ریا و ضرورت دوری از آن در بیان امام علی علیه السلام

پرسش :

چرا باید از ریا و سمعه دوری کرد؟

پاسخ :
امام علی(علیه السلام) در خطبه 23 نهج البلاغه، اشاره به اخلاص نیّت کرده و مى فرمایند:
«وَ اعْمَلُوا فی غَیْرِ ریاء وَ لاسُمْعَة، فإنَّهُ مَنْ یَعْمَلْ لِغَیْرِ اللهِ یَکِلْهُ اللهُ لِمَنْ عَمِلَ لَهُ؛ اعمال خود را از ریا و سُمعه، پاک کنید! چرا که هر کس، کارى براى غیر خدا انجام دهد، خداوند، او را به همان کس واگذارد.»

تنها، ترس از خدا و ترس گناه، کافى نیست؛ بلکه اَعمال صالحى باید داشت که خالى از هر گونه ریا و سُمعه باشد. ریا، به معناى خودنمایى کردن و اَعمال نیک خویش را به رخ دیگران کشیدن و براى جلب توجه این و آن کار کردن، است. و سُمعه، آن است که عملى را به خاطر خدا انجام داده، ولى سعى مى کند که آن را به گوش دیگران برساند و از این طریق، جلب توجه آنها کند و اگر خودش، این کار را نکند باز خوشحال مى شود که دیگران بشنوند و از او تعریف و تمجید کنند.

معروفِ میان دانشمندان، این است که سُمعه، موجب بطلان عمل نمى شود، ولى به هر حال، از نظر اخلاقى، باعث انحطاط روحى انسان، و چه بسا، باعث بر باد رفتن ثواب و پاداش عمل است.

امام(علیه السلام) در این عبارت، براى نفى ریا و سُمعه و نهى از آن، به دلیل لطیفى توسّل جسته، مى فرمایند که خداوند، تنها عملى را مى پسندد که خالص باشد و فقط براى ذات پاک او انجام گیرد و اگر غیر خدا را در آن شریک کند، خداوند او را به سراغ همان شریک مى فرستد تا پاداش عملش را از او گیرد و بدیهى است او هم قادر بر پاداش نیست.

این مضمون حدیث قدسى معروفى است که از پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) نقل شده که خداوند متعال مى فرماید: 
«أَنَا خَیرُ شریک وَ مَنْ أشْرَکَ مَعی شَریکاً فی عَمَلِهِ، فَهُوَ لِشَریکی دُونی لاَِنّی لاأَقْبَلُ إلاّ مَا خَلَصَ لی؛ من، بهترین شریکم، هر کس که در عملش، دیگرى را با من شریک کند، آن عمل را، به شریکم وامى گذارم؛ چرا که من، جز عمل خالص نمى پذیرم».(1)

در روایات مى خوانیم که در روز قیامت (که اسرار درون آشکار مى گردد) ریاکاران را مخاطب قرار داده و به آنها گفته مى شود: 
«یا کافرُ! یا فاجرُ! یا غادرُ! یا خاسرُ! حَبَطَ عَمَلُکَ و بَطَلَ أجْرُکَ، فلا خَلاصَ لَکَ الْیومَ؛ اى کافر! اى فاسق! اى پیمان شکن! اى زیانکار! عمل تو باطل شد و اجر تو بر باد رفت و امروز، راه نجاتى براى تو نیست». (2)

پی نوشت:
(1). منهاج البراعة، جلد 3، صفحه 324، همین مضمون از امام صادق(علیه السلام) در بحارالانوار، جلد 67، صفحه 243 نقل شده است.
(2). وسائل الشیعه، جلد1، صفحه 50.

منبع: پیام امام امیر المومنین علیه السلام‏، آیت الله ناصر مکارم شیرازى، دار الکتب الاسلامیه‏، تهران‏، 1385.