برقراری رابطه و ارزیابی در خانواده درمانی (بخش دوم)

ارتباط درست با مراجع می تواند زمینه ساز سرعت در درمان باشد. 
 

 در مرحله آغاز مشاوره خانواده، مشاور باید اطلاعات لازم و ضروری را در مورد مسئله ای که خانواده را به جلسه مشاوره کشانده است، گرد آوری کند، عملکرد و کارکرد خانواده را مورد ارزیابی قرار دهد و از این طریق، تعاملات ناکارآمد پیرامون مشکل کنونی را تشخیص داده و علت تداوم مشکل را مشخص سازد.
 
برای گردآوری اطلاعات، ارزیابی و تشخیص، مشاور باید به نحوه استقرار اعضای خانواده در اتاق مشاوره توجه کند، چون نحوه استقرار سرنخ های اطلاعاتی زیادی را در مورد نحوه ارتباط اعضای خانواده در اختیار او قرار می دهد. اخذ نظر و برداشت اعضای خانواده نسبت به سیستم خانواده و مشکل، جهت گردآوری اطلاعات لازم، ارزیابی کارکرد خانواده و تشخیص بسیار مهم و ضروری است.
 
این کار، علاوه بر اینکه اطلاعات مناسبی را در مورد خانواده و مشکل در اختیار مشاور قرار می دهد، فرصتی را نیز به وجود می آورد که برداشت آنها از مشکل را طوری تغییر دهد که مشکل را به جای فردی، سیستمی در نظر بگیرند. علت تأکید روی این مورد آن است که تجربه نشان داده است که حتی وقتی تمام اعضای خانواده در جلسه مشاوره حضور می یابند، بعضی از آنها اعتقادشان بر این است که مشکل به یک فرد (بیمار معلوم) متعلق است و حضور آنها در جلسه ضرورتی ندارد.
 

شیوه دیگر برای جمع آوری اطلاعات، ارزیابی و تشخیص، بررسی تعاملات و الگوهای مراودهای اعضای خانواده است. برای این کار، علاوه بر اطلاعات به دست آمده از نحوه استقرار خانواده در اتاق مشاوره، باید سلسله مراتب قدرت در خانواده مشخص گردد؛ تعیین اینکه در خانواده چه کسی در رأس سلسله مراتب قدرت قرار می گیرد و چه کسانی در رده های بعد قرار می گیرند، منبع قدرت فرد صاحب قدرت چیست؟ نحوه توزیع قدرت بین اعضای خانواده چگونه است؟ و .... علاوه بر این، برای شناسایی تعاملات خانواده، باید زیر منظومه های خانواده را مشخص و مرزهای بین این زیز منظومه ها و نیز روابط موجود بین زیر منظومه ها و همچنین مرزهای فردی، مورد بررسی قرار بگیرند.
 
بعضی از مشاوران و درمانگران خانواده معتقدند، برای گردآوری اطلاعات، ارزیابی و تشخیص، باید تاریخچه خانواده مورد بررسی قرار گیرد و شجره نامه خانواده ترسیم گردد، اما بعضی دیگر به جای بررسی تاریخچه خانواده و ترسیم شجره نامه، بیشتر روی مشکل و شرایط رویدادهای کنونی که خانواده را احاطه کرده است، تأکید می کنند. شجره نامه عبارت است از یک درخت خانوادگی که شامل اطلاعات بالینی در مورد اعضای خانواده و سازمان بندی الگوهای آنها می شود ( کار، ۲۰۰۶).
 

شجره نامه، در واقع، بازنمایی عینی درخت خانوادگی شخص است که به صورت رمزها، خطوط و اشکال هندسی ترسیم می گردد. شجره نامه شامل اطلاعات مربوط به اشتغال، سلامت، ازدواج و سایر مطالب و نیز روابط اعضای خانواده با یکدیگر - حداقل در سه نسل - می باشد. شجره نامه به اعضای خانواده کمک می کند که الگوها را به صورت یک بافت تاریخی و نیز رویدادهای کنونی، ببینند و درک کنند (گلادینگ، ۱۹۹۵). در ترسیم شجره نامه، بهتر است که همه اعضای خانواده با مشاور همکاری داشته باشند.
 
یکی دیگر از شیوه های جمع آوری اطلاعات، ارزیابی و تشخیص استفاده از مقیاس های درجه بندی و پرسشنامه ها است. مقیاس ارزیابی کلی از کارکرد ارتباطی (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۰۰) یکی از مقیاس های درجه بندی برای این منظور است. همچنین، می توان پرسشنامه هایی که برای ارزیابی خانواده در الگوهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد؛ مثل، ابزار ارزیابی خانواده (FAD)، مقیاس ارزشیابی انطباق پذیری و همبستگی خانواده (FASCESIII) و آزمون پربار سازی و تقویت رابطه، ارتباط و خشنودی (ENRICH) را به کار برد.
 
نتیجه ادای مناسب وظایف و تکالیف مرحله آغاز، تشخیص مناسب مشکلات خانواده است. تشخیص، موارد زیر را در بر می گیرد (سابر و همکاران، ۱۹۹۳):
 

دلایل خاص مراجعه از دیدگاه خانواده و منبع ارجاع به ویژه کارکردهای کودکان در زمینه های زیر مورد بررسی قرار می گیرد
- سازگاری با مدرسه
- سازگاری با کار
- سازگاری با خانواده
 - سازگاری با جامعه و همسالان
- اختلالات شخصیتی مهم
 

موارد زیر در ارتباط با والدین به عنوان زن و شهر و نیز به عنوان پدر و مادر مورد بررسی قرار می گیرد:

-اختلال در کارکرد
١. کارکرد جنسی
۲. توانایی دریافت و ابراز عاطفه
3. تصمیم گیری
۴. انضباط و وظایف والدینی
5. کارکرد اجتماعی و اقتصادی
۶. الگوهای اساسی تعامل

 - ماهیت انتظارات نقش
1.انتظارات شوهر از نقش خود
2. انتظارات زن از نقش خود
٣. تعارض یا رقابت در انتظارات نقش
۴. انطباق با نقش
۵. شکست در عملکرد نقش
 

- اتحادها و شکاف ها
- سپربلاسازی
- پویایی های روابط
 

- استفاده از سکوت
 - سلب صلاحیت ها (مدارک و دلایلی که یک یا چند نفر از اعضای خانواده در تلاش برای سلب صلاحیت و شایستگی خود با سایر اعضای خانواده جهت ارایه اطلاعات با شرکت در ارتباط ارایه می دهند)

- بن بست دوسویه

- انحراف از موضوع (استفاده از خارج شدن از موضوع به عنوان فنی جهت پنهان کردن یا اجتناب از تعارض، توجه افراطی به جزییات در گزارش رویدادها، تمایل به وراجی کردن و واکنش خانواده به وراجی و انحراف از موضوع)
 

- تحمل و شکیبایی
 - وحدت (میزان اتحاد و همبستگی یا سختی و انعطاف ناپذیری خانواده هنگام مواجهه با تعارض)
 - الگوهای اجتنابی
- الگوهای حل تعارض
 
منبع: کتاب مشاوره خانواده. کیانوش زهراکار و فروغ جعفری . صص 125-132، انتشارات ارسباران،  دوم. 1394.