کم‌ خونی کودک، علل، پیشگیری و درمان آن

تا وقتی کودک یک ساله می‌شود، به او شیر مادر یا شیر خشک غنی‌شده با آهن بدهید و از دادن شیر گاو به شیرخواران خودداری کنید.
 

وقتی گلبول‌های قرمز بدن، اکسیژن کافی برای بافت‌ها نمی‌برند، شخص دچار کم‌خونی می‌شود. عارضه‌های مختلفی از جمله یک بیماری ارثی به نام کم‌ خونی سلول داسی‌شکل می‌تواند باعث کم‌خونی شود اما کمبود ناشی از فقر آهن شایع‌ترین علت آن است.
 

هرچند برای یک کودک مبتلا به کم‌خونی کاملاً معمول است که اصلاً هیچ علائمی نداشته باشد اما به‌ طورکلی، نشانه‌های معمول عارضه‌ٔ کم‌‌خونی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
رنگ‌پریدگی پوست
خستگی
نبض تند
تحریک‌‌پذیری
از دست دادن اشتها
ناخن‌های شکننده
درد یا ورم زبان
 

بدن انسان برای تولید هموگلوبین یعنی همان رنگ‌دانه‌‌ٔ قرمز موجود در خون که اکسیژن را حمل می‌کند، به آهن نیاز دارد. اگر کودک شما آهن کافی دریافت نکند، گلبول‌های قرمز کمتری خواهد داشت و گلبول‌هایی که دارد هم کوچک‌تر خواهند بود. بنابراین، بافت‌های بدن او کمتر از چیزی که باید، اکسیژن دریافت می‌کنند.
کودکان، به ویژه در طول دوره‌های رشد سریع در معرض کم‌خونی هستند، یعنی زمانی که به آهن اضافی نیاز دارند اما همیشه آن را دریافت نمی‌کنند. اما کم‌خونی ناشی از فقر آهن یک شبه اتفاق نمی‌‌افتد، بلکه این عارضه به علت کمبود نسبتاً شدید آهن که به مرور ایجاد می‌شود بروز می‌کند.
کمبود آهن می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد، از جمله نبودن آهن کافی در رژیم غذایی کودک، خونریزی ادامه‌دار به عنوان مثال، در روده‌ها یا جذب کم آهن در بدن. همچنین یک کودک مبتلا به کم‌‌خونی می‌‌تواند از مشکلات روحی و جسمی دائمی رنج ببرد. اگرچه کمبود آهن می‌تواند جبران شود، اما آسیب‌های ذهنی و فیزیکی همیشه برگشت‌‌پذیر نیست. حتی در مواردی نیز کمبود آهن باعث می‌شود بچه‌ها بیشتر مستعد مسمومیت سرب باشند.
 

در فاصله‌ٔ ۹ تا ۲۴ ماهگی، تمام کودکان در معرض خطر ابتلا به کم‌‌خونی هستند، اما کودکانی با شرایط زیر بیشترین میزان ابتلا را دارند:
نوزادان زودرس و کم‌وزن هنگام تولد: نوزادان فول‌ترم با ذخایر آهنی که طی ماه‌های آخر بارداری در رحم انباشته شده‌ است متولد می‌شوند. این ذخایر می‌تواند چهار تا شش ماه دوام بیاورد. اما ذخایر آهن نوزادان با وزن پایین و نوزادانی که زودتر از موعد متولد شده‌اند ممکن است فقط حدود دو ماه دوام بیاورد.

کودکان تغذیه‌شده با شیر گاو قبل از اولین سالگرد تولدشان: شیر گاو محتوای آهن کمی دارد. این شیر همچنین باعث جذب ضعیف آهن در بدن می‌شود و ممکن است جایگزین برخی غذاهای غنی از آهن در رژیم غذایی کودک شود. شیر گاو همچنین می‌تواند پوشش روده‌های کودک را تحریک کند و موجب خونریزی شود. این اتلاف آهستهٔ خون در مدفوع، همراه با مصرف کم آهن می‌تواند باعث کم‌خونی شود.
کودکان تغذیه‌شده با شیر مادر بدون دریافت غذاهای حاوی آهن بعد از شش ماهگی: آهن موجود در شیر مادر سه برابر بهتر از آهن موجو در شیر خشک جذب می‌شود، اما در حدود زمانی که کودک شروع به خوردن غذاهای جامد می‌کند، به آهن اضافی در قالب سرلاک غنی‌شده با آهن و دیگر غذاهای غنی از آهن نیاز دارد.

کودکان تغذیه‌شده با شیر خشک‌ فاقد آهن غنی‌شده: شیرخوارانی که شیر خشکشان از نوع غنی‌شده با آهن نیست، ممکن است بیشتر در معرض کم‌خونی ناشی از فقر آهن باشند، هرچند بیشتر شیر خشک‌های کودکان با آهن غنی می‌شوند.
 

شما می‌توانید از ابتلای کودک خود به کم‌خونی ناشی از فقر آهن جلوگیری کنید. برخی از پیشنهادهای موجود برای این کار به این ترتیب زیر است:
اگر فرزند شما زودرس متولد شده یا هنگام تولد وزن پایینی داشته است، با پزشکش دربارهٔ استفاده از مکمل‌های آهن صحبت کنید.
تا وقتی کودک یک ساله می‌شود، به او شیر مادر یا شیر خشک غنی‌شده با آهن بدهید و از دادن شیر گاو به شیرخواران خودداری کنید.
اگر کودک شما چهار ماهه است و با شیر مادر تغذیه می‌شود و هنوز شروع به خوردن غذاهای جامد نکرده است، پزشکان توصیه می‌کند که تا وقتی خوردن غذاهای غنی از آهن را شروع می‌کند، یعنی تا شش ماهگی به ۰/۲۷ میلی‌گرم در روز و از هفت تا ۱۲ ماهگی به ۱۱ میلی‌گرم مکمل آهن نیاز دارد.
هنگامی که کودک تان شروع به خوردن غذای کمکی می‌کند، غلات صبحانهٔ غنی‌شده با آهن و بعدتر غذاهای سرشار از آهن مثل گوشت بدون چربی، ماکیان و ماهی‌های مناسب، پاستا، برنج و نان غنی‌شده با آهن، سبزیجات برگ‌دار سبز رنگ، زرده‌ٔ تخم‌مرغ و حبوبات به او بدهید. میوه و سبزیجات غنی از ویتامین C نیز مانند کیوی، آووکادو و طالبی به کودک بدهید، چون ویتامین C به بدن در جذب آهن کمک می‌کند.
 

وقتی کودک شروع به خوردن مواد غذایی کمکی کرد، لازم است که دریافت آهن او را افزایش دهید، اما تغییرات در رژیم غذایی همیشه برای برطرف کردن کم‌خونی کافی نیست. او ممکن است به یک مکمل آهن نیز نیاز داشته باشد که معمولاً به شکل قطره داده می‌شود.
بهترین حالت جذب آهن در زمانی است که مکمل با معده‌‌ٔ خالی خورده می‌شود. اما از آنجا که مکمل آهن می‌تواند دل‌درد ایجاد کند و علاوه بر آن طعم ناخوشایندی دارد، ممکن است پزشک توصیه کند که مکمل را همراه غذا، شیر مادر یا شیر خشک به کودک بدهید. پزشک احتمالاً پس از یک یا دو ماه مصرف مکمل دوباره سطح هموگلوبین و هماتوکریت بدن فرزندتان را بررسی خواهد کرد.
معمولاً چند ماه طول می‌کشد تا شمارش خون به حالت عادی برگردد و سپس شش تا ۱۲ ماه دیگر برای پر کردن ذخایر آهن بدن لازم است. پس از آن، احتمالاً می‌توان ذخایر آهن را با رژیم غذایی غنی از آهن حفظ کرد.
 

کارشناسان توصیه می‌کنند که کودکان باید در ۱۲ ماهگی و اگر زودرس متولد شده‌اند، زودتر از ۱۲ ماهگی برای کم‌خونی بررسی و معاینه شوند. اما اگر متوجه هر کدام از علائم کم‌خونی در کودک تان شده‌اید، لازم است با پزشک کودک تماس بگیرید. برای تعیین اینکه کودک کم‌خونی دارد یا خیر، پزشک آزمایشی برای اندازه‌ گیری هموگلوبین به نام هماتوکریت که درصد گلبول‌های قرمز خون را نشان می‌دهد انجام خواهد داد.
مکمل‌های آهن در بسیاری از موارد مفید هستند، اما آهن بیش از حد می‌تواند مسمومیت‌زا باشد، بنابراین همیشه قبل از دادن مکمل آهن به کودک، با پزشک کودک خود مشورت کنید. پزشکان اغلب از چهار ماهگی برای کودکان تغذیه‌شده با شیر مادر آهن اضافی توصیه می‌کنند. همچنین به یاد داشته باشید اگر در خانه مکمل آهن یا ویتامین‌هایی که حاوی آهن هستند دارید، اطمینان حاصل کنید که در جایی کاملاً دور از دسترس کودک تان هستند. آهن یکی از دلایل اصلی وقوع مسمومیت اتفاقی است.

منبع : سایت مادرشو