معیارهای انتخاب همسر از نگاه دین

ایمان و تقوا یکی از مهم ترین معیارهای انتخاب همسر از نگاه دین می باشد. 
 

از نکات مورد توجّه قرآن کریم و پیشوایان معصوم (ع) در ازدواج، معیارهای انتخاب همسر است که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

دین‌داری و تقوا از معیارهای مهم در انتخاب همسر است، هر اندازه این ویژگی قوی‌تر باشد، رعایت حدّ و حدود شرعی کامل‌تر و پای‌بند به اصول خانواده بیشتر خواهد بود و هر چه ضعیف‌تر باشد، به همان اندازه می‌تواند به استحکام و پایداری خانواده آسیب برساند.

تقوا دارای درجاتی است که کمترین درجة آن انجام واجبات و ترک محرّمات است. دختران و پسران جوان باید بدانند کسی که در برابر خدای جهان و خالق هستی کرنش نکرد و به دستورات او بی‌اعتنایی نمود، در برابر همسرش کرنش نخواهد کرد و ارزشی برای او قائل نخواهد شد. قرآن مى‏فرماید: «با زنان مشرک ازدواج نکنید تا ایمان بیاورند، قطعاً کنیز با ایمان بهتر از زن مشرک است، هرچند زیبایى او شما را به شگفت آورد و به مردان مشرک زن مدهید تا ایمان بیاورند، قطعاً بردۀ با ایمان بهتر از مرد آزاد مشرک است، هرچند شما را به شگفت آورد، آنان شما را به سوی آتش فرامى‌خوانند و خدا به فرمان خود [شما را] به سوى بهشت و آمرزش مى ‏خواند و آیات خویش را برای مردم روشن می‌سازد، شاید متذکّر شوید» (البقره/ 221).

هر چند این آیه دربارة ازدواج پسران و دختران آزاد مسلمان با دختران و پسران آزاد مشرک است، ولى هشدارى است به دختران و پسرانى که گاه سخت شیفته و شیداى جمال و زیبایى ظاهرى یا موقعیّت مادّى و اجتماعى دختران و پسران مى ‏شوند و ارزش‏هاى دینى و معنوى را فدا مى‏سازند و در روایات نیز به مسألة دیندارى تأکید شده است. رسول خدا(ص) فرمود: «اگر مردی که اخلاق و دینش را می پسندید، درخواست ازدواج کرد، او را همسر دهید. اگر چنین نکنید، در زمین فتنه و فساد بزرگ پدید آید» (حرّ عاملی، 1409ق.، ج 14: 31). نیز فرمود: «با زن به خاطر چهار خصلت ازدواج مى ‏شود: به خاطر مال، دین، زیبایی و حسب و نسب خانوادگى، تو به خاطر دین او ازدواج کن» (همان).
 

آمار نشان مى‏دهد که یکى از مهم‏ترین عواملى که همسران را از هم جدا مى‏کند و به طلاق مى‏ کشاند، بداخلاقى و بى ‏بهرگى از فضایل اخلاقى است. بنابراین، بهترین راه مقابله با این آسیب، انتخاب همسرى خوش‏اخلاق مى‏ باشد و منظور از اخلاق نیک، تنها «خنده‌رویی» و خوش‌خُلقی اصطلاحی نیست؛ زیرا خندیدن و... در بعضی از مواقع نه تنها مطابق اخلاق نیست، بلکه خلاف اخلاق است و منظور از اخلاق نیک، «صفات و خُلق وخوی‌های پسندیده از نظر عقل و شرع» می‌باشد.

قرآن کریم در ماجراى موسى (علیه السلام) با دختران شعیب می‌فرماید: «قَالَتْ إِحْدَاهُمَا یَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ: یکى از آن دو (دختر) گفت: پدرم! او را استخدام کن؛ زیرا بهترین کسى را که مى‏ توانى استخدام کنى، آن کسى است که قوىّ و امین باشد (و او همین مرد است)» (القصص/ 25).

از این آیه استفاده مى‏شود که شخصیّت اخلاقى و رفتارى دختران شعیب و روح فتوّت و جوانمردى، امانت‌دارى، موساى جوان در ازدواج آنان مؤثّر بوده است. در روایات نیز ازدواج با مردان بداخلاق‏ نهى شده است، شخصى مى‏گوید از امام رضا (علیه السلام) در نامه‏اى پرسیدم کسى از خویشاوندانم از دخترم خواستگارى کرده است، امّا او اخلاق بد دارد. امام فرمود: اگر بداخلاق است، با او وصلت نکن» (مجلسی، 1403ق.، ج100: 235). در روایت دیگری از آن حضرت نقل شده است که فرمود: «دختر خود را هرگز به شراب‌خوار ندهید وگرنه مانند این است که او را به سوی زنا سوق داده باشید» (همان، ج63: 491).
 

ازدواج نوعى ترکیب بین دو انسان و خانواده است، زندگى مشترک، یک پدیدة مرکّب است که اجزاء اصلى و اساسى آن، زن و مرد مى‏ باشند. هر قدر بین این دو عنصر، هماهنگى، هم‌فکرى، تناسب شخصیّت روحى و اخلاقى و جسمى باشد. این ترکیب، استوارتر، محکم‏تر، پرثمرتر، شریف‏تر، لذّت‌بخش‏تر و جاودانه‏تر خواهد بود. قرآن کریم در این مورد مى‏فرماید: «الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ وَالطَّیِّبَاتُ لِلطَّیِّبِینَ وَالطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّبَاتِ أُوْلَئِکَ مُبَرَّؤُونَ مِمَّا یَقُولُونَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ: زنان ناپاک از آنِ مردان ناپاکند و مردان ناپاک نیز به زنان ناپاک تعلّق دارند، و زنان پاک از آنِ مردان پاک، و مردان پاک از آن زنان پاک هستند. اینان از نسبت‌هاى ناروایى که (ناپاکان) به آنان مى‏ دهند، مبرّا هستند و براى آنان آمرزش (الهى) و روزى پُرارزشى است» (النّور/26).

در اینکه منظور از «خبیثات» و «خبیثین» و همچنین «طیّبات» و «طیّبین» در آیة مورد بحث کیست؟ مفسّران بیانات مختلفى دارند:
1ـ گاه گفته شده که منظور سخنان ناپاک و تهمت و افترا و دروغ است که تعلّق به افراد آلوده دارد و به عکس سخنان پاک از آنِ مردان پاک و باتقوا است و «از کوزه همان برون تراود که در او است» (ر.ک؛ طبرسی، 1372، ج7: 212).
2ـ گاه گفته مى‏شود «خبیثات» به معنى «سیّئات» و مطلق اعمال بد و کارهاى ناپسند است که برنامة مردان ناپاک است و به عکس «حسنات» تعلّق به پاکان دارد (همان).
3ـ «خبیثات» و «خبیثون» اشاره به زنان و مردان آلوده‌دامان است، به عکس «طیّبات» و «طیّبون» که به زنان و مردان پاکدامن اشاره مى‏کند و ظاهراً منظور از آیه همین است (ر.ک؛ طباطبائی ، بی‌تا، ج15: 95 و مکارم شیرازی، 1377، ج14: 421). در آیة دیگر می‌فرماید: «الزَّانِی لَا یَنکِحُ إلَّا زَانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةًوَالزَّانِیَةُ لَا یَنکِحُهَا إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِکٌ وَحُرِّمَ ذَلِکَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ:‏ مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمى‏ کند، و زن زناکار را جز مرد زناکار یا مشرک به ازدواج خود درنمى ‏آورد و این کار بر مؤمنان حرام شده است» (النّور/3).

در اینکه این آیه بیان یک حکم الهى است یا خبر از یک قضیّة خارجى و طبیعى؟ در میان مفسّران گفتگو است:
بعضى معتقدند آیه تنها یک واقعیّت عینى را بیان مى‏کند که آلودگان همیشه دنبال آلودگان مى ‏روند و همجنس با همجنس پرواز مى‏ کند، امّا افراد پاک و با ایمان هرگز تن به چنین آلودگیها و انتخاب همسران آلوده نمى‏دهند و آن را بر خویشتن تحریم مى‏کنند، شاهد این تفسیر همان ظاهر آیه است که به صورت «جملة خبریّه» بیان شده است (ر.ک؛ مکارم شیرازی و دیگران، 1377، ج 14: 361). گروه دیگر معتقدند که این جمله بیان یک حکم شرعى و الهى است، مخصوصاً مى‏ خواهد مسلمانان را از ازدواج با افراد زناکار باز دارد، چرا که بیماریهاى اخلاقى همچون بیماریهاى جسمى غالباً واگیردار است (ر.ک؛ همان و طبرسی، 1372، ج 7: 117).

روایات فراوانى است که از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و سایر پیشوایان معصوم (علیهم السلام) در این زمینه به ما رسیده است و آن را به صورت یک حکم تفسیر کرده‏اند. حتّى بعضى از مفسّران بزرگ در شأن نزول آیه چنین نوشته‏اند: «مردى از مسلمانان از پیامبر (صلی الله علیه و آله) اجازه خواست که با «امّ مهزول» ـ زنى که در عصر جاهلیّت به آلودگى معروف بود و حتّى پرچمى براى شناسایى بر دَرِ خانه خود نصب کرده بود ـ ازدواج کند، آیة فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت... (ر.ک؛ همان).

در حدیث دیگرى نیز از امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) می ‏خوانیم: «این آیه در مورد مردان و زنانى است که در عصر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آلوده زنا بودند، خداوند مسلمانان را از ازدواج با آنها نهى کرد و هم اکنون نیز مردم مشمول این حکم هستند، هر کس مشهور به این عمل شود و حدّ الهى به او جارى گردد، با او ازدواج نکنید تا توبه‏اش ثابت شود» (ر.ک؛ همان).

همتایى و تناسب داراى ابعاد مختلفى است؛ از جمله همتایى و تناسب دینى و ایمانى، همتایى و تناسب فکرى و فرهنگى، همتایى اخلاقى، همتایى جسمى و جنسى، همتایى اقتصادى و سیاسى، اجتماعى، تناسب در زیبایى و خانوادگى، تناسب سنّى و علمى، هماهنگى روحى و روانى.
 

یکی دیگر از معیارهای انتخاب همسر توجّه به اصالت خانوادگی فرد است و اگر فرد اصالت خانوادگی نداشته باشد بر پایة تقوا و دین تربیت نشده باشد، به طور قطع، ستونی لرزان و سُست برای بر پا کردن خیمة خانوادگی خواهد بود. رسول خدا (ص) فرمود: «ای مردم! از گیاهان سبز و خرّمی که در مزبله رشد کرده‌اند، بپرهیزید! گفتند: ای رسول خدا، منظور از این جمله چیست؟ در پاسخ فرمود: دختر زیبایی که در خانوادة بد رشد کرده باشد» (کُلینی، 1365، ج 5: 332). ناگفته نماند که اصالت خانوادگی همسر یکی از شرایط است و نه تنها شرط.

منبع: سایت پژوهشنامه قرآنی