحله کمتر از باقی مراحل است.(32)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به مرد جوانی به این مضمون-فرمود: آیا شخصی نان خود و تحت عائله مندی تو قرار دارد؟
آن جوان گفت: بله.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله فرمود: آن شخص کیست؟
آن جوان گفت: مادرم.
آنگاه پیامبر اکرم صلی لله علیه و اله به آن جوان فرمود: مادر خود را دریاب و در کنار او باش. زیرا بدرستیکه بهشت زیر پای او قرار دارد.(33)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به این مضمون فرمود: آیا خبر بدهم شما را که بهترین و برترین راه برای خرج کردن مال از خرجهای پنجگانه کدام است؟
گفتند: بله.
پیامبر اکرم صلی الله علی و اله فرمود: بهترین آن خرجها نفقه دادن به مادرت و صرف کردن مال برای اوست.
و دوّمین آنها آن است که: آن مال را برای پدر خود خرج و صرف نمایی،
و سومین آنها آن است که: آن مال را برای خود و خانواده خود خرج و صرف نمایی،
و چهارمین آنها آن است که: آن مال را برای خویشان خود خرج و صرف نمایی،
و پنجمین آنها که اجر آن کمتر است آن است که :آن مال را در راه دیگری که موجب رضای خداست خرج و صرف نمایی (34).
حج و عمره رفتن به نیابت از والدین
معاویه بن عمار می گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: آیا می توانم پدر و مادرم را در حج خود شریک نمایم؟امام صادق علیه السلام فرمودند: بله.
و خدای عزّ و جلّ برای تو اجر یک حجّ.و برای آنها اجر یک حجّ قرار می دهد و تو بخاطر تفقّدی که نسبت به آنها انجام داده ای اجر و ثواب دیگری داری (35).
مردی به امام صادق علیه السلام گفت: من پدر یا برادر و یا خویشان را در حج خود شریک می نمایم؟
امام صادق علیه السلام فرمود: در این صورت برای تو ثواب حجّ نوشته می شود، مانند ثواب حجّی که برای آنها نوشته می شود و تو به خاطر تفقّدی که نسبت به آنها نمودی اجر بیشتری خواهی برد (36).
امام رضا علیه السلام به این مضمون فرمود اگر شخصی دوست داشته باشد که پدر یا مادرش را در حجّ خود شریک قرار دهد می تواند این کار را انجام بدهد و در این صورت خدای متعال به آنها-و او-اجر و ثواب عنایت می فرماید، بدون آنکه از اجر و ثواب او چیزی کاسته شود (37).
مردی به امام کاظم علیه السلام گفت: چه می فرمایید درباره شخصی که از طرف والدین و خویشان خود حجّ و عمره می رود و نماز می خواند و روزه می گیرد و صدقه می دهد؟
امام کاظم علیه السلام به این مضمون فرمود: اشکالی در این کار نیست.
و این کار سزاوار است زیرا او برای انجام این عمل اجر و ثواب می برد و برای او همچنین-بخاطر صله رحم و تفقّد کردن از خویشان-اجر و ثواب افزونتری خواهد بود. سپس آن مرد به امام کاظم علیه السلام گفت:اگر آنها بر مذهب حق نباشند چطور؟
امام کاظم علیه السلام به این مضمون فرمود:این گونه اعمال موجب تخفیف عذاب آنها می گردد.(38)
معاویه بن عمار می گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: پدرم حجّ رفته و مادرم نیز حجّ بجای آورده و برادرانم نیز حج نموده اند.
من می خواهم آنها را در حجب خود شریک نمایم چنانکه گویی آنها با من هستند؟
امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود: آنها را در حجّ خودت قرار بده. در این صورت خدای عزّ و جلّ برای آنها ثواب حج و برای تو نیز ثواب حجّ قرار می دهد و برای تو اجر دیگری قرار می دهد بخاطر تفقّد نمودن از آنها (39).
حازم بن حبیب می گوید: به امام صادق علیه السلام گفت: والدین من از دنیا رفته اند. اما آنها حجّ بجای نیاورده اند و اینک خدای متعال به من رزق و رزی فراوان داده است چه می فرمایئد درباره حج نمودن از طرف آنها؟
امام صادق علیه السلام به او فرمود: این کار را بکن. زیرا این کار تو موجب شادی و خوشحالی آنها می گردد (40).
عمر و بن الیاس می گوید: به همراه پدرم به حج مشرّف شدم در حالی که اوّلین سفر حجّ من بود.
به پدرم گفتم: دوست دارم تا حجّ خود را از طرف مادرم قرار دهم و او را در حجّ خود شریک نمایم.
زیرا او از دنیا رفته است. پدرم گفت: باید در این باره از امام صادق علیه السلام سؤال کنم. سپس پدرش به نزد امام صادق علیه السلام رفته و به ایشان گفت: فرزندم اوّلین سفری است که به حجّ مشرف می شود و مادر او از دنیا رفته است و او دوست دارد که حجّ خود را برای مادر خود قرار دهد، آیا این کار برای او جایز است؟
امام صادق علیه السلام فرمود: برای او و مادرش اجر نوشته می شود و برای او-بخاطر نیکی کردن به مادرش-اجر و ثواب دیگری نوشته می شود (41).
امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود: شخصی که به پدر خود یا یکی از خویشان خود تفقّد نموده و از طرف او طواف بجای آورد برای او اجر کاملی خواهد بود و برای شخصی که به نیابت از او طواف نموده است اجر و ثوابی مانند آن خواهد بود و برای او-بخاطر این تفقّدی که نموده و طوافی که بجای آورده است-فضیلت و اجر دیگری خواهد بود.
سپس امام صادق علیه السلام فرمود: شخصی که حج بجای می آورد سپس خویشان و نزدیکان خود را در آن حج شریک گرداند حج او کامل خواهد بود. برای شخصی که به نیابت از او حجّ بجای آورده نیز اجری مانند اجر او خواهد بود.
زیرا فضل و کَرَم خدای عزّ و جلّ برای چنین کاری گسترده و وسیع است (42).
امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود: بدرستیکه انجام نماز و روزه و صدقه و حجّ و عمره و هر عمل صالح و نیک برای شخصی که از دنیا رفته است نفع خواهد داشت و اگر او را در تنگنا قرار گرفته باشد این کارها موجب گشایش برایش خواهد شد. به او گفته می شود: این گشایش بخاطر عمل نیکی است که فرزند تو-یا برادر دینی تو-بجای آورده است (43).
شخصی به امام کاظم علیه السلام گفت: آیا می توانم از طرف اشخاصی که زنده هستند و اشخاصی که در گذشته اند-از خویشان و یارانم -حجّ بجای آورم؟
و نماز بخوانم؟ و صدقه بدهم؟
امام کاظم علیه السلام به این مضمون فرمود: بله.
از طرف آنها صدقه بده و نماز بخوان.
و برای تو در این کار اجر و ثوابی است بخاطر تفقّدی که از آنها نموده ای (44).
اسحاق بن عمّار می گوید: به امام کاظم علیه السلام گفتم: اگر شخصی حج بجای آورد. سپس حج یا عمره یا بعضی از طواف خود را برای خویشان و نزدیکان خود قرار دهد در حالی که آن شخص در شهر دیگری باشد.
آیا این کار باعث می گردد تا اجر و ثواب او کم گردد؟
امام کاظم علیه السلام فرمود: خیر.
ثواب این عمل او همچنین برای شخصی که آنرا از طرف او بجای آورده است خواهد بود و برای چنین شخصی-بخاطر تفقّد نمودن-اجر و ثواب دیگری است.
سپس به حضرت علیه السلام گفتم: آگر آن شخصی که از طرف او این کارها را انجام داده است از دنیا رفته باشد. آیا برای او ثمره ای خواهد داشت؟
آن حضرت فرمود: بله.
چه بسا ممکن است که او مورد خشم خدا باشد. اما با این کاری که برای او انجام گرفته.مورد مغفرت الهی قرار بگیرد و چه بسا او در تنگنا قرار گرفته باشد.
اما برای او بخاطر کاری که برایش انجام گرفته توسعه و گشایش حاصل می شود.
سپس به حضرت گفتم: این شخص که از دنیا رفته است می داند که چه شخصی این کار خیر را در حقّش انجام داده است؟
حضرت علیه السلام فرمود: بله.
سپس به حضرت علیه السلام گفتم: اگر آن شخص مرده متمسّک به حق نبوده و نسبت به اهل بیت دوستی نداشته است آیا این کار برای او نفعی خواهد داشت؟
حضرت علیه السلام فرمود: بله، این کار باعث تخفیف عذاب او خواهد شد (45).
معاویه به عمّار می گوید: به امام صادق علیه السلام گفتم: چه عمل خیری بعد از آنکه شخص از دنیا می رود به او می رسد؟
امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود: اجر و ثواب نماز و روزه و حجّ و صدقه وکار نیک و دعا برای شخص که از دنیا رفته است و در قبر قرار دارد-نوشته می شود.
سپس امام صادق علیه لاسلام فرمود: اجر و ثواب این کارها برای شخصی که از دنیا رفته است و همچنین برای شخصی که آن کارها را انجام داده نوشته می شود.(46)
امام صادق علیه السلام به این مضمون فرمود: نباید چیزی مانع از نیکی کردن شما به والدین گردد چه آنها در حال حیات باشند و چه از دنیا رفته باشند از طرف آنها نماز بخوانید و از طرف آنها صدقه بدهید و از طرف آنها حج بجا آورید در این صورت ثواب این اعمال برای آنها خواهد بود و به شما نیز ثوابی مانند آن عطا خواهد شد و خدای متعال به چنین شخصی -بخاطر نیکی کردن به والدین و تفقّد نمودن از آنها -خیر زیادی را نیز کرامت خواهد فرمود (47).
نگاه کردن به والدین
پیامبراکرم صلی الله وعلیه و اله به این مضمون فرمود: در چهار مورد درهای آسمان با رحمت گشوده می شود:هنگامی که باران می بارد،
هنگامی که فرزند به چهره والدین خود نگاه می کند،
هنگامی که درب کعبه باز می شود،
هنگامی که ازدواجی صورت می گیرد(48).
پیامبراکرم صلی الله علیه و آله فرمود: نگاه کردن فرزند به والدین خود از روی مهربانی و محبّت عبادت بشمار می آید (49).
ابن عباس می گوید: پیامبر اکرم صلی اله علیه و آله فرمود: فرزند نیکوکاری که به والدین خود از روی مهر و محبت نگاه می کند، برای هر نگاه کردن ثواب حجّ مقبولی خواهد داشت.
به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گفته شد: اگرچه او در روز-صد بار-نگاه کند؟
پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به این مضمون فرمود: آری! زیرا لطف و کرم خدای عزّ و جلّ بیش از اینها می باشد (50).
ادامه دارد...
پی‌نوشت‌ها:
1-قال الامام الصادق علیه السلام:و قّر.اباک.یطل عمرک.
و وقّر اُمّک.تری-لبنیک -بنین (مستدرک الوسائل ج 15 ص 204).
2-قال رسول الله صلی الله علیه و آله لرجل شابّ:اتقّ الله-یا فتی-و احسن الی والدک المحسن الیک.
یحسن الله الیک (التفسیر المنسوب الی الامام العسکری علیه السلام ص 422).
3-عن ابی ولّاد الحنّاط قال:سالت ابا عبدالله جعفر بن محمد الصادق علیهما السلام عن قول الله عزّ و جلّ:و بالوالدین احساناً.
(ما هذا الاحسان؟)*
فقال علیهما السلام:(الاحسان)*ان تحسن صحبتهما.
و ان لا تکلّفهما ان یسالاک شیئاً ممّا یحتاجان الیه-و ان کانا مستغنین-.
انّ الله عزّ و جلّ یقول:لن تنالو البرّ حتّی تنفقوا ممّا تحبّون (من لا یحضره الفقیه ج4 ص 292 و الکافی ج 2 ص 157 و المواعظ ص 134 و تفسیر العیّاشی-علیه الرّحمه-ج3 ص 42).(راجع:مشکاه الانوار ج 1 ص 365).
*ما بین القوسین لم یذکر فی التفسیر.فی الکافی و التفسیر:الیس یقول الله عزّ و جلّ.
4-(قال الامام الصادق علیه السلام فی شان البرّ بالوالدین فی ذیل قوله عزّ و جلّ:و صاحبهما فی الدنیا معروفاً):دارهما.و ارفق بهما.و احتمل اذاهما-بحقّ ما احتملا عنک فی حال صغرک-.ولا تضیق علیها فیما قد وسع الله علیک من المأکول والملبوس .ولاتحول وجهک عنها.و لا ترفع صوتک فوق صوتهما.فانه من التعظیم لامر الله*.و قل لهما احسن القول.
و الطف بهما فانّ الله لا یضیع اجر المحسنین (مستدرک الوسایل ج 15 ص 198).
(راجع:مصباح الشریعه ص 71).
*فی مصباح الشریعه هکذا:فانّ تعظیمهما من امر الله.
5-اوحی الله تعالی الی موسی بن عمران علیه السلام:-یا موسی-من استغفر له والداه-او احدهما-غفرت له ذنوبه (مستدرک الوسائل ج 15 ص 169).
6-قال رسول الله صلی الله علیه و اله:انّ العبد لیرفع له درجه-فی الجنّه -لا یعرفها من اعماله.
فیقول:-ربّ-انّی لی هذه؟!
فیقول عزّ و جلّ:باستغفار والدیک-لک-من بعدک (مستدرک الوسائل ج6 ص 438 و ج 15 ص 175).
7-(قال الامام الرضا علیه السلام فی شان حقوق الوالدین علی الاولاد):...تابعوهم فی الدنیا -احسن المتعابعه-بالبرّ.
و بعد الموت بالدعاء لهم و الترحّم علیهم.
فانّه روی:انّه من برّ اباه-فی حیاته -و لم یدع له بعد وفاته.سمّاه الله عاقّاً (الفقه المنسوب الی الامام الرضا علیه السلام ص 334).
(راجع:بحار الانوار ج 71 ص 77).
8- انّ رجلاً قال رسول الله صلی الله علیه و آله:-یا رسول الله-هل بقی من البرّ-بعد موت الابوین-شیء ؟ قال صلی الله علیه و آله:نعم.
الصلاه عنهما.
و الاسغفار لهما.
و الوفاء بعدهما.
و اکرام صدیقهما.
و صله رحمهما (مستدرک الوسایل ج 2 ص 114 و ج 15 ص 201).
روی ابو اسید الانصاری قال:بینما نحن عند رسول الله صلی الله علیه و آله اذ جائه رجل-من بنی سلمه-.
فقال:-یا رسول الله -هل بقی -من بر أبوی -شی ء.
ابرّهما به-بعد موتهما-؟
قال صلی الله علیه و اله:نعم.
الصلاه علیهما.
و الاستغفار لهما.
و انفاذ عهدهما-من بعدهما-.
و اکرام صدیقهما.
و صله الرحم الّتی لا توصل الّا بهما...(مجمع البیان ج 6 ص 632).
9-قال الامام الباقر علیه السلام:انّ العبد لیکون بارّاً بوالدیه-فی حیاتهما-.
ثمّ یموتان.
فلا یقضی عنهما دیونهما.ولا یستغفرلهما.فیکتبه الله عاقّاً.
و انّه لیکون عاقّاً لهما فی حیاتهما -غیر بارّ بهما-.
فاذا ماتا قضی دینهما.و استغفر لهما.فیکتبه الله عزّ و جلّ بارّاً (الکافی ج 2 ص 163).
قال الامام الباقر علیه السلام:انّ العبد لیکون بارّاً بوالدیه-فی حیاتهما-ثم یموتان.
فلا یقضی عنهما الدین.و لا یستغفر لهما.فیکتبه الله عاقّاً.
و انّه لیکون فی حیاتهما-غیر بارّ لهما-.
فاذا ماتا قضی عنهما الدین.و استغفر لهما.فیکتبه الله تبارک و تعالی بارّاً (الزهد ص 85).
قال الامام الباقر علیه السلام:انّ الرجل یکون بارّاً بوالدیه -و هما حیان-.
فاذا ماتا و لم یستغفر لهما.کتب عاقّاً.
و ان الرجل یکون عاقّاً لهما -فی حیاتهما-.
فاذا ماتا.و اکثر الاستغفار لهما.فکتب بارّاً (مشکاه الانوار ج 1 ص 356 الفصل 14).
(اثبتناه کما وجدناه فی المصدر).
10-قال الامام الصادق علیه السلام:سنّت خصال ینتفع بها المؤمن (من)*بعد موته:
ولد صالح یستغفر له.
و مصحف یقرء منه.
و قلیب یحفره.
و غرس یغرسه.
و صدقه ماء یجریه.و سنّه حسنه یؤخذ بها بعده (الامالی للشیخ الصدوق -علیه الرحمه-ص 232 المجلس 32 و الخصال ص 323).
*ما بین القوسین لم یذکر فی الخصال.فی الخصال :یقرء فیه.
قال الامام الصادق علیه لسلام:ستّه تلحق المؤمن-بعد وفاته-:ولد یستغفر له.
و مصحف یخلّفه.
و غرس یغرسه.
و قلیب یحفره.
و صدقه یجریها.
و سنّه یؤخذ بها من بعده (الکافی ج 7 ص 57 و عوالی اللئالی ج 3 ص 260).
فی من لا یحضره الفقیه ج 1 ص 117 هکذا:یلحقن المؤمن-بعد وفاته-.
فی عوالی اللئالی:و بئر یحفره.
و فی الفقیه هکذا:و صدقه ماء یجریه...
قال العلماء:المراد بالصدقه الجاریه:الوقف (عوالی اللئالی ج 3 ص 260).
11-قال الامام الصادق علیه السلام:لیس یتبع الرجل بعد موته (من الاجر)*الّا ثلاث خصال:
صدقه اجراها فی حیاته.فهی تجری بعد موته.
و سنه هدی.سنّها.فهی یعمل بها بعد موته.
و ولد صالح یستغفر له (الامالی للشیخ الصدوق-علیه الرحمه-ص 87 المجلس 9 و الخصال ص 151 و عوالی اللئالی ج 3 ص 260 و روضه الواعظین ج 2 ص 504).
*ما بین القوسین لم یذکر فی عوالی اللئالی.
فی الخصال و عوالی اللئالی هکذا:بعد موته الی یوم القیامه-صدقه موقوفه لا تورّث-.و فی عوالی اللئالی بدون کلمه:صدقه.
فی الخصال و العوالی هکذا:او سنّه هدی سنّها.فکان یعمل بها و عمل بها-من بعده-غیره.و فی عوالی اللئالی بدون کلمه:غیره.
فی الخصال و عوالی اللئالی:او.
12-قال الامام الصادق علیه السلام:خیر ما یخلف الرجل-بعده-ثلاثه:
ولد بارّ یستغفر له.
و سنّه خیر یقتدی-به-فیها.
و صدقه تجری من بعده (الامالی للشیخ الطوسی-علیه الرحمه-ص 327 المجلس 9).
13- قال الامام الصادق علیه السلام:میراث الله من عبده -المؤمن-ولد صالح یستغفر له (مکارم الاخلاق ج 1 ص 471).
14-قال امیرالمؤمنین علیه السلام:قال رسول الله صلی الله علیه و آله ما اهدی الی المیّت هدیه-و لا اتحف تحفه-افضل من الاستغفار (الجعفریّات ص 373).
15-قال الامام الصادق علیه السلام:انّ المیّت لیفرح بالترحّم علیه.
و الاستغفار له.
کما یفرح الحی بالهدیه.تهدی الیه (من لا یحضره الفقیه ج 1 ص 117).
16-عن جابر قال:اتی رجل رسول الله صلی الله علیه و اله فقال:انّی رجل شابٌّ نشیط و احبّ الجهاد.
و لی والده تکره ذلک؟
فقال له النبیّ صلی الله علیه و آله:ارجع.فکن مع والدتک.فوالّذی بعثنی بالحقّ-نبیّاً -لاُنسها بک-لیله-خیر من جهادک -فی سبیل الله-سنه (الکافی ج 2 ص 163).
17-قال رسول الله صلی الله علیه و آله لرجل یرید الجهاد و اُمّه تمنعه:عند اُمّک قِر.
و انّ لک من الاجر-عندها-مثل ما لک فی الجهاد (میزان الحکمه ج 11 ص 4887 نقله عن کنز العمّال).
18-عن ابی عبدالله علیه السلام قال:اتی رجل رسول الله صلی الله علیه و آله فقال:یا رسول الله-انّی راغب فی الجهاد نشیط.
قال فقال (له)*النبیّ صلی الله علیه و اله:فجاهد فی سبیل الله فانّک ان تقتل تکن 1 حیّاً عند الله ترزق.
و ان تمت 2 فقد وقع اجرک علی الله.و ان رجعت.رجعت 3 من الذنوب کما ولدت.
قال 4:-یا رسول الله -انّ لی والدین کبیرین.یزعمان انّهما یانسان بی و یکرهان خروجی؟ فقال رسول الله صلی الله علیه و آله:فقِر 5 مع والدیک فو الّذی نفسی بیده.لاُنسهما بک-یوماً 6 و لیله -خیر من جهاد سنه (الکافی ج 2 ص 160 و الامالی للشیخ الصدوق -علیه الرحمه-ص 547 المجلس 70 و تنبیه الخواطر ج2 ص 197 و روضه الواعظین ج 2 ص 242).
*ما بین القوسین لم یذکر فی تنبیه الخواطر.ما بین المعقوفتین لم یذکر فی الامالی.
1)فی الامالی و روضه الواعظین:کنت.
2)فی الامالی و روضه الواعظین:متّ.
3)فی الامال هکذا:و ان رجعت خرجت من الذنوب.
4)فی الامالی:فقال.
5)فی الامالی و روضه الواعظین:اقم.
6)فی تنبیه الخواطر:یوم.
19-(قال رجل)اتیت النبیّ صلی الله علیه و آله استشیره فی الجهاد.
فقال النبیّ صلی الله علیه و آله الک والدان؟
قلت:نعم.
قال صلی الله علیه و آله:الزمهما.
فانّ الجنّه تحت ارجلهما (میزان الحکمه ج 11 ص 4887 نقل عن الترغیب الترهیب).
20-انّ عیسی علیه السلام مرّ علی قبر.فرأی ملائکه العذاب یعذّبون میتاً.
فلمّا انصرف-من حاجته-مرّ بالقبر.فرأی ملائکه الرحمه-معهم اطباق من نور-.
فتعجب من ذلک.
فصلی.
و دعا الله تعالی.
فاوحی الله تعالی الیه:-یا عیسی-کان هذا العبد عاصیاً.
و کان قد ترک امراه حُبلی.
فولدت.
و ربّت ولده-حتّی کبر-.
فسلّمته الی الکتّاب.
فلّقنه المعلّم:بسم الله الرحمن الرحیم.
ف استحییت من عبدی ان اعذّبه بناری فی بطن الارض.
و ولده یذکر اسمی علی وجه الارض (کتاب:نور البراهین تالیف جدّنا الاعلی الامجد المتحمّل لصعب احادیث آل محمّد-صلوات الله تعالی علیهم اجمعین-العلّامه الخبیر و المحدّث الجلیل السیّد نعمه الله الموسوی الجزائری -رضوان الله تعالی علیه-جلد 2 ص 4).
21-قال رسول الله صلی الله علیه و آله:من رفع قرطاساً من الارض مکتوباً علیه:بسم الله الرحمن الرحیم اجلالاً و لاسمه-عن ان یداس-.
کان عندالله من الصدّیقین.
و خفّف عن والدیه.و ان کانا مشرکین (تنبیه الخواطر ج 1 ص 32).
22- قال امیرالمؤمنین علیه السلام:قُبله الوالدین عباده (مکارم الاخلاق ج 1 ص 475).
باید دانست که آدمی در حال احرام موظّف به انجام تکالیف خاصّی می باشد.
و لازم است که از آنجام بعضی کارها خودداری کند.
همان طور که انجام بعضی از امور برای شخص روزه دار جایز نمی باشد.
23-عن الحسین بن حمّاد قال:سالت ابا عبدالله علیه السلام عن المحرم یقبّل اُمّه؟
قال علیه السلام:لا باس.(به)*.
هذه قبله رحمه.
انّما یکره.قبله الشهوه (الکافی ج 4 ص 377 و تهذیب الاحکام ج 5 ص 365).
*ما بین القوسین لم یذکر فی الکافی.
فی تهذیب:تکره.
24- عن ابی جعفر علیه السلام قال:اتی رسول الله صلی الله علیه و آله رجل فقال:انّ ابویّ.عمّرا.
و انّ ابی مضی .و بقیت اُمّی.فبلغ-بها-الکبر حتّی صرت امضغ لها-کما یمضغ للصبی-.و اسدّها -کما یوسّد للصبی-.
و علقتها فی مکتل*احرّکها فیه لتنام.
ثمّ بلغ من امرها الی ان کانت ترید منّی الحاجه .فلا ادری ای شیء هو؟
و اُرید منها الحاجه.فلا تدری ای شیء هو؟
فلمّا رایت ذلک سالت الله عزّ و جلّ ان ینبت -علیّ -ثدیاً یجری فیه اللبن حتّی ارضعها.
قال:ثمّ کشف عن صدره.فاذاً ثدی.ثمّ عصره.فخرج منه اللبن.
ثمّ قال:هو ذا.ارضعتها کما کانت ترضعنی.
قال:فبکی رسول الله صلی الله علیه و آله.ثمّ قال صلی الله علیه و آله.اصبت خیراً.
سالت ربّک.و انت تنوی قربته.
قال:فکافیتها؟
قال صلی الله علیه و آله:لا.
و لا بزفره من زفراتها (مشکاه الانوار ج 1 ص 361).
*المکتل:شبه الزنبیل (نقلاً عن هامش المصدر).
25-عن ابراهیم بن شعیب قال:قلت لابی عبد الله علیه السلام:انّ ابی قد کبر-جدّاً-و ضعف .فنحن نحمله.-اذا اراد الحاجه-.
فقال علیه السلام:ان استطعت ان تلی ذلک -منه-فأفعل.
و لقّمه ب-یدک.
فانّه جُنّه-لک-غداً (الکافی ج 2 ص 162 و الزهد ص 86).
26-قال رسول الله صلی الله علیه و آله:هل تعلمون ایّ نفقه-فی سبیل الله -افضل؟
قالوا:الله و رسوله اعلم.
قال صلی الله علیه و آله:نفقه الولد علی الوالدین (مستدرک الوسایل ج 15 ص 204).
27-قال الامام الباقر علیه السلام:اربع من کنّ فیه بنی الله له بیتاً فی الجنه.
من آوی الیتیم.
و رحم الضعیف.
و اشفق علی والدیه و انفق علیهما.
و رفق بمملوکه (المحاسن ج 1 ص 70).
28-قال رسول الله صلی الله علیه و آله:من سعی من نفقه عیاله و والدیه.فهو کالمجاهد فی سبیل الله (مستدرک الوسائل ج 13 ص 55).
29-عن ابی الحسن الرضا علیه السلام قال:اتی رجل الی النبی صلی الله علیه و آله ب-دینارین.
فقال:-یا رسول الله -ارید ان احمل بهما فی سبیل الله؟
قال صلی الله علیه و اله:الک والدان-او احدهما-؟
قال:نعم.
قال صلی الله علیه و آله:اذهب*فانفقهما علی والدیک.
فهو خیر لک ان تحمل بهما فی سبیل الله.
فرجع.ففعل (تهذیب الاحکام ج 6 ص 190 و عوالی اللئالی ج 3 ص 195).
*فی التهذیب:فاذهب.
30-قال رسول الله صلی الله علیه و اله:افضل الکسب.کسب الوالدین ...(مستدرک الوسائل ج 15 ص 201).
31-قال الامام الباقر علیه السلام:...اربع من کنّ فیه-من المؤمنین-اسکنه الله فی اعلی علّیین.
فی غرف (فوق غرف)*فی محل الشرف کلّ الشرف:
من آوی الیتیم و نظر له.فکان له اباً (رحیماً)*.
و من رحم الضعیف و اعانه و کفاه.
و من انفق علی والدیه و رفق بهما.و برّهما.و لم یحزنهما.
و (من)*لم یخرق بمملوکه و اعانه علی ما یکلّفه.و لم یستسعه فیما لا یطیق (الامالی للشیخ المفید-علیه الرحمه-ص 167 المجلس 21 و الامالی للشیخ الطوسی-علیه الرحمه-ص 189 المجلس 7).
*ما بین القوسین لم یذکر فی الامالی للشیخ الطوسی -علیه الرحمه-.
فی الامالی للشیخ الطوسی-علیه الرحمه:-لمملوکه.
ای:لم یکلفه ما لا یطیق به.
و یحتمل ان یکون الصحیح هکذا:و لم یستعمله فیما لا یطیق.
32-قال رسول الله صلی الله علیه و اله:خمس تمرات.او خمس قرص او دنانیر او دراهم.یملکها الانسان -و هو یرید ان میضیها-.فافضلها:ما انفقه الانسان علی والدیه.
ثمّ الثانیه:علی نفسه و عیاله.ثمّ الثالثه:علی قرابته الفقراء*
ثمّ الرابعه:علی جیرانه الفقراء ثم الخامسه:فی سبیل الله.و هو اخسّها اجراً ...(الکافی ج 5 ص 66 و تحف العقول ص 350)*فی تحف العقول هکذا:علی القرابه و اخوانه المؤمنین .
33-(قال رسول الله صلی الله علیه و اله لرجل شابّ):هل لک من تعول؟
قال:نعم.قال صلی الله علیه و اله:من؟ قال:امّی.
فقال النبیّ صلی الله علیه و اله:الزمها فانّ عند رجلیها الجنّه (میزان الحکمه ج 11 ص 4887).
34-قال رسول الله صلی الله علیه و ال:الا اُنبّئکم بخمسه دنانیر باحسنها و افضلها.
قالوا:بلی.
قال صلی الله علیه و آله:افضل الخمسه.الدینار الّذی تنفقه علی والدتک.
و افضل الاربعه الدینار الّذی تنفقه علی والدک.
و افضل الثلاثه:الدینار الّذی تنفقه علی نفسک و اهلک.
و افضل الدینارین.الدینار الّذی تنفقه علی قرابتک.
و اخسّها و اقلّها-اجراً.الدینار الّذی تنفقه فی سبیل الله (مستدرک الوسایل ج 7 ص 241).
35-عن معاویه بن عمّار عن ابی عبدالله علیه السلام قال:قلت له:اشرک ابوی فی حجّتی؟
قال علیه السلام:نعم.
قلت:اشرک اخوی فی حجّتی؟!
قال علیه السلام:نعم.انّ الله عزّ و جلّ جاعل لک حجّاً.و لهم حجّاً و لک اجر.لصلتک ایّاهم.
قلت:فاطوف عن الرجل و المراه-و هم بالکوفه-؟
فقال علیه السلام:نعم.تقول حین تفتتح الطواف:اللهم تقبّل من فلان.
الّذی تطوف عنه (الکافی ج 4 ص 315).
36-عن هشام بن الحکم عن ابی عبدالله علیه السلام فی الرجل یشرک اباه-و اخاه و قرابته-فی حجّه؟
فقال علیه السلام:اذاً یکتب حجّ مثل حجّهم .و تزداد اجراً بما وصلت (الکافی ج 4 ص 316).
37-قال الامام الرضا علیه السلام:اذا احبّ الرجل ان یجعل والده و والدته فی حجّته-اذا حجّ-فعل.لانّ الله تعالی باجرهم و یاجره-من غیر ان ینقص من اجره شیئاً-(مستدرک الوسایل ج 8 ص 72 و بحارالانوار ج 96 ص 362).
38-(قال الراوی):و سالت عن الرجل یحجّ و یعتمر.و یصلّی و یصوم.و یتصدّق عن والدیه -و ذوی قرابته-؟
قال علیه السلام:لا باس به.یؤجر فیما صنعه.وله آخر بصلته قرابته.
قلت:و ان کان لا یری ما اری-و هو ناصب-؟
قال علیه السلام:یخفّف عنه بعض ما هو فیه (عوالی اللئالی ج 1 ص 339-340)
39-روزی معاویه بن عمار قال:قلت لابی عبدالله علیه السلام:انّ ابی قد حجّ والدتی قد حجّت.و انّ اخوی قد حجّا.
و قد اردت ان ادخلهم فی حجّتی-کانّی قد احببت ان یکونوا معی؟
فقال علیه السلام:اجعلهم معک فانّ الله عزّ و جلّ جاعل لهم حجّاً و لک حجّاً.
و لک اجراً بصلتک ایّاهم (من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 279).
40-عن حازم بن حبیب قال:دخلت علی ابی عبدالله علیه السلام.فقلت له:-اصلحک الله-انّ ابوی هلکا-و لم یجّا-.
و انّ الله قد رزق و احسن.
فما تقول فی الحجّ عنهما؟
فقال علیه السلام:افعل فانّه یبرد لهما (الغیبه للشیخ النعمائی-علیه الرحمه-ص 172).
41-عن عمرو بن الیاس قال:حججت مع ابی-و انا صروره-.
فقلت:انّی احبّ ان اجعل حجّتی عن اُمّی-فانّها قد ماتت-؟
قال:فقال لی:حتّی اسال لک ابا عبدالله علیه السلام.
فقال الیاس*لابی عبدالله علیه السلام-و انا اسمع-:-جعلت فداک-انّ ابنی هذا صروره.
-و قد ماتت امّه-.
فاحبّ ان یجعل حجته لها.
افیجوز ذلک له؟
فقال ابو عبدالله علیه السلام:یکتب له.و لها.
و یکتب له (ثواب)اجر البرّ (الکافی ج 4ص 315 و تهذیب الاحکام ج 5 ص 455).
(و راجع-یضاً-:تهذیب الاحکام ج 5 ص 10 الحدیث 21).
*ای والده.
ما بین القوسین لم یذکر فی الکافی.
42-عن ابی بصیر قال:ابوعبدالله علیه السلام:من وصل اباه-او ذا قرابه له-فطاف عنه.
کان له اجره کاملاً.
و للّذی طاف عنه مثل اجره.
و یفضل هو بصلته-ایّاه-بطواف آخر.
و قال علیه السلام:من حجّ.فجعل حجّته عن ذی قرابته-یصله بها-کانت حجّته کامله.
و کان للّذی عنه مثل اجره.
انّ الله عزّ و جلّ واسع لذلک (الکافی ج 4 ص 316).
43-قال الامام الصادق علیه السلام:انّ الصلاه و الصوم و الصدقه و الحجّ و العمره و کلّ عمل صالح ینفع المیّت.حتّی انّ المیّت لیکون فی ضیق.فیوسّع علیه فقال:هذا بعمل ابنک-فلان-.و اخیک فلان-اخوک فی الدین-(عوالی اللئالی ج 1 ص 340).
44-عن علی بن اخی حمزه قال:قلت لابی ابراهیم علیه السلام:احجّ.و اُصلّی.و اتصدّق عن الاحیاء و الاموات-من قرابتی و اصحابی؟!
قال علیه السلام:نعم.
تصدّق عنه.
و صلّ عنه.
و لک اجر بصلتک ایّاه (وسائل الشیعه ج 8 ص 278).
45-عن اسحاق بن عمار عن ابی ابراهیم علیه السلام قال:سالته عن الرجل یحجّ.
فیجعل حجّته و عمرته-او بعض طوافه-لبعض اهله.و هو عنه غائب ببلد آخر-؟
قال:قلت:فینقص ذلک من اجره؟
قال علیه السلام:لا.هی له و لصاحبه.و له اجر-سوی ذلک-بما وصل.
قلت:و هو میّت.هل یدخل ذلک علیه؟
قال علیه السلام:نعم.حتّی یکون مسخوطاً علیه.فیغفر له او یکون مضیّقاً علیه فیوسّع علیه.
قلت:فیلعم-هو فی مکانه-ان عمل ذلک لحقه*؟
قال علیه السلام:نعم.
قلت:و ان کان ناصباً ینفعه ذلک؟!
قال علیه السلام:نعم.یخفّف عنه (الکافی ج 4 ص 315-316).
*یحتمل ان یکون من اللحوق.
و ان یکون اللام حرف جرّ.فیکون عمل فعلاً (نقلاً عن هامش الکافی).
46-قال الامام الاصادق علیه السلام:یدخل علی المیّت-فی قبره-:الصلاه و الصوم و الحجّ و الصدقه و البرّ و الدعاء.
قال علیه السلام:و یکتب اجره للذی یفعله *.و للمیّت (من لا یحضره الفقیه ج 1 ص 117 و عوالی اللئالی ج 1 ص 340 و ج 2 ص 53).راجع:عده الداعی ص 146
*فی العوالی:فعله.
47-قال الامام الصادق علیه السلام:لا*یمنع الرجل منکم ان یبرّ والدیه-حیّین و میِتین-.
یصلّی عنهما.و یصدّق عنهما.(و یحجّ عنهما).
فیکون الّذی صنع لهما.و له مثل ذلک.
فیزیده الله ببرّه (و صلته)خیراً کثیراً (مشکاه الانوار ج 1 ص 357 و الکافی ج 2 ص 159 و عدّه الداعی ص 86).*فی الکافی:ما فی عده الداعی هکذا:ما یمنع احدکم أن.
ما بین القوسین لم یذکر فی عده الداعی.
48-قال رسول الله صلی لله علیه و آله:تفتح ابواب السماء-بالرحمه-فی اربع مواضع.
عند زوال المطر.
و عند نظر الولد فی وجه الوالدین.
و عند فتح باب الکعبه.
وعند النکاح(جامع الاخبار272 الفصل 58).
49-قال رسول الله صلی الله علیه و آله:نظر الولد الی والدیه-حبّاً لهما-عباده (تحف العقول ص 46 الجعفریّات ص 309 و کشف الغمّه ج
3 ص 266 و النوادر للسیّد فضل الله الراوندی-علیه الرحمه-ص 93 و جامع الاحادیث للشیخ جعفر بن احمد القمیّ-علیه الرحمه-ص 126).
50-عن ابن عبّاس قال:قال رسول الله صلی لله علیه و آله:ما ولد بارّ نظر-فی کلّ یوم-الی ابویه برحمه.
الّا کان له-بکلّ نظره-حجه مبروره.
قالوا:-یا رسول الله -و ان نظر -فی کلّ یوم-ماه نظره؟
قال صلی الله علیه و آله:نعم .الله اکثر و اطیب(الامالی للشیخ الطوسی-علیه الرحمه-ص 307 المجلس 11).
قال رسول الله صلی الله علیه و آله:ما من والد بارّ ینظر الی والدیه نظر رحمه الّا کان له-بکلّ نظره-حجّه مبروره.
قالوا:یا رسول الله -و ان نظر -کلّ یوم-ماه نظره؟
قال صلی الله علیه و آله:نعم.الله اکبر و اطیب (روضه الواعظین ج 2 ص 243 و مشکاه الانوار ج 1 ص 364).
(قال الامام الصادق علیه السلام فی حدیث حول حقوق الوالدین):لا تملا عینیک من النظر الیهما الّا برافه *و رحمه (مجمع البیان ج 6 ص 631 و من لا یحضره الفقیه ج 4 ص 292 و مشکاه الانوار ج 1 ص 366 و الکافی ج 2 ص 157).
*فی الکافی و مشکاه الانوار:برحمه و رقّه.
و فی الفقیه:برحمه و رافه.
منبع: ناجی موسوی جزایری، سید هاشم، (1340)، فرزندان رحمت شده و فرزندان نفرین شده، قم: ناجی جزایری، چاپ سوم، (1388)
/م
