آداب خوردن و آشامیدن در آیات و روایات اهل بیت (علیهم السلام)

 شکم خالی، مشاور خوبی نیست. 
 

چکیده: خوردن و آشامیدن در نگاه دین بهره گیری از نعمت الهی در مسیر بندگی خداست، از همین رو در آموزه های دینی برای این رفتار توصیه هایی آمده است که در این نوشتار به این آموزه ها اشاره خواهد شد.
 
تعداد کلمات 1945 / تخمین زمان مطالعه 10 دقیقه

خوردن و آشامیدن در نگاه دین بهره گیری از نعمت الهی در مسیر بندگی خداست، از همین رو در آموزه های دینی برای این رفتار توصیه هایی آمده است؛ از جمله نهی از خوردن و آشامیدن به سان بیگانگان؛ امام صادق (علیه السلام) می فرماید: امیر مؤمنان (علیه السلام) پیوسته می فرمود: امور این امت همواره به خیر و صلاح خواهد بود، مادامی که به سان عجم ها [بیگانگان] غذا نخورند و لباس نپوشند، پس هرگاه چنین کردند خدا خوارشان می کند.
حلال خواری: در حدیث معراج آمده است: ای احمد! اگر خوردن و آشامیدنت پاک باشد در حفظ و حمایت من هستی.[1]
رسول خداوند (صلی الله علیه و آله) می فرماید: هرکس غذای حلال بخورد فرشته ای بالای سرش  بایستد و برایش آمرزش بخواهد تا از خوردن فارغ شود.[2]
شست و شوی دست: رسول خداوند می فرماید: شست وشوی دست پیش از غذا فقر را دور می کند و پس از غذا غم را بزداید و دیده را بهبود بخشد.[3]
امیرالمومنین (علیه السلام) می فرماید: شستن دستان پیش از غذا و پس از آن، روزی را زیاد می کند.[4]
امام باقر (علیه السلام) می فرماید: صاحبخانه پیش از غذا قبل از همه و پس از غذا بعد از همه دستان خود را می شوید.
امام صادق (علیه السلام) می فرماید: شست و شوی دستان پیش از غذا و پس از آن روزی را بیفزاید؛[5] همچنین می فرماید: پیش از غذا صاحبخانه شستن دستان را  آغاز می کند تا کسی خجالت نکشد؛ اما پس از غذا از سمت راست در ورودی پذیرایی شستن دستان بدون تفاوت میان افراد شروع می شود؛[6] نیز می فرمایند: هرکس پیش و پس از غذا دستش را بشوید در گشایش و سلامتی زندگی می کند[7] و می فرماید: هرگاه رسول خداوند به ویژه نان و گوشت می خورد دستانش را به خوبی می شست سپس مانده آب دستانش را به صورت می کشید.[8]
گفتن بسم الله: رسول خدا می فرماید: با جماعت بخورید و بسم الله الرحمن الرحیم بگویید تا برکت غذا زیاد شود.[9]
امام باقر (علیه السلام) می فرماید: هرگاه سفره غذا را گستردید بسم الله الرحمن الرحیم بگویید.[10]
امام کاظم (علیه السلام) می فرماید: هنگام نوشیدن بسم الله الرحمن الرحیم و پس از آن الحمد لله رب العالمین بگویید.[11]
مرحوم صدوق گوید: روایت شده که هرکس فراموش کرد برای هر نوع غذایی بسم الله بگوید، پس از (یادآوری) بگوید: «بسم الله على أوله و آخره».[12]
سپاسگزاری: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: پاداش کسی که می خورد و سپاس آن را می گزارد همانند کسی است که برای خدا روزه می گیرد.[13]
راه نرفتن: امام صادق (علیه السلام) می فرماید: در حال راه رفتن غذا نخور مگر از روی ناچاری.[14]
نایستادن: انس گوید: رسول خدا از ایستاده آشامیدن نهی فرمود. پرسیدم: ایستاده غذا خوردن چه حکمی دارد؟ فرمود: خوردن بدتر است.[15]
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: هنگام غذا کفش هایتان را بکنید، زیرا مایه راحتی پاهایتان و سنت زیبایی است[16] و نیز می فرماید: غذا خوردن در بازار مایه پستی است.[17]
ندمیدن: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: در خوردنی و آشامیدنی فوت نکنید[18] (غذا به قدری گرم نباشد که با دمیدن خنک شود.)
از امام صادق (علیه السلام) نقل شده که آن حضرت از دمیدن در خوردنی و آشامیدنی منع نمی کرد و می فرمود: این کار در حضور دیگری ناپسند است، زیرا ممکن است وی این کار را نپسندد.[19]
نخوابیدن: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: در حالی که بر شکم خوابیده اید غذا نخورید.[20]
داغ نبودن غذا: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: از غذای داغ بپرهیزید، زیرا برکت را می برد و غذای سرد بخورید، چرا که هم گواراست هم برکتش بیشتر است.[21]
با طهارت بودن: امیر مؤمنان (علیه السلام) می فرماید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از غذا خوردن هنگام جنابت نهی فرمود.[22]
به فرموده امیرالمومنین(علیه السلام) : غذا خوردن در حال جنابت فقر می آورد.[23]
توجه به مُصلِح غذایی: امام صادق (علیه السلام) می فرماید: هرگاه پنیر و گردو باهم خورده شوند در هر یک شفایی هست ولی اگر جداگانه خورده شوند در هر یک دردی هست.[24]
امیرمؤمنان (علیه السلام) می فرماید: سزاوار است که خردمند ]هر نوع غذایی را نخورد، بلکه[ هنگام خوردن غذای لذیذ و شیرین تلخی دارو را به یاد آورد.[25]
رعایت غذای متناسب: امام رضا (علیه السلام) می فرماید: به اندازه ای غذا بخور که متناسب بدنت باشد و بیشتر از آن ارزش غذایی ندارد و هرکس به اندازه بخورد او را سود بخشد و همچنین است آشامیدن آب.[26]
رعایت غذا (و میوه) هر فصل: امام رضا (علیه السلام) می فرماید: به اندازه توان و میل خود در تابستان غذای با طبع سرد و در زمستان غذای با طبع گرم و در دو فصل دیگر غذای معتدل بخور.[27]
به پشت خوابیدن پس از غذا: امام صادق (علیه السلام) می فرماید: (کمی) به پشت دراز کشیدن پس از سیری بدن را فربه، غذا را گوارا و درد را ریشه کن می کند.[28]
امام رنا (علیه السلام) نیز می فرماید: هرگاه غذا خوردی (کمی) به پشت دراز بکش و پای راست را روی پای چپ قرار ده.[29]
نکته: مقصود از این روایات دراز کشیدن کوتاه پس از غذاست نه خوابیدن زیرا در روایات دیگر خوابیدن پس از غذا نهی شده است.

شخصی به خدمت امام صادق (علیه السلام) از بیماری های گوارشی شکایت کرد. آن حضرت ]برای پیشگیری از بیماری های گوارشی[ فرمود: صبحانه و شام بخور و میان آن دو چیزی نخور، چون مایه فساد بدن است. مگر نشنیدی که خدا می فرماید: در آنجا (بهشت) هر بامداد و عصرگاه رزق خود را خواهند داشت.[30] ولی پس از دچار شدن به این نوع بیماری، پزشکان توصیه می کنند که در فاصله های کم از غذای مناسب استفاده شود.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: در جسم انسان رگی به نام رگ «عشاء» وجود دارد که چنانچه شخص شام نخورد آن رگ تا صبح وی را نفرین کند و گوید: خدا تو را گرسنه و تشنه کند، چنانکه مرا گرسنه و تشنه کردی، پس هیچ یک از شما شام خوردن را ترک نکند، هرچند به لقمه ای از نان یا جرعه ای از آب باشد.[31]
امام صادق(علیه السلام) می فرماید: هرگاه نماز صبح خواندی اندکی غذا بخور تا دهانت خوش بو و حرارتت خاموش و دندانهایت محکم و لثه ات سفت و روزی ات جلب و اخلاقت نیکو گردد.[32]

گروهی غذا خوردن: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: محبوب ترین غذا نزد خدا آن است که دست ها بر آن بسیار باشد. جمعی غذا بخورید و پراکنده نباشید، چرا که برکت در اجتماع است؛[33] همچنین می فرماید: بدترین مردان شما کسانی اند که تنها غذا می خورند؛[34] نیز می فرماید: برکت در سه چیز است: با هم غذا خوردن، سحرگاهان خوردن و تلیت کردن[35] و نیز می فرماید: هرگاه غذا خوردن با چهار ویژگی همراه باشد کامل خواهد بود: از حلال باشد، دست بر آن بسیار باشد و با بسم الله آغاز شود و با الحمد لله پایان پذیرد.[36]
امام کاظم (علیه السلام) می فرماید: رسول خدا سه گروه را نفرین کرد: کسی را که در سفر توشه اش را تنها بخورد... .[37]
راوی گوید: هرگاه امام رضا (علیه السلام) سفره اش را می گسترد بردگان و غلامانش و حتی دربانان و تیمارگران حیوانات را نیز کنار سفره با خود می نشاند.[38]
از نزد خود برداشتن: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: هرگاه سفره گسترده شد از نزد خود بخور و از پیش روی همنشین خود غذا برنداز و از قله ]نقطه برجسته آن[ غذا نخور، زیرا برکت از بالای آن می آید.[39]
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: هرگاه ثرید ]تلیت[ خوردید از پیرامون آن بخورید، زیرا برکت در وسط است.[40]
ساده نشستن: امیرمؤمنان (علیه السلام) می فرماید: بر سر سفره به سان غلام و بنده بنشینید و یک پا را بر روی پای دیگر نگذارید و چهار زانو ننشینید، چرا که خدای عز و جل این گونه نشستن و صاحب آن را دشمن می دارد.[41]
به آرامی خوردن: امام صادق (علیه السلام) می فرماید: نشستن بر سر سفره را طولانی کنید، چرا که از عمرتان به شمار نمی آید.[42]
اجابت دعوت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: اینکه کسی به غذایی فراخوانده شود ولی نپذیرد یا بپذیرد ولی نخورد از موارد جفاست.[43]
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: هرگاه بر برادر مسلمانی وارد شدید و شما را به غذا یا نوشیدنی فرا خواند بخورید و بنوشید و از آن نپرسید.[44]
غذا نخوردن بدون دعوت: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به امیر مؤمنان (علیه السلام) می فرماید: هشت گروه اگر مورد اهانت قرار گیرند جز خود را سرزنش نکنند یکی از آنها کسی است که بر سر سفره ای حاضر شود که به آن دعوت نشده است... .[45]
بهره گیری از سبزی ها: در حدیثی آمده است که سفره هایتان را با سبزی ها سرسبز کنید، چرا که خوردن سبزی همراه با گفتن بسم الله ، شیطان را دور می کند.[46]
امام رضا (علیه السلام) فرمود: من از سفره ای که در آن سبزی نباشند، غذا نمی خورم.[47]
رهنمودهای امام مجتبی (علیه السلام) درباره سفره: امام مجتبی (علیه السلام) می فرماید: درباره سفره دوازده نکته است که هر مسلمانی باید آنها را بداند: چهار نکته فرض (لازم)، چهار نکته مستحب و چهار نکته از ادب است؛ اما لازم: شناخت خدا، خشنودی از خدا، بسم الله گفتن (یاد خدا) و الحمد لله گفتن (سپاس داشتن)؛ اما سنت: دست شستن پیش از غذا، نشستن بر سمت چپ بدن، با سه انگشت خوردن و لیسیدن انگشتان (اگر با دست بخورد) و اما ادب: از نزد خوردن، لقمه کوچک برداشتن،  خوب جویدن و کم نگریستن به چهره دیگران.[48]
 
منبع : کتاب «مفاتیح الحیات»
نویسنده: آیت الله العظمی جوادی آملی

پی نوشت :
[1] . ارشاد القلوب، ص 203.
[2]. الدعوات، ص 25.
[3] . مکارم الاخلاق، ص139.
[4]. تحف العقول، ص 101.
[5] .الکافی، ج 6، ص 290.
[6]. علل الشرایع، ص 291.
[7]. الکافی، ج 6،ص 290.
[8] . مکارم الاخلاق، ص 31.
[9] . همان، ص 149؛ مستدرک الوسائل، ج 16، ص 231..
[10] .الفقیه، ج 3، ص 356.
[11] . مکارم الاخلاق، ص 152.
[12] . الفقیه، ج 3، ص 356.
[13] . الکافی، ج 2، ص 94.
[14] . الفقیه، ج 3، ص 354.
[15] . عوالی اللئالی، ج 1، ص 76.
[16] . مکارم الاخلاق ، ص 124.
[17] . الدعوات، ص 139.
[18] . الجامع الصغیر، ج 2، ص659.
[19] . دعائم الاسلام، ج 2، ص 695.
[20] . الجامع الصغیر، ج 2، ص688.
[21]. عوالی اللئالی، ج 1، ص 163.
[22]. الفقیه، ج 4، ص3.
[23] . الخصال، ص 505.
[24] . الکافی، ج 6،ص 340.
[25] . شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 20، ص 272.
[26]. مستدرک الوسایل، ج 16، ص 220.
[27]. بحارالانوار، ج 59، ص 311.
[28]. الدعوات، ص 80.
[29]. الکافی، ج 6،ص 299.
[30] . الکافی، ج 6،ص 288.
[31] .همان، ص 289.
[32] . الدعوات، ص 140.
[33] . طب النبی، ص 21.
[34] . الکافی، ج2، ص 292.
[35] . طب النبی، ص 20.
[36]. الکافی، ج 6،ص 273.
[37] . الفقیه، ج 2، ص 277.
[38]. عیون اخبارالرضا (ع)، ج 2، ص 184.
[39] . مکارم الاخلاق، ص 149.
[40]. عیون اخبارالرضا (ع)، ج 2، ص 34.
[41] . الکافی، ج 6،ص 272.
[42]. مستدرک الوسایل، ج 16، ص 233.
[43]. قرب الاسناد، ص 74.
[44] . الجامع الصغیر، ج 1،ص 91.
[45]. الخصال، ص 410 .
[46]. مکارم الاخلاق، ص 176.
[47] .همان.
[48]. الجامع الصغیر، ج1، ص 184.