نویسنده: دکتر شاهرخ امیری
میزان اقدام به خودکشی نوجوانان در سال های اخیر بالا رفته است، در آ‌مریکا خودکشی سومین علت مرگ در بین نوجوانان است. میزان خودکشی موفق در سنین زیر 12 سال بسیار نادر است، بچه های کوچک از طرح ریزی واقع گرایانه برای خودکشی و انجام دادن آن ناتوان هستند. به نظر می رسد ناپختگی شناختی نقشی محافظتی در مقابل خودکشی کودکانی دارد که آرزوی مرگ می کنند، ولی در دوره ی نوجوانی و پس از بلوغ میزان خودکشی بیش تر می شود.
به ویژه میزان خودکشی موفق نیز در نوجوانان بیشتر شده است. افزایش میزان خودکشی در سن نوجوانی نشان می دهد که نوجوانان فشار بیشتری را تجربه می کنند، یا توان مقابله ی کم تری دارند، هم چنین تصور می شود میزان فزاینده ی آمار خودکشی بازتاب تغییرات محیط اجتماعی، تغییر نگرش نسبت به خودکشی و فراهم شدن فزاینده ی وسیله ی خودکشی است.
سست شدن پیوندهای عاطفی در خانواده ها و جوامع معاصر و افزایش فشارهای خانوادگی و اجتماعی برای کسب موفقیت های تحصیلی و شغلی، از جمله عوامل مهمی هستند که در میزان بالای استرس و افزایش میزان خودکشی در نوجوانان نقش دارد.
عوامل مختلفی می تواند زمینه ساز خودکشی باشد، عواملی نظیر شکست در تحصیل، اختلاف حاد با والدین، از دست دادن والدین، طرد شدن توسط یک دوست، به هم خوردن غیرمترقبه ی یک نامزدی، ترس از بیماری جسمی یا روانی. این ها همگی عواملی است که ممکن است اقدام به خودکشی را تسریع کند.
خصوصیات همگانی در نوجوانانی که خودکشی می کنند ناتوانی آنان در یافتن راه حلی برای مسائل و فقدان راهبردهای مقابله ای برای مدارا کردن با عوامل استرس زا و اضطراب آور است. میزان خودکشی در مبتلایان به اختلالات روانی بالاست، متداول ترین اختلال مستعد کننده ی خودکشی افسردگی است. هم چنین عواملی چون مصرف موادمخدر و الکل، سابقه ی اقدام به خودکشی، رفتار ضداجتماعی یا پرخاشگرانه، آسیب های روانی و سابقه ی خانوادگی خودکشی در این خصوص دخیل است.
خودکشی های دسته جمعی در بین نوجوانانی که هم دیگر را می شناسند یا به یک مدرسه می روند گزارش شده است. رفتار خودکشی ممکن است اقدام های مشابهی در گروه همتاها از طریق همانندسازی به وجود آورد که به آن ها خودکشی تقلیدی می گویند. در واقع ممکن است نوجوان اقدام به خودکشی شخص قبلی را الگوی خود قرار بدهد. همچنین درج خبر یک خودکشی در مطبوعات و پرداختن مفصل به آن هم می تواند روی میل بعضی از نوجوان ها برای اقدام به خودکشی تأثیر بگذارد.
برخی عوامل نیز تسهیل کننده ی اقدام به خودکشی است، به ویژه در دسترس بودن ابزار خودکشی نقش مهمی دارد. دسترسی به اسلحه ی گرم عامل تسهیل کننده ی مهمی برای خودکشی(به ویژه در پسرها)است. دسترسی به مواد مسموم کننده(به ویژه در دخترها) می تواند خودکشی را تسهیل کند.
خلاصه این که نوجوانانی که دست به خودکشی می زنند، به طور معمول زمینه ای طولانی مدت از عدم ثبات و ناسازگاری در خانواده دارند نظیر:
-اختلاف با اعضای خانواده و دوستان
-طرد شدن از طرف خانواده
-از دست دادن والدین(به ویژه قبل از 13 سالگی)
-رفتار پرخاشگرانه توسط والدین
-و...
این مسائل به احساس گسستگی منجر می شود و آن ها نمی توانند با والدین و دوستان رابطه ی خوبی برقرار کنند یا از آن ها کمک بخواهند، در نتیجه منزوی، مأیوس و ناامید می شوند و در نهایت اقدام به خودکشی می کنند.
نوجوانانی که اقدام قبلی خودکشی داشته اند بیش تر در معرض خطر خودکشی هستند، در این ها احتمال خودکشی موفق نیز بیش تر است. براساس مطالعات قبلی 40 درصد از نوجوانانی که از خودکشی می میرند سابقه ی اقدام به خودکشی دارند.
سابقه ی سوءاستفاده ی جنسی نیز نوجوانان را در خطر خودکشی قرار می دهد، مورد تجاوز واقع شدن به ویژه در میان دختران می تواند منجر به اقدام برای خودکشی شود.
نوجوانانی که رفتارهای ضداجتماعی دارند- به ویژه آن هایی که سابقه ی فرار از مدرسه یا منزل دارند- در خطر بالای خودکشی هستند، مخصوصاً دخترانی که از خانه فرار کرده اند بیش تر اقدام به خودکشی می کنند.
مرگ یا از دست دادن نزدیکان در ماه های اخیر، هم چنین خودکشی اخیر یکی از دوستان از عوامل محرک خودکشی در نوجوانان است.
نوجوانانی که در روابط عاشقانه ی خود شکست خورده اند ممکن است سریعاً احساس ناکامی و اقدام به خودکشی کنند.
نوجوانانی که از سوی خانواده ی خود برای احراز موفقیت تحت فشارند و احساس می کنند که باید جزء بهترین ها و کامل باشند تا بتوانند والدین خود را خشنود کنند، بنابراین وقتی به موفقیت دل خواه نمی رسند(مثلاً در دانشگاه قبول نمی شوند) احساس شکست و ناکامی می کنند و در خطر اقدام به خودکشی هستند.
نوجوانانی که احساس می کنند والدین شان آن ها را درک نمی کنند، به آن ها احترام نمی گذارند و آن هایی که از وضعیت خانوادگی و محدودیت ها ناراضی هستند و احساس می کنند قادر به تغییر دادن این موقعیت ها نیستند احتمال خودکشی شان بیشتر است.
والدین باید همیشه هر حرف نوجوان شان را در زمینه ی مرگ و خودکشی جدی بگیرند. به شوخی گرفتن افکار و اعمال خودکشی یا دست انداختن نوجوانان نه تنها کمک کننده نیست، بلکه برعکس باعث تنها شدن بیش تر نوجوان و ناامیدی او می شود.
والدین باید با نوجوانان شان حرف بزنند و از آن ها مستقیماً در مورد افکار خودکشی و تمایل به مُردن پرسش کنند، چون نوجوانانی که به خودکشی فکر می کنند از این فکرشان به شدت شرمنده هستند و معمولاً افکارشان را در زمینه ی خودکشی بروز نمی دهند، ولی تلویحاً اشاراتی می کنند. در این مواقع والدین باید درِ صحبت را با نوجوانان شان باز کنند، نترسند و از آن ها بپرسند:
«آیا تا به حال به فکر آسیب رساندن به خود افتادی؟»
«آیا هنوز در فکر آسیب رساندن به خود هستی؟»
اکثر نوجوانان منتظر فرصتی هستند تا با کسی در این مورد صحبت کنند و معمولاً از این که بتوانند در مورد ناراحتی های شان حرف بزنند احساس بهتری پیدا می کنند. هر چند صحبت کردن در مورد احساسات و افکار خودکشی ترسناک است، ولی به والدین اجازه می دهد با نوجوان خود ارتباط برقرار کنند، احساس تنهایی و شرمندگی نوجوان را کاهش دهند و به نوجوان کمک های لازم را ارائه دهند.
در این مورد مهم است که والدین نصیحت نکنند، بلکه باید خوب به حرف های نوجوان گوش دهند و با او هم دلی نشان دهند، استرس و ناراحتی اش را تأیید کنند، راهی پیدا کنند که نوجوان بتواند با استرس و ناراحتی خود مواجه شود و او را تشویق کنند که از کمک های دیگران به ویژه دوستان برخوردار شود و با فعالیت های دیگر مثل ورزش کردن از شدت استرس خود بکاهد.
بدین ترتیب از آن جایی که در حقیقت اقدام به خودکشی نوعی نشانه ی طلب استمداد است، صرف نشان دادن یک واکنش توأم با هم دلی ممکن است احتمال یک اقدام واقعی فوری را کاهش دهد، و صحبت کردن درباره ی مشکل به نوجوان کمک می کند تا به راه حل های دیگری به جز خودکشی توجه کند.
برخی از والدین از روی ترس سکوت می کنند. نمی خواهند به روی خودشان بیاورند، اما سکوت آن ها اوضاع را بدتر می کند و ممکن است اشتباهاً به حساب بی تفاوتی آن ها گذاشته شود. پس بهتر است با نوجوان خود صحبت کنند و به او بگویند که نگران حال وی هستند. مهر و محبت بی قید و شرط خود را اظهار کنند و از او بخواهند که مشکلات خود را بیان کند، وقتی از مشکلات او آگاه شوند، بیش تر می توانند به نوجوان خود کمک کنند.
معمولاً مطلع کردن مدرسه ی نوجوان ضروری نیست، ولی گاهی نوجوان به دلیل مشکلاتی که در مدرسه دست به خودکشی می زند، به عنوان مثال آزار و اذیت شاگردان قلدر مدرسه نوجوان را افسرده و ناامید می کند و مقدمات میل به خودکشی نوجوان را فراهم می آورد. در این مواقع باید مدرسه را مطلع کنیم تا برای حل کردن مشکل نوجوان اقدامات لازم را به عمل آورند. والدین باید اقدامات لازم را به عمل آورند تا نوجوان نتواند به دارو و سایر ابزارهای کشنده دسترسی داشته باشد و باید این وسایل را از خانه دور کنند.
اگر خطر اقدام به خودکشی زیاد شود، والدین باید نوجوان را تشویق کنند که در جست و جوی کمک حرفه ای برآید، ممکن است از کمک مراکز مشاوره ی تلفنی که خدمات مشاوره ی اضطراری را فراهم می کنند استفاده شود و در فرصت مناسب باید به روان پزشک مراجعه شود. اگر وضعیت حاد است و احتمال خطر فوری وجود دارد باید نوجوان را به مرکز فوریت های پزشکی(اورژانس)روان پزشکی ارجاع داد تا اقدامات ضروری به عمل آید، برخی مواقع بستری کردن نوجوان ضروری است. والدین باید در روند درمانی فرزندشان مشارکت کنند، چرا که همکاری والدین موجب تسریع کارایی روش های درمانی خواهد شد.
منبع مقاله :
امیری، شاهرخ؛ (1389)، مشکلات نوجوانان(راهنمای والدین برای رفتار با نوجوانان)، تهران، نشر قطره
به ویژه میزان خودکشی موفق نیز در نوجوانان بیشتر شده است. افزایش میزان خودکشی در سن نوجوانی نشان می دهد که نوجوانان فشار بیشتری را تجربه می کنند، یا توان مقابله ی کم تری دارند، هم چنین تصور می شود میزان فزاینده ی آمار خودکشی بازتاب تغییرات محیط اجتماعی، تغییر نگرش نسبت به خودکشی و فراهم شدن فزاینده ی وسیله ی خودکشی است.
سست شدن پیوندهای عاطفی در خانواده ها و جوامع معاصر و افزایش فشارهای خانوادگی و اجتماعی برای کسب موفقیت های تحصیلی و شغلی، از جمله عوامل مهمی هستند که در میزان بالای استرس و افزایش میزان خودکشی در نوجوانان نقش دارد.
عوامل مختلفی می تواند زمینه ساز خودکشی باشد، عواملی نظیر شکست در تحصیل، اختلاف حاد با والدین، از دست دادن والدین، طرد شدن توسط یک دوست، به هم خوردن غیرمترقبه ی یک نامزدی، ترس از بیماری جسمی یا روانی. این ها همگی عواملی است که ممکن است اقدام به خودکشی را تسریع کند.
خصوصیات همگانی در نوجوانانی که خودکشی می کنند ناتوانی آنان در یافتن راه حلی برای مسائل و فقدان راهبردهای مقابله ای برای مدارا کردن با عوامل استرس زا و اضطراب آور است. میزان خودکشی در مبتلایان به اختلالات روانی بالاست، متداول ترین اختلال مستعد کننده ی خودکشی افسردگی است. هم چنین عواملی چون مصرف موادمخدر و الکل، سابقه ی اقدام به خودکشی، رفتار ضداجتماعی یا پرخاشگرانه، آسیب های روانی و سابقه ی خانوادگی خودکشی در این خصوص دخیل است.
خودکشی های دسته جمعی در بین نوجوانانی که هم دیگر را می شناسند یا به یک مدرسه می روند گزارش شده است. رفتار خودکشی ممکن است اقدام های مشابهی در گروه همتاها از طریق همانندسازی به وجود آورد که به آن ها خودکشی تقلیدی می گویند. در واقع ممکن است نوجوان اقدام به خودکشی شخص قبلی را الگوی خود قرار بدهد. همچنین درج خبر یک خودکشی در مطبوعات و پرداختن مفصل به آن هم می تواند روی میل بعضی از نوجوان ها برای اقدام به خودکشی تأثیر بگذارد.
برخی عوامل نیز تسهیل کننده ی اقدام به خودکشی است، به ویژه در دسترس بودن ابزار خودکشی نقش مهمی دارد. دسترسی به اسلحه ی گرم عامل تسهیل کننده ی مهمی برای خودکشی(به ویژه در پسرها)است. دسترسی به مواد مسموم کننده(به ویژه در دخترها) می تواند خودکشی را تسهیل کند.
خلاصه این که نوجوانانی که دست به خودکشی می زنند، به طور معمول زمینه ای طولانی مدت از عدم ثبات و ناسازگاری در خانواده دارند نظیر:
-اختلاف با اعضای خانواده و دوستان
-طرد شدن از طرف خانواده
-از دست دادن والدین(به ویژه قبل از 13 سالگی)
-رفتار پرخاشگرانه توسط والدین
-و...
این مسائل به احساس گسستگی منجر می شود و آن ها نمی توانند با والدین و دوستان رابطه ی خوبی برقرار کنند یا از آن ها کمک بخواهند، در نتیجه منزوی، مأیوس و ناامید می شوند و در نهایت اقدام به خودکشی می کنند.
خطر خودکشی در کدام نوجوانان بیشتر است؟
نوجوانانی که یک بیماری روان پزشکی خصوصاً افسردگی دارند در خطر خودکشی هستند. این نوجوانان درباره ی آینده احساس یأس و درماندگی فراوان می کنند و امیدوار به بهبود وضعیت خود نیستند، لذا ممکن است اقدام به خودکشی کنند. علایم هشداردهنده ی خودکشی در نوجوانان افسرده عبارت است از:-تغییر ناگهانی خلق(نوجوانی که افسرده بوده ناگهان به صورت غیرقابل توجیه خوش حال می شود).
-تشدید علایم افسردگی و بی قراری مداوم
-بخشندگی غیرعادی(نوجوانی که دارایی هایش را می بخشد.)
-کوشش جهت منظم کردن امور شخصی(مثل حل و فصل کردن مشکلات ارتباطی)
-اختلال خواب
-اختلال خوردن
-عدم رغبت به دیدار دوستان و نزدیکان
-انزوا و گوشه گیری
-گریه کردن(نوجوانی که بیش از اندازه گریه می کند.)
-اشتغال ذهنی به مرگ
-صحبت دایمی از مرگ(من به این فکر هستم که مردن چیست؟ آرزو می کردم که کاش مرده بودم.)
-صحبت درباره ی راه های مختلف خودکشی
-سؤال کردن درباره دُزهای کشنده ی داروها( نوجوانی که می پرسد چه تعداد قرص دیازپام کشنده است؟)
-نوجوان افسرده ای که چیزهای مرگ آور مثل دارو و سم تهیه می کند.
نوجوان هایی که سابقه ی خانوادگی خودکشی دارند- به ویژه آن هایی که یکی از والدین یا خواهران و برادران شان اقدام به خودکشی کرده اند.
- با احتمال بیشتری اقدام به خودکشی می کنند. به دلیل این که در رفتار خودکشی، ژنتیک سهم دارد.
بیشتر بخوانید: نشانه‌های افسردگی در دختران نوجوان
نوجوانانی که اقدام قبلی خودکشی داشته اند بیش تر در معرض خطر خودکشی هستند، در این ها احتمال خودکشی موفق نیز بیش تر است. براساس مطالعات قبلی 40 درصد از نوجوانانی که از خودکشی می میرند سابقه ی اقدام به خودکشی دارند.
سابقه ی سوءاستفاده ی جنسی نیز نوجوانان را در خطر خودکشی قرار می دهد، مورد تجاوز واقع شدن به ویژه در میان دختران می تواند منجر به اقدام برای خودکشی شود.
نوجوانانی که رفتارهای ضداجتماعی دارند- به ویژه آن هایی که سابقه ی فرار از مدرسه یا منزل دارند- در خطر بالای خودکشی هستند، مخصوصاً دخترانی که از خانه فرار کرده اند بیش تر اقدام به خودکشی می کنند.
مرگ یا از دست دادن نزدیکان در ماه های اخیر، هم چنین خودکشی اخیر یکی از دوستان از عوامل محرک خودکشی در نوجوانان است.
نوجوانانی که در روابط عاشقانه ی خود شکست خورده اند ممکن است سریعاً احساس ناکامی و اقدام به خودکشی کنند.
نوجوانانی که از سوی خانواده ی خود برای احراز موفقیت تحت فشارند و احساس می کنند که باید جزء بهترین ها و کامل باشند تا بتوانند والدین خود را خشنود کنند، بنابراین وقتی به موفقیت دل خواه نمی رسند(مثلاً در دانشگاه قبول نمی شوند) احساس شکست و ناکامی می کنند و در خطر اقدام به خودکشی هستند.
نوجوانانی که احساس می کنند والدین شان آن ها را درک نمی کنند، به آن ها احترام نمی گذارند و آن هایی که از وضعیت خانوادگی و محدودیت ها ناراضی هستند و احساس می کنند قادر به تغییر دادن این موقعیت ها نیستند احتمال خودکشی شان بیشتر است.
والدین برای پیشگیری از خودکشی نوجوانان چه اقداماتی می توانند انجام دهند؟
ضروری است که والدین همدردی و نگرانی خود را به نوجوان در معرض خطر نشان دهند. نباید به نوجوان به دلیل خودکشی به عنوان «نوجوان بد» نگاه کرد، بلکه باید به عنوان افرادی که به کمک و مداخله ی بزرگ ترها نیاز دارند، نگاه کرد.والدین باید همیشه هر حرف نوجوان شان را در زمینه ی مرگ و خودکشی جدی بگیرند. به شوخی گرفتن افکار و اعمال خودکشی یا دست انداختن نوجوانان نه تنها کمک کننده نیست، بلکه برعکس باعث تنها شدن بیش تر نوجوان و ناامیدی او می شود.
والدین باید با نوجوانان شان حرف بزنند و از آن ها مستقیماً در مورد افکار خودکشی و تمایل به مُردن پرسش کنند، چون نوجوانانی که به خودکشی فکر می کنند از این فکرشان به شدت شرمنده هستند و معمولاً افکارشان را در زمینه ی خودکشی بروز نمی دهند، ولی تلویحاً اشاراتی می کنند. در این مواقع والدین باید درِ صحبت را با نوجوانان شان باز کنند، نترسند و از آن ها بپرسند:
«آیا تا به حال به فکر آسیب رساندن به خود افتادی؟»
«آیا هنوز در فکر آسیب رساندن به خود هستی؟»
بیشتر بخوانید: اسکیزوفرنیا در نوجوانان
اکثر نوجوانان منتظر فرصتی هستند تا با کسی در این مورد صحبت کنند و معمولاً از این که بتوانند در مورد ناراحتی های شان حرف بزنند احساس بهتری پیدا می کنند. هر چند صحبت کردن در مورد احساسات و افکار خودکشی ترسناک است، ولی به والدین اجازه می دهد با نوجوان خود ارتباط برقرار کنند، احساس تنهایی و شرمندگی نوجوان را کاهش دهند و به نوجوان کمک های لازم را ارائه دهند.
در این مورد مهم است که والدین نصیحت نکنند، بلکه باید خوب به حرف های نوجوان گوش دهند و با او هم دلی نشان دهند، استرس و ناراحتی اش را تأیید کنند، راهی پیدا کنند که نوجوان بتواند با استرس و ناراحتی خود مواجه شود و او را تشویق کنند که از کمک های دیگران به ویژه دوستان برخوردار شود و با فعالیت های دیگر مثل ورزش کردن از شدت استرس خود بکاهد.
بدین ترتیب از آن جایی که در حقیقت اقدام به خودکشی نوعی نشانه ی طلب استمداد است، صرف نشان دادن یک واکنش توأم با هم دلی ممکن است احتمال یک اقدام واقعی فوری را کاهش دهد، و صحبت کردن درباره ی مشکل به نوجوان کمک می کند تا به راه حل های دیگری به جز خودکشی توجه کند.
برخی از والدین از روی ترس سکوت می کنند. نمی خواهند به روی خودشان بیاورند، اما سکوت آن ها اوضاع را بدتر می کند و ممکن است اشتباهاً به حساب بی تفاوتی آن ها گذاشته شود. پس بهتر است با نوجوان خود صحبت کنند و به او بگویند که نگران حال وی هستند. مهر و محبت بی قید و شرط خود را اظهار کنند و از او بخواهند که مشکلات خود را بیان کند، وقتی از مشکلات او آگاه شوند، بیش تر می توانند به نوجوان خود کمک کنند.
معمولاً مطلع کردن مدرسه ی نوجوان ضروری نیست، ولی گاهی نوجوان به دلیل مشکلاتی که در مدرسه دست به خودکشی می زند، به عنوان مثال آزار و اذیت شاگردان قلدر مدرسه نوجوان را افسرده و ناامید می کند و مقدمات میل به خودکشی نوجوان را فراهم می آورد. در این مواقع باید مدرسه را مطلع کنیم تا برای حل کردن مشکل نوجوان اقدامات لازم را به عمل آورند. والدین باید اقدامات لازم را به عمل آورند تا نوجوان نتواند به دارو و سایر ابزارهای کشنده دسترسی داشته باشد و باید این وسایل را از خانه دور کنند.
اگر خطر اقدام به خودکشی زیاد شود، والدین باید نوجوان را تشویق کنند که در جست و جوی کمک حرفه ای برآید، ممکن است از کمک مراکز مشاوره ی تلفنی که خدمات مشاوره ی اضطراری را فراهم می کنند استفاده شود و در فرصت مناسب باید به روان پزشک مراجعه شود. اگر وضعیت حاد است و احتمال خطر فوری وجود دارد باید نوجوان را به مرکز فوریت های پزشکی(اورژانس)روان پزشکی ارجاع داد تا اقدامات ضروری به عمل آید، برخی مواقع بستری کردن نوجوان ضروری است. والدین باید در روند درمانی فرزندشان مشارکت کنند، چرا که همکاری والدین موجب تسریع کارایی روش های درمانی خواهد شد.
منبع مقاله :
امیری، شاهرخ؛ (1389)، مشکلات نوجوانان(راهنمای والدین برای رفتار با نوجوانان)، تهران، نشر قطره
