«بالا» مقام قدس و پیشگاه پروردگار است. «مرغ بی‌اندازه»، روح در مرتبه‌ای است که به جسم خاکی نزول نکرده است. قفس به همین جسم خاکی می‌گویند. سالک می‌پرسد: این روح نامحدود چگونه در قفسِ محدود تن جای می‌گیرد؟...

مولانا اشاره‌ای به قصه موسی و عبور او و یارانش از رود نیل و غرق شدن سپاه فرعون دارد. ثقیل، یعنی سپاه انبوه. وی سپس اشاره‌ای به قصه نمرود پادشاه بابل دارد، که مطابق روایات، ابراهیم را به آتش افکند و به...

مولانا به مدعیان می‌گوید: اگر چیزی از معرفت حق نیز به تو رسیده است، باز حرف نزن. مردان حق مانند سنگ محک، آن را در تو می‌یابند، زیرا آنها نیز از چنین آزمایش‌هایی گذشته‌اند. اشاره دارد به آیه‌ی 126 سوره...

مولانا می‌گوید: غیر حق، مایه‌ی هلاکت تدریجی تو است؛ گرچه آن چیز تخت و سلطنت و تاج شاهانه باشد. «دگرها»، عوامل این جهانی‌اند که ما به آنها دل خوش می‌کنیم. استدراج، کارهای خارق‌العاده است که از مدعیان سر...

دیده و دل ما در میان در انگشت خداست. این کلام برگرفته از این حدیث نبوی است: «انّ قلوب بنی‌آدم کلها بین اصبعین من اصابع الرحمن کقلب واحد یصرّفه کیف یشاء؛ دیده و دل ما در میان دو انگشت خدا و در دست قدرت...

مولانا بارها در مثنوی به این نکته اشاره کرده است که خوردن مانع جوشش‌های ذهن و فکر است: «وقت لقمان است‌ای لقمه برو». در این ابیات به همان معنا باز می‌گردد. اما آن را افسانه می‌شمارد و می‌گوید: همه‌ی این...

همیشه اصل، فرع خود را می‌جوید. این سنت الهی است؛ مثلاً از بازگشت اجزاء به اصل خود، وضع ذرات آب است. باد می‌وزد و این ذرات را به صورت بخار و بعد به صورت ابر در می‌آورد. ابر، باران می‌شود و باران به دریا...

پادشاه جهود، آتشی بر پا کرده و بتی در کنار آتش نهاده بود و می‌گفت: هر کس به این بت سجده نکند به آتش انداخته می‌شود. زنی را با فرزندش آورد و فرزند را از او بستاند و در آتش نهاد. مادر از ترس، خواست بت را...

ای یار عزیز و مهربان و‌ای کسی که در دل‌ها محبت می‌کاری! من بدون دیدار تو لحظه‌ای آرام و قرار ندارم. هنگام روز، مایه‌ی روشنی و تلاش و تاب و توانم هستی و هنگام شب مایه‌ی آرامش و آسودگی و خوابم تویی. اگر...

مولانا دوگونه آدمی را به آهن و کاه تشبیه می‌کند: مردِ راه حق مثل آهن فقط مجذوب حق می‌شود و ان‌که در راه حق نیست هر کششی او را می‌رباید. «پهلوی فجّار جار شد»؛ یعنی همسایه یا هم‌نشین تبه‌کاران است. کشش‌های...