بررسی توانمندی های توریسم مذهبی در کاشان

بررسی موردی هلال ابن علی(آران وبیدگل)و سلطانعلی بن محمدباقر(ع) مشهد اردهال

چکیده

قران کریم در آیات بسیاری بر سیر و سفر و گردشگری تاکید داشته و به انسان توصیه می کند که به مسافرت بپردازد؛البته نوع گردشگری مد نظر آیات قران در راستای پرورش روح و جسم مسلمانان است. از زمینه هایی که در میان مسلمانان مخصوصا شیعیان گروه زیادی را تشویق به مسافرت می کند زیارت اماکن متبرکه و بقاع مقدسه امام زادگان منسوب به امامان شیعه است. به گونه ای که زیارت بخش مهمی از فعالیت های مربوط به گردشگری مذهبی را در بر می گیرد. منطقه کاشان به خاطر وجود بقعه های متبرکه فراوان و برخورداری از اکوسیستمی متنوع از پتانسیل بالایی در اکوتوریسم طبیعی و مذهبی برخوردار است. در شرق کاشان قرار گیری بقعه متبرکه هلال ابن علی منسوب به امام علی (ع) در آران وبیدگل با فاصله ای اندک به کویر دیدنی مرنجاب و از یک سو واقع شدن بقعه متبرکه امام زاده سلطانعلی منسوب به امام باقر(ع) در غرب این منطقه در اقلیمی کوهستانی و خوش آب و هوا، جاذبه های توریسم مذهبی را دو چندان نموده است و زائران مشتاق زیارت ائمه را به طبیعت گردی نیز تشویق می نماید. در این پژوهش سعی برآن است تا ضمن مطالعه تاریخی این امام زادگان شریف به بررسی مناطق طبیعی و گردشگری پیرامون آن و واکاوی توانمندیها و محدودیت های توریسم مذهبی و ارائه پیشنهادات کاربردی فائق آید.

کلید واژه:

امام زاده هلال ابن علی، امام زاده سلطانعلی اردهال،تشیع, کاشان ،توریسم مذهبی،گردشگری

مدخل:

سیر و سیاحت به قصد عبرت آموزی و تفکر در خلقت در بسیاری از آیات قرآن و همین طور در پاره ای از احادیث و روایات دینی مورد تاکید قرار گرفته است به گونه ای که گسترش بسیاری از علوم در عصر شکوفای علم در تمدن اسلامی ناشی از دستورات دینی در زمینه اهمیت سیر و سفر بوده است.( ذوالفقاری،1385: 94) از این گذشته خود مذهب نیز یکی از قدیمترین عوامل اجتماعی برای گردآوردن جمعیت ها و ایجاد فرقه ها و بالاخره برای به وجود آوردن اقوام و دولت ها بوده است. معتقدات مذهبی قویترین عامل جغرافیای در ایجاد شهرهای به شمار می رود که در کنار معابد و بقاع متبرکه به وجود میآیند و امر زیارت این اماکن متبرکه با توسعه حمل و نقل و تسهیل تردد کم کم شهری را به وجود می آورند که نمونه های آن در مشرق زمین بسیار است(علی اصغر رضوانی،1386: 92) این شهر ها و انگیزه های زیارتی موجب شکل گیری سفرهایی نیز می شود. شاخه ای از علم جغرافیا با عنوان توریسم به امر گردشگری می پردازد که خود دارای شاخه های متعددی است. جغرافیای توریستی عبارتست از مجموعه تاثیرات و روابط متقابلی که در نتیجه حضور موقت و گذران اوقات فراقت فردی و گروهی و افراد غیر محلی از یک طرف و محیط پیرامون از طرف دیگر به وجود می آید. این تعریف نه تنها جنبه های اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی جریان جهانگردی را نفی نمی کند بلکه سعی می کند اساس پیدایش آن را با توجه به عوامل جغرافیای اعم از عوامل طبیعی یا انسانی توجیه نموده و علل ظهور آن را بیان نماید. تا از این طریق یعنی با شناخت آگاهانه ای به تجزیه و تحلیل یک جریان جهانگردی پرداخته و اثرات اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی را نه تنها در یک مقطع زمانی بلکه با استفاده از این دیدگاه جشم انداز آتی آن را نیز مجسم سازد(همان ،1386 :12 )
توریسم دارای اشکال مختلف و انواع گوناگون است که بسته به شرایط محیطی متفاوت است. در تقسیمات گردشگری ، گردشگری مذهبی یکی از پنج شاخه اصلی گردشگری یعنی گردشگری فرهنگی ،طبیعی ،تجاری، مذهبی و ورزشی است. پژوهش های اخیر موید آن است که نقش مذهب در حرکت های جهانگردی قابل انکار نیست. تحقیقات جدید نشان می دهد که به خاطر رشد مداوم جمعیت دنیا و افزایش تقاضای جهانگردی، افزایش چشم گیری در حجم زیارت ها به صورت غیر قابل پیش بینی پدید آمده است(Monshizadeh, 2005,9) گردشگری مذهبی در زمره قدیمترین و پررونق ترین گردشگری های گذشته و حال جهان قرار دارد که دشواریهای اقلیمی یا بدی آب و هوا مانع آن نمی شودو قدمت آن به قدمت خود فرهنگ دینی می رسد. 2004:2)،ajit ( برای مثال ایرانیان باستان به معبد آناهیتا در کنگاور مسافرت می کردند(کریستن سن، 1369: 232) نمونه های دیگری سفر های زیارتی از این دست در منابع تاریخی برای جوامع دیگر نیز بیان شده است که خود بیانگر قدمت این نوع از سفرها می باشد. در میان گردشگران مذهبی ، دو گروه مشاهده می شوند: یکی زائران یا کسانی که انگیزه آنها از مسافرت فقط انجام امور مذهبی است و زمان و مدت اقامت شان تابع اوقات فراغت نیست و دیگری گردشگران مذهبی که ضمن انجام زیارت و شرکت در مراسم مذهبی از مکان هایی دیگر گردشگری اعم از مذهبی و غیر مذهبی و غیر زیارتی نیز دیدن می کنند و یا به عبارتی دیگر اهداف مسافرت آنها چند منظوره است و با اولویت زیارت است که خود موجب بالا رفتن مدت سفر و در نتیجه افزایش میزان هزینه های مسافرت می شود( مومنی و همکاران،1387: 14) به این خاطر برای تداوم سفر ها و ایجاد انگیزه برای این دسته از مسافران باید قابلیت های محیطی در زمینه انواع دیگر گردسگری مورد توجه قرار گرفته و بر روی آن سرمایه گذاری شود. طبیعت گردی یکی از محورهای مهم پرداختن به ارتباط متقابل انسان و محیط است. اکوتوریسم و ژئوتوریسم از نوشاخه های دانش گردشگری است(خاکی، 1386 :387)اکوتوریسم رویکرد جدید گردشگری در طبیعت بوده که در سال های اخیر مطرح شده است، اهمیت این نوع گردشگری به حدی است که قرن بیستم از سوی سازمان ملل متحد قرن اکوتوریسم نامیده شده است(رخشایی نسب و دیگران،1388: 44) گردشگری می تواند میراث منطقه ای را حفظ نماید و چنانچه به خوبی برنامه ریزی شود می تواند بازوی پرتوانی برای حفظ میراث فرهنگی و طبیعی هر منطقه باشد(پاپلی یزدی،1385: 94) ترکیب توریسم مذهبی و اکو توریسم در مناطقی که این قابلیت وجود دارد در حفظ میراث فرهنگی و مذهبی بسیار مفید است.
در این پژوهش سعی برآن است تا ضمن مطالعه تاریخی این امام زادگان شریف به بررسی مناطق طبیعی و گردشگری پیرامون آن و واکاوی توانمندیها و محدودیت های توریسم مذهبی و ارائه پیشنهادات کاربردی فائق آید.

موقعیت جغرافیایی:

مشهد اردهال در حومه شهرستان کاشان و جزء دهستان اردهال می باشدکه در 38 کیلومتری غرب کاشان بین حصاری از یک سلسله کوه به نام اردهال واقع شده است و جاده آسفالت کاشان –دلیجان از کنار آن می گذرد. http://www.ardehal.org))
آران وبیدگل امروز که در شمالی ترین نقطه استان تمدن ساز اصفهان و در فاصله 5کیلومتری شهر تاریخی کاشان واقع است. شهرستان آران و بیدگل با مساحت3/ 6051 کیلومتر مربعدارای دو بخش مرکزی و کویرات و چهار نقطه شهری آران وبیدگل-نوش آباد- ابوزیدآبادو سپید شهر و دودهستان به نام های کویرات و سپید دشت است این شهرستان از شمال به دریاچه نمک و استانهای سمنان و فم و از غرب به کاشان و و از جنوب به نطنز و از شرق به اردستان محدود و از طریق دو جاده اصلی به کاشان و شبکه راههای کشور وصل می شود( http://www.helal.ir)

هلال ابن علی:

در نوشته هایی که مربوط به بقعه هلال ابن علی هستند ادعا می شود وی که نامش محمد بود، فرزند امیر المومنین علی (ع) و از همسرش امامه بنت ابی العاص است.وی پس از شنیدن خبر حادثه کربلا، همراه برادرش عون به خراسان رفت و پس از درگیری با حاکم وقت و شهادت عون، هلال با بدنی زخمی فرار کرد و به آران کاشان آمدو در آنجا از دنیا رفت. این گزارش حاصل تحقیقات یکی از علمای اران به نام ملاغلامرضا آرانی است که در سال 1242ق در رساله هلالیه ثبت کرده است.(صادقی،1386: 82) رساله هلالیه در شرح حال امامزاده هلال ابن علی (ع) به اهتمام حبیب الله سلمانی آرانی به چاپ رسیده است.
در تاریخ کاشان در مورد این امام زاده امده است که: فیمابین قریتین آران و بیدگل واقع و گنبد و بارگاه و صحن وسرای بزرگی در ابتدای بندریگ ساخته اند و در شب های جمعه از آن دو قریه به زیارت میروند و در عرض سال چند روز مخصوص از قبیل روزهای عید عزیز و روز بیست و یکم رمضان و دهه عاشورا و نظایر آن از کاشان و بلوک آن جمعی کثیر به آنجا شتافته خیرات و مبرات می کنند.
ساختمان امام زاده:
امام زاده دارای گنبد با دو گلدسته کاشی الوان زیبا و صحن های شمالی و جنوبی وسیع و ایوانهای مرتفع و صفه و غرفه های متعدد با حوضخانه و سرداب و بادگیر های قدیمی است.اصل بنای کنونی از دوره صفویه است که بعد ها چندین بار تجدید بنا و مرمت گشته و با نقاشیهای آب و رنگ تزیین یافته است. در حال حاضر بنای این امام زاده به صورتی بسیار عالی تزیین شده است و موسسه های فرهنگی وابسته به این بقعه فعال هستند. اعیاد مذهبی و مراسم های خاص مذهبی در این مکان بر پا می شود که این مکان را به یک مرکز فرهنگی بسیار مهم در منطقه تبدیل کرده است که خود می تواند برای زائران بسیار جالب و جذاب باشد. در کنار این موارد اگر از زاویه اکوتوریسم برای کمک به رونق و جذب توریسم مذهبی به این منطقه بنگریم ویژگیهای منحصر به فرد طبیعی منطقه اران و بیدگل می تواند بسیار راهگشا باشد که باید بر روی آن سرمایه گذاری شده و تور های مذهبی باید زمانی را نیز به طبیعت اختصاص دهند.

ویژگیهای طبیعی منطقه:

1- کویر مرنجاب:

کویر مرنجاب در شمال شهرستان اران و بیدگل قرار گرفته است و قسمت عمده این کویر پوشیده از تپه های ماسه ای است.کویر مرنجاب پوشش گیاهی ویژه ای دارد و عمده پوشش گیاهی آن شامل گیاهان شور پسند از جمله درختان تاغ، شورگز، اسکنبیل، اشنیان ، قره داغ، بوته های قیچ می باشد. پوشش جانوری منطقه هم ویژه است از جمله حیوانات موجود می توان شتر ، گرگ، شغال، کفتار، روباه، گربه، بزمچه،آفتاب پرست انواع مار، عقرب، تیهو و شاهین را نام برد.

2- تاغزارهای موجود

:شهرستان آران و بیدگل در سطح کشور یکی از شهرستانها نمونه از نظر کیفیت و کمیت پروژه های بیابانزدایی می باشد و با انجام فعالیت های بیابانزدایی از سال 1348مجموعا 120 هزار هکتار جنگل های دست کاشت تاغ در این شهرستان ایجاد شده است، که 20درصد آن با نهال کاری و 80 درصد آن با انجام بذر کاری در منطقه ایجاد گردیده است

3- جزیره سرگردان:

تپه ای در دریاچه نمک آران و بیدگل است که از سنگ های متخلخل آتشفشانی تشکیل شده است و عاری از هرگونه پوشش گیاهی است. این جزیره در بلند ترین نقطه آن حدود 808 متر بالاتر از سطح دریای آزاد است و مناظر دریاچه نمک از فراز این جزیره آنچنان بدیع و زیبا ست که هر بیننده ای را مجذوب خود می کند.

4- مزارع دیم چاله سمبک:

سمبک در 15 کیلومتری شمال آران و بیگل در دل بندریگ است که در آن چاله های طبیعی کشاورزی جهت کشت هندوانه و صیفی جات در بین تپه های ماسه ای وجود دارد، تعداد چاله ها 500 عدد است که که فعلا 150 عدد آن قابل کشت است و مابقی بایر مانده است. نکته جالب این است که در عمق یک متری از کف این چاله ها در دل کویر به آب شیرین می رسیم که کشاورزان از قدیم این قابلیت را کشف کرده و به صورت دیم هندوانه و صیفی جات را در این چاله ها کشت می کردند و محصول آن هندوانهایی بزرگتر و شیرین تر از هندوانه های بازاری و بومی است.

5- نوار ریگ بلند:

نواری از تپه های ماسه ای به طول 90 کیلومتر و عرض 5-15 کیلومتر از شمال غرب شهرستان به سمت جنوب شرق شهرستان کشیده شده است که به نوار ریگ بلند معروف است که منطقه ارگ یا رسوبگذاری فرسایش بادی شهرستان می باشد. روند شکل گیری این تپه های ماسه ای به این صورت است که وزش باد های غالب منطقه که شمال غرب و شمال شرق می باشد باعث برداشت خاک حاصلخیز دشتها و مزارع شمال شرق شهرستان می شود و سپس رسوب این مواد در طی هزاران سال بر روی ناهمواریهای شهرستان(ناهمواریهای مارنی از دوره میوسن) باعث ایجاد شکل خاصی از نوار ماسه زار می شود که این نوار ماسه های بادی 112 هزار هکتار مساحت دارد، و با داشتن تپه های حجیم و مرتفع ماسه ای یکی از جاذبه های بسیار جالب توریستی آران و بیدگل است.
6-دریاچه نمک
دریاچه ی نمک از شمال به دشت ورامین و از جنوب به شهرستان آران و بیدگل و از مشرق به سیاه کوه و از مغرب به استان قم محدود می شود.طول این دریاچه 80 کیلو متر و عرض آن حدود 30 کیلو متر است که مساحت آن بالغ بر 2400 کیلو متر مربع می باشد. ارتفاع این دریاچه از سطح دریا حدود 800 متر است که به وسیله ی گسل هایی که در سمت مشرق و مغرب روند شمال غربی- جنوب شرقی دارند و در جنوب به وسیله ی گسلی تقریبا شرقی – غربی محدود است که عامل تشکیل این دریاچه احتمالاً در اثر فرو نشستگی و بازی همین گسلها می باشد. وسعت و شکل این دریاچه ، متناسب با واردات آب و میزان بارندگی در فصول مختلف سال فرق دارد. در مواقع بارندگی وسعت آن زیاد، ولی در تابستان و پائیز وسعت آن کاهش می یابد. به این ترتیب سطح آب دریاچه در نوسان است(http://www.irandeserts.com/content)

سلطانعلی بن محمد باقر

مورخان و سیره نویسانی که درباره زندگانی امام محمد باقر (ع) و فرزندان آنحضرت رساله یا کتابی نوشته انددرباره حضرت سلطانعلی تا این مقدار که وی یکی از فرزندان اما باقر و مادر او ام ولد بوده به چیز دیگری اشاره نکرده اند. ولی از قرن ششم هجری به این طرف از مزاری به نام امام زاده علی فرزند امام محمد باقر (ع) در بارکرسب و مشهد اردهال یاد کردهاند.عبدالجلیل قزوینی در وصف کاشان می نویسد:عمارت مشهد امام زاده علی بن محمد باقر(ع) به بارکرسب که مجدالدین فرموده است...و اهل قاشان به زیارت علی بن محمد بن باقر که مدفون است به بارکرسب با چندین حجت و برهان که آنجا ظاهر شده است( شهید اردهال 35-36)
وی به دعوت مردم فین کاشان و به امر امام زمان،حضرت صادق(ع) به این شهر آمد. مدتی در فین و چهل حصاران به تبلیغ و هدایتمشغول بود،تا اینکه به حیله حاکم وقت، به روستای بارکرسب(دامنه کوه اردهار ) در آمدو در آنجا طی نبردی شبیه آنچه برای جدش سیدالشهدا(ع) رخ دادبه شهادت رسید. این داستان که به نظر می رسد سینه به سینه نقل شده، در دوران معاصر توسط ملا عبدالرسوا مدنی، از علمای کاشان به رشته تحریر در آمده و در کتاب های بعدی رواج یافته است.(صادقی،1386: 82)

ساختمان امام زاده:

ساختمان بقعه در دامنه کوهی مشرف به دره گسترده و خشک اردهال، و در زمینی به مساحت تقریبی 3000 متر مربع ساخته شده است. بنای اولیه گورگاه یک چهار طاقی ساده بوده است که تاریخ آن به دوره بوییان در اواخر قرن چهارم هجری می رسیده است.(بلوکباشی، 1379: 24)بنای اولیه گنبد و بارگاه و صحن و سرای آن هم به گفته سید ابوالرضا راوندی (درگذشته به سال588 ه.ق)لااقل از ابنیه عهد سلاجقه بزرگ( قرن ششم ه. ق) و از جمله بناهای خیریه فراوانی است که مجدالدین عبیدالله کاشانی برادر معین الدین مختص الملوک ابونصر وزیر شهید سلطان سنجر برپا ساخته است.از آن پس نیز از آنجایی که مشهد اردهال مورد توجه کامل شیعیان بوده، همواره بر رونق و آبادی آن افزوده اند.به خصوص در عهد صفویه که ابنیه و ساختمان های اطراف بقعه توسعه یافته و همه را با نقاشی و کاشیکاری تزیین کرده اند.(نراقی ،ص 90-91) بنا های مهم آستانه عبارتند از گنبد مدور عهد سلجوقی که پوشش روی آن با خشت و کاشی زرد طلایی رنگ می باشدو با نقش و نگار اسلیمی و گل و بوته الوان تزیین شده، اما ساقه گنبد با کاشی معرق بسیار زیبای مقرنس کاری متعلق به عهد صفوی است. همچنین زیر مقرنس ها که سوره انا فتحنا به خط ثلث سفید بر زمینه آبی لاجوردی ثبتشده، و پایین آن هم کتیبه دیگری با کاشی سبز و سورمه ای به خط کوفی(لااله الا الله، محمد رسول الله و علی ولی الله)در 16 ترک پایه گنبد تکرار شده است.دو گلدسته مرتفع و دو گوشواره ایوان بزرگ . مناره هی کوچک جنبین آن با کاشی های معرق عهد قاجاریه پوشیده شده است.(همان ص93)

اردهال:

به مجموعه روستاهای باریکرسف،بهار(کومه)جوشق، حسنارود، علوی ،غیاث آبادو مهدی آباد،کره جار اردهال گفته می شود. اردهال در فاصله 35کیلومتری غرب کاشان واقع شده است. منطقه اردهال برای مردم بومی آن مقدس بوده و هست. این تقدس به جهت وجود نیایشگاهها و آتشکده های است که مردم پیش از طلوع اسلامدر آنها گرد می آمدندو به خاطر همین نیایشگاههای کوهستانی رشته کوهها و ارتفاعات آن جا را اردهار یا اردهال به معنای رشته کوه مقدس نامیده اند.(سلمانی آرانی،1382: 10-11)
ویژگیهای مهم منطقه که از جنبه توریسم حائز اهمیت است می توان به این موارد اشاره کرد:

1- مراسم قالیشویی

یکی از رسوم سنتی مذهبی اسلامی که صدها سال است که به نام مراسم قالی شویان ( در نزدیکترین جمعه به روز 17 مهر ماه هرسال)به یاد شهادت حضرت سلطانعلی (ع) باا شور و غوغای زائدالوصفی همراه عزاداری و نوحه خوانی برگزار می شود..به هر حال این روز یادبودی است از شهادت مظلومانه فرزند بلافصل امام باقر (ع) که در این مکان شهید شده است. (بلوکباشی ،1379: 104) در این مراسم اهلی فین کاشان نقش چوب به دستان را دارند که بنا بر روایات در زمان شهادت امامزاده از فین به قصد یاری ایشان حرکت کردند اما هنگامی به معرکه رسیدند که ایشان به شهادت رسیده بودند.

2-وجود مناظر زیبای طبیعی در فاصله بسیار نزدیک به این محل

( شهر زیبا و باصفای نیاسر در این منطقه و در نزدیکی مشهد ارهال قرار دارد.

3-وجود باغ های ییلاقی و گلستان های گل محمدی

موانع و تنگناها

توریسم مذهبی دارای اثرات منفی زیست محیطی، فرهنگی و اجتماعی کمتری نسبت به سایر گونه های گردشگری است که شاید بخشی از این ویژگی به دلیل آموزه¬های مکاتب، ادیان و مذاهب زائران باشد که افراد مذهبی را افرادی آرام، اهل صلح و مطیع قانون می¬داند. لیکن توسعه این بخش ازصنعت گردشگری در شهرستان کاشان نیازمند فراهم آمدن بستری از امکانات و خدمات مرتبط با توریسم مذهبی است که متأسفانه گاهی ارزش¬های توریسم مذهبی آن فدای اکوتوریسم و طبیعت گردی در این شهرستان شده است. نمونه این تنگناها که اغلب اماکن و بقعه¬های متبرکه در شهرستان دارالمؤمنین کاشان را مهجور ساخته است به شرح زیر است:

• فقدان تأسیسات زیربنایی به ویژه نبودمسیرهای حمل و نقل جاده¬ای مناسب و کافی در شهرستان کاشان به ویژه مسیرهای منتهی به اماکن تاریخی- مذهبی و عدم کفایت پارکینگ¬های جانبی و متمرکز در پیرامون این بقعه¬ها(نمونه این مورد را می توان در جاده نامناسب منتهی به مشهد اردهال و نبود پارکینگ و فضای مناسب در این شهر در طی مراسم قالیشویان در هفته دوم مهرماه مشاهده نمود).
• عدم توجه کافی و لازم به حفاظت فیزیکی، ترمیم و نظافت اماکن تاریخی و مذهبی به هر شکلی اعم از خدشه¬های وارده به صورت دیوارنویسی، نقاشی، یادگارنویسی در برخی بقعه¬ها.
• عدم توسعه استراحتگاه¬های تفریحی-گردشگری و کمپینگ در برخی محورها و وجود مشکلات تأمین آب شرب در برخی محل-هایتاریخی- مذهبی با الهام از فرهنگ، آداب و رسوم حاکم بر این شهرستان.
• کم توسعه یافتگی و عدم ارتقاء سطح کیفی و کمی دفاتر و آژانس¬های خدمات مسافرتی و گردشگری در سطح شهرستان کاشان.
• عدم توسعه و راه اندازی علائم، نشانه¬ها، تابلوهای راهنمای گردشگری، یادمان¬ها و المان¬های مربوط به توریسم مذهبی در سطح شهرستان و نداشتن ظاهر وکیفیت لازم در این علائم.
• کاهش، نبود و به روز نشدن مراکز اطلاع¬رسانی و وب¬سایت¬های اینترنتی جهت گسترش و تبلیغ اماکن و بقعه¬های مذهبی در کاشان.
• فقدان بسترسازی فرهنگی در برخی شهرهای این شهرستان و آموزش ندادن مردم در برخی مناطق در ایجاد ارتباط دو سویه بین توریست و افراد بومی جهت ارائه خدمات و جذب گردشگر مذهبی.

پیشنهادات و راهکارها

برای پیشرفت و توسعه گردشگری بویژه توریسم مذهبی، نیاز اساسی و فوری به برنامه ریزی مدون و اجرایی داریم. این برنامه ریزی بایستی براساس شرایط مذهبی- زیارتی شهرستان کاشان و آران و بیدگل طراحی شده و ضمن مطابقت با استانداردهای سازمان جهانی جهانگردی از یک پشتوانه محکم اجرایی نیز برخوردار باشد. این نکته را نباید فراموش کرد که برنامه ریزی توریسم مذهبی از طریق توسعه مناطق توسعه نیافته و اشتغال مردم محلی به همراه توسعه زیر ساخت ها کمک زیادی به توسعه این شهرستانمی نماید.توریسم مذهبی می تواند تجربه زیادی برای ما در این شهرستان فراهم نماید و همچنین خشنودی برای مردم محلی ایجاد نماید. برای رسیدن به این هدف پیشنهاد می شود که نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:
• توسعه توریسم مذهبی نیازمند ایجاد تعادل بین سه عنصر توریست، اماکن مذهبی و جامعه میهمان است. بنابراین باید در مدیریت گردشگری مذهبی، سازماندهی بخش دولتی، مردم محلی، سازمانهای مردم نهاد و بخش خصوصی اجرا و هماهنگ باشند.چرا که هدف اصلی از توریسم مذهبی این است که نواحی مذهبی- فرهنگی توسعه داده شود تا جذابیت خاص معناگرایی ایجاد شود. ضمن اینکه این اماکن، نشان دهنده فرهنگ، اعتقادات و ایدئولوژی یک کشور و مذهب خواهند بود.
• گسترش و بهبود اقدامات فرهنگی- مذهبی مانند احداث مجتمع¬های اقامتی-گردشگری با تأکید ویژه بر حفظ معماری دینی شهرستان کاشان، برگزاری مناسبات و مسابقات مذهبی مانند سرودخوانی معنوی، سوگواره¬های اسلامی، برگزاری تورهای فرهنگی و مذهبی به مناطق عمده زیارتی مانند مشهد اردهال، کاشان و آران و بیدگل، برگزاری نمایشگاه آثار مذهبی این شهرستان در قالب پوستر، عکس، فیلم و زندگینامه امامزادگان؛ جمع آوری اطلاعات مربوط به نظرات گردشگرانی که به شهرستان مسافرت کرده و از اماکن مذهبی بازدید نموده اند و استخراج نتایج مربوط و ارائه آن به مراکز متولی امر گردشگری، فرهنگ سازی عمومی برای پذیرش گردشگر هم از داخل کشور و هم خارج از کشور به طوری که نیازهای هر دو گروه به بهترین شیوه برطرف گردد.
• اجرای اقدامات اجراییو ساختاری مانند توسعه و بهبود جاده¬ها و خیابان¬های ارتباطی در این شهرستان مخصوصا مسیرهای منتهی به بقعه¬های متبرکه و مساجد، تدوین طرح حمایت از دارایی های فرهنگی و مذهبی، ایجاد طرح جامع صنعت گردشگری در شهرستان کاشان با رویکرد ویژه به گردشگری مذهبی، ایجاد تیم اطلاعات هوشمند به منظور ارائه آخرین اطلاعات و مقایسه وضعیت قبلی و موجود جهت پیش بینی آینده؛ایجاد شورای ویژه در سطح شهرستان متشکل از نمایندگان اتحادیه ها، هتلها و رستورانها، اژانسهای جهانگردی، نیروی انتظامی، فرهنگ و ارشاد اسلامی، میراث فرهنگی و گردشگری، راه و ترابری، شهرداری و... ؛
• گسترش دادن آگاهی و آموزش گردشگران در مورد سنت ها، عادات و خواسته های مردم از طریق وب سایت¬های اینترنتی، برنامه های صدا و سیما یا اطلاعات و نوشته های منتشره به طوریکه رفتار، گفتار و پوشش این گردشگران موجب کاهش روحیه معنویت در سطح مساجد، امامزادگان و حتی تفکر مردم بومی نشود .
• افزایش تبلیغات از طریق تهیه عکس و فیلم، نقشه های ماهواره ای و نقشه های GISبه منظور آشنایی بیشتر و راحت¬تر با شهرستان کاشان و اماکن زیارتی- مذهبی آن، شرکت فعال در جشنواره¬های مذهبی و نمایشگاههای ملی و بین المللی، نصب ماکت وپوستر از بقعه¬های مذهبی و فرهنگی این شهرستان در پایانه های مسافربری و اماکن عمومی، برگزاری هر چه با شکوهتر مراسم سنتی- مذهبی مانند مراسم مذهبی قالیشویان مشهد اردهال و تبلیغات آن در مجلات داخلی و رسانه¬های بین¬المللی.

پی‌نوشت‌:

1- دانشجوی دکتری تاریخ اسلامvahisaeidi65

yahoo.com
2- دانشجوی دکتری جغرافیا دانشگاه اصفهان

منابع:
- آرانی غلامرضا، رساله هلالیه به اهتمام حبیب الله سلمانی آرانی، انجمن اهل قلم شهرستان آران وبیدگل چ اول 1379.
- بلوکباشی علی،قالی شویان مناسک نمادین قالی شویی در مشهد اردهال، دفتر پژوهشهای فرهنگی 1379.
- پاپلی یزدی، محمد حسن، گردشگری ماهیت مفاهیم،انتشارات سمت، تهران 1385.
- خاکی اسدالله، میر عنایت ناهیدالسادات، اکو توریسم و ژئوتوریسم جزیره قشم و ژئوتوریسم ایران مجموعه مقالات دومین همایش جغرافیا و قرن 21، انتشارات دانشگاه آزاد نجف آباد 1386.
- ذوالفقاری حسن،فرصت ها و تنگناهای توریسم مذهبی-زیارتی در ایران، مجموعه مقالات همایش ظرفیت های اقتصادی ایران در بستر جهانی شدن،جلد اول چ اول، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروز کوه.1385.
- رخشایی نسب حمیدرضا؛ضرابی اصغر،چالش ها و فرصت های اکوتوریسم در ایران، مجله علمی پژوهشی فضای جغرافیایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر، سال نهم شماره 28 زمستان 1388.
- رضوانی ،علی اصغر، جغرافیا و صنعت توریسم،انتشارات پیام نور، چ هفتم 1386.
- سلمانی آرانی حبیب الله، شهید اردهال، اداره فرهنگ و ارشاد کاشان،1382.
- صادقی مصطفی،کاشان در مسیر تشیع،انتشارات شیعه شناسی،قم،1386.
- کریستن سن آرتور، ایران در زمان ساسانیان،ترجمه رشید یاسمی،دنیای کتاب چششم، تهران 1369.
- کلانتر عبدالرحیم، تاریخ کاشان، نشر فرهنگ ایران زمین، 1335.
- مومنی مصطفی و همکاران،ساختارگردشگری مذهبی-فرهنگی و ضرورت مدیریت یکپارچه در کلان شهر مشهد، فصلنامه جغرافیا و توسعه شماره 11 بهار و تابستان 1387.
- نراقی حسن، آثار تاریخی کاشان و نطنز،انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تهران 1383.
-Ajit, Kiran, Shinde, 2004, Quest for Good Governance, Contribution Find Potential of
Religious Institutions as Stakeholdersh
-Monshizadeh, R., 2005, On the Tourism, Hashemi Press, Tehran
- http://www.irandeserts.com/content
-http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Mashadardahal1.jpg
http://abnews.ir/fa/photo -
- http://www.helal.ir/helal/index.php-
http://www.ardehal.org/articles/default.aspx?articleid-