نويسنده: پريسا سيد اخلاقي
صنايع دستي ايران
گليم يکي از انواع صنايع دستي زيراندازي و پوششي است که از ابريشم ، موي بز، پشم گوسفند يا ديگر چهارپايان اهلي بافته مي شود. گليم به شکل سنتي اش، معمولاً براي پوشاندن زمين، ديوار يا رواندازي براي حيوانات باربر استفاده مي شود ولي امروزه به عنوان يک پوشش مدرن براي خانه هاي شهري نيز خريداري مي شود.اين فرش در زبان فارسي نامهاي مختلفي دارد. گليم در افغانستان، گيليم در اوکراين، بداس در قفقاز، لياط در سوريه و لبنان، چيليم در روماني و همچنين کيليم در ترکيه و لهستان و مجارستان و عربستان از جمله نامهاي متفاوت آن است.
رنگ هاي استفاده شده در گليم سنتي گياهي هستند. گاهي گليم ها را براي جلوه بيشتر و کهنه شدن رنگ، با چاي و پوست گردو شستشو مي دهند.
گليم در سايزهاي مختلفي به شکل مستطيل بافته مي شود از قبيل:
7×100 سانتي متر.
100×150سانتي متر، که به ذرع و نيم مشهور است و متداول ترين اندازه است.
2×3متر.
3×4متر.
و کناره ها.
تفاوت گليم با فرش در چندين مسأله و به صورت عمده در نحوه بافت و اندازه است. گليم نقشه ندارد و در اصطلاح به صورت حسي بافته مي شود و به ندرت در اندازه بزرگتر از 3 متر در 4 متر مشاهده مي شود.
اندازه هاي سنتي گليم بر اساس ابعاد چادرهاي عشايري که آنها را مي بافته اند شکل گرفته است.
جغرافيا
تقريباً در تمام نواحي ايران به ويژه استان کرمانشاه، استان فارس، استان کرمان، استان خراسان و غيره بافته مي شود. گليم هاي سيرجان کرمان، عنبران اردبيل، هرسين کرمانشاه از بهترين گليم هاي ايران هستند.گليم در کشورهاي ديگر آسيا نظير ترکيه، تبت، نپال و ترکمنستان نيز وجود دارد.
طرحهاي مشهور گليم
1. طرح خطي(محرمات يا افشاري).2. طرح شاملو.
3. طرح شيرکي پيچ.
4. طرح سفره کردي.
5. طرح کف ساده.
6. طرح راه راه.
7. طرح خشتي(يا قاب قاب).
انواع بافته هاي گليمي
1. زيلو.2. جاجيم.
3. شيرکي پيچ.
4. ورني.
5. سوماک.
گليم نوعي فرش بدون پرز است که با درگيري تار و پود به يکديگر ايجاد مي شود. معمولاً تار آن پنبه و پشم و گاهي نخ ابريشم و پود آن از نخهاي پشمي و کرک و ابريشم به صورت رنگي استفاده مي شود.
تاريخچه گليم
تاريخچه گليم بافي به 3500 تا 5000 سال پيش از ميلاد برمي گردد که تاريخ آن آغاز نساجي است و استفاده از آن تقريباً در تمام ايران رايج است. گليم و فرش ايراني که سابقه چندين هزارساله دارد از ارزشهاي هنري و اقتصادي و تجاري بالايي برخوردار است. اين هنر اصيل و سنتي ايراني در عرصه داخلي و جهاني همواره به عنوان يک هنر صنعت بي رقيب بوده که ازچگونگي به وجود آمدن اين هنر صنعت اطلاعات چندان دقيقي در دست نيست. نقوش به کار رفته در گليم نمايانگر ارزشهايي بوده که از موجودات پيرامون محل زندگي آنها سرچشمه گرفته است و شرايط مختلف آب و هوايي تأثير فراواني در رنگ بندي و نقوش داشته است که گوياي فرهنگ خاص زندگي افراد هر منطقه بوده است.اجزاي دار گليم بافي
الف)گوه(گاوه-گاز).ب)گله(کجو-گرد).
ج)هاف(شفت- چيگرد- پشت گرد).
د)نيمکت يا تخته.
ه)وسايل تنظيم.
ابزار گليم بافي
1. دفه.2. پنجه.
3. قيچي.
4. قلاب(که تشکيل شده از 3 قسمت: دسته. بدنه. نوک).
5. سوکه.
انواع بافته هاي گليمي
زيلوانواع نقشه هاي زيلو:
1. نقش پرته توري(پره توري).
2. نقش جناغي
3. نقش گره.
4. نقش گزشنه.
5. نقش مسجدي.
جاجيم
جاجيم در عين ظرافت و زيبايي و دقتي که مي بايست صرف بافتن آن گردد، سنتي ترين روش بافندگي را مجسم مي سازد و ابزار مورد نياز آن ساده ترين وسايل بوده و مهمترين عامل در امر بافت، انرژي بازوي بافندگان است. بافت جاجيم پس ازتهيه نخ مورد نياز(پشم)در رنگهاي مختلف با چله کشي شروع مي شود و اغلب تمام مراحل بافت مخصوصاً چله کشي آن باز و شبيه به چله دواني قالي هاي فارسي بافت صورت مي گيرد. طول محوطه آن مهم است و عرض آن چندان مهم نيست به طوري که در يک اتاق نسبتاً تنگ نيز مي شود چله کشي را انجام داد و گلوله هاي رنگي نخ توسط شخص چله کش به دور اين ميخ هاي چوبي گردانده مي شود.طريقه بافت: پس از گذراندن پود از لابه لاي تارهاي چله و با دو دست توسط قطعه چوبي به نام قليچ يا قليش(قليچ قطعه چوبي است بيشتر از عرض چله که معمولاً از چوب سقز درست مي کنند. يک لبه آن تيز و لبه ديگرش پهنتر است)ضرباتي بين تارهاي چله وارد مي کنند تا پود کاملاً بين آنها محکم شود.
شيريکي پيچ (شريکي پيچ)
شيريکي پيچ نامي است که بافندگان عشاير و گاه روستايي به نوعي از گليم مي دهند. اين نوع گليم از دور شبيه به قالي است و نقوش آن با گره ايجاد مي شود و نقش پود در بافت انتها، اتصال کليه تارها به هم است به طوري که پود در اينجا اصلاً آشکار نيست.طرح و نقش: طرح و نقش شيرکي پيچ چندان يکسان نيست و از تنوع کافي برخوردار است.
ورني
گليمي فرش نما است که بدون نقشه و به صورت ذهني توسط زنان و دختران دشت مغان و عشاير حومه اهر، ارسباران و مشکين شهر و آذربايجان شرقي توليد مي شود.بيشتر نقوش آن از اشکال حيوانات و وحوش منطقه تأثير پذيرفته است. حيواناتي چون گوزن، آهو، بز، سگ، بوقلمون، مرغ و خروس، گربه، مار، عقاب، گوسفند، ببر، شتر، روباه، شغال، طاووس و پرندگان محل که به صورت ساده و هندسي بافته مي شود و رنگ هاي ورني بيشتر داراي زمينه لاکي، سرمه اي، کرم، سفيد، پيازي و آبي روشن است.
منبع مقاله :
سيد اخلاقي؛ پريسا، (1389)، دانشنامه کوچک صنايع دستي ايران، تهران: قصيده، چاپ دوم
