نويسنده: علي محمدي آشناني
فرانسيس (1) بيکن که پدر فلسفه مادي خوانده شده است، (2) در ضمن يک داستان فلسفي، جامعه ي آرماني خود را ارائه کرده است و آن را به پيروي افلاطون آتلانتيس ناميده است؛ آتلانتيس بنابر روايت افلاطون، جزيره اي بزرگ در اقيانوس اطلس است که فرمان روايان آن با هم متحد شده و دولتي قوي را به وجود آورده اند، اما آن جزيره بر اثر زلزله و سيل شديدي در دريا فرو رفته و تنها خاطره اش باقي مانده است.
به هر حال اين واژه از افلاطون در کتاب تيمائوس سرچشمه مي گيرد و نام گذاري اين جامعه ي آرماني، به آتلانتيس نو، زمينه ي فکري اين انديشه را نشان مي دهد.
آرمان شهر بيکن، در واقع بازسازي آتلانتيس افلاطون مي باشد ولي همانند يوتوپياي توماس مور از شرح ماجراي يک مسافرت دريايي از پرو به چين و ژاپن شروع مي شود که در ادامه ي سفر در درياي جنوب، مسافران دريانورد، راه را گم کرده، با پايان طوفان به جزيره اي سبز و خرّم برخورد مي کنند و با زحمت، اجازه ي ورود مي يابند تا بيمارانشان بهبود يابند. در طول شش هفته اقامت خود، با نظام جديد اين جزيره آشنا مي شوند.
آتلانتيس نو، هر چند جزيره اي دور افتاده است يک جامعه پيش رفته علمي است که پادشاه بنيان گذار آن، سليمان نام دارد که از حدود 900 سال پيش، اداره ي اين سرزمين را بر عهده داشته است؛ اين جزيره داراي انجمني است که مقرّ حکومت جزيره است و « خانه ي سليمان » ناميده مي شود و هدف از تأسيس آن دو چيز است: 1. توسعه ي علوم و معارف بشري- البته علومي که براي زندگي سودمند باشد؛ 2. تحقق عدالت واقعي. (3)
آتلانتيس نو، جامعه اي است با قوانيني عادلانه و با علاقه ي نامحدود به علم و برخوردار از حکومت مردم بر مردم. هم چون مدينه ي فاضله ي افلاطون، حکومت در دست حکيمان و عالمان است نه طبقه ممتاز يا مدعيان ملّي گرايي، به ديگر سخن در آن، حکيم حاکم است و حاکم، حکيم.
به عقيده ي ساکنان اين جزيره، ثروت هم چون کودي است که به زمين مي دهند. از نظر آنان اگر ثروت درست توزيع نشود، سودمند نيست؛ بدين رو توزيع عادلانه ي ثروت در اين آرمان شهر، مسئله ي اساسي است.
از نظر آن ها، سعادت واقعي که در پرتو عدالت تحقق مي يابد، تفوّق بر طبيعت بر اساس استفاده و کاربرد از دانش فني است، به همين جهت عالي ترين لذت آنان، کشف قوانين علمي است. (4)
حکومت اين جزيره در تجارت خارجي به تجارت نور که تنها مربوط به مسائل علمي است، مي پردازد. بدين صورت که از طرف انجمن و خانه ي سليمان هر دوازده سال، گروه هايي به نام بازرگانان نور به نقاط مختلف دنيا فرستاده مي شوند تا جديدترين علوم و فنون و اختراع ها و کتاب هاي مختلف را براي بالا بردن سطح فرهنگي جزيره دريافت کرده و با خود به جزيره بياورند.
در جامعه ي آرماني بيکن، جديدترين امکانات پيش رفته از قبيل وسايل، ماشين هاي مختلف زيردريايي ها و فلزهاي جديد ساخته مي شود.
هم چنين آتلانتيس نو جامعه اي ديني و مسيحي است که در آن عبادت هاي خاصّ ديني نيز برگزار مي شود و هر روز با صداي بلند، خدا را براي نعمت هايش سپاس مي گويند.
بدين سان آرمان شهر و مدينه ي فاضله ي بيکن، جامعه اي ديني، عدالت محور، علمي، پيش رفته و هدف آن، کشف قوانين علمي و اجراي عدالت است و در نتيجه تنها دانشمندان و عالمان مي توانند در آن زندگي کنند؛ از اين زاويه، مي توان گفت که هم چون آرمان شهر افلاطون، جامعه اي است که در آن دانش و حکمت و فلسفه حاکم است.
تحليل و بررسي
در مدينه ي فاضله بيکن تنها بُعد علمي- فرهنگي جامعه مورد توجه قرار گرفته است و از ترسيم ابعاد سياسي، اجتماعي و تبيين روابط افراد آن با يکديگر غفلت شده و سخني در ميان نيست. در حقيقت اين جامعه بيشتر شبيه يک آکادمي گسترده ي علمي، صنعتي و فرهنگي است تا يک جامعه، لذا بيکن درباره ي کيفيت تأسيس و نحوه ي اداره ي نهادهاي فرهنگي و علمي آن نيز توضيحي نمي دهد.افزون بر آن، تمام وظايفي را که براي حکومت بيان مي کند، مربوط به زمان صلح و آرامش است و از زمان جنگ و نحوه ي رويارويي با مشکلات سخني مطرح نمي سازد. بر اين اساس جامعه ي بيکن تنها يک جامعه ي پيش رفته علمي را به تصوير کشيده است، نه يک مدينه ي فاضله با تمام زواياي آن را.
پي نوشت ها :
1. ( francise bacon ) فرانسيس بيکن (1561-1626م ) در لندن چشم گشود. وي دانش آموخته ي دانشگاه کمبريج است که پس از ترک فلسفه به کار سياست و خدمات دولتي پرداخت و به مقام هاي بسياري دست پيدا کرد اما به اتهام گرفتن رشوه براي هميشه از انجام فعاليت هاي سياسي محروم شد. سرانجام در سال 1626 در 65 سالگي بر اثر بيماري از دنيا رفت.
2. زرين کوب، تاريخ در ترازو، ص 250.
3. محسن جهانگيري، احوال و آثار و آراي فرانسيس بيکن، ص 3-5.
4. زرين کوب، تاريخ در ترازو، ص 251.
محمدي آشناني، علي؛ (1392)، جامعه آرماني قرآن کريم، قم: مؤسسه بوستان کتاب، ( مرکز چاپ و نشر دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، چاپ اول
