نویسنده : خسرو خسروی
1) شهرستان بابل . در قسمت مرکزی استان مازندران ، در ایالت قدیم طبرستان واقع است . از مشرق به شهرستانهای قائم شهر (سابقاً شاهی ) و سوادکوه ، از مغرب به شهرستان آمل واز جنوب به شهرستان دماوند (بخش فیروزکوه ) محدود است . از شمال شهرستان بابلسر آن را از دریای خزر جدا می کند. شهرستان بابل بر بخشهای مرکزی (حومه )، بندپی غربی و بندپی شرقی مشتمل است و ده دهستان دارد. شهرهای آن امیرکلا و بابل (مرکز شهرستان ) است . رشته کوه البرز در جنوب آن امتداد دارد. بلندترین قله های آن لَشن حدود 392 ، 3 متر و نارگلی حدود 282 ، 3 متر ارتفاع دارد. مناطق روستایی آن دردشت و کوهستان (جنگلی ) قرار گرفته است . بندپی به لحاظ کوهستانی بودن و داشتن جنگلهای انبوه و مراتع فراوان از نواحی ییلاقی مشهور مازندران شمرده می شود. رودهای بابل و تالار، اراضی این شهرستان را آبیاری می کند.
محصولات عمدة آن عبارت است از: برنج ، پنبه ، گندم ، دانه های روغنی ، نیشکر، توتون ، کنف و تره بار. باغهای مرکبات ، هلو، آلوچه دارد و باقلای آن نیز مشهور است . اغلب محصولات آن به تهران و دیگر شهرها صادر می شود. دامداری و صید مرغابی در آن رایج است . سابقاً در آن پارچه های محلی معروف به شیره پنیر بافته می شد. چندین بازار هفتگی روستایی دارد. راههای اصلی قایم شهر به آمل و به بابلسر از اراضی این شهرستان می گذرد. بابل از طریق قایم شهر به راه آهن سراسری ایران می پیوندد. در قدیم پیش بندر بابل ، مشهدسر (بابلسر ) بود. از آبادیهای قدیمی آن بابلکانْ (مشتمل بر دو قسمت بالا و پایین ) در 5ر12 کیلومتری جنوب غربی شهر بابل قرار گرفته است .
اهالی بابل به گویش مازندرانی سخن می گویند. جمعیت بابل در دورة ناصرالدین شاه با دهکده های اطراف آن شصت هزارتن نوشته شده است (اعتمادالسلطنه ، ج 1، ص 257).
طبق قانون تقسیمات کشوری ، در 1316، بابل به عنوان بخش در شهرستان ساری تشکیل شد. در 1322، بخش بابل تبدیل به شهرستان ، و بخش بابلسر و چند بخش دیگر جزو آن شد. در مرداد 1368 بخش بابلسر از آن جدا و به شهرستان تبدیل شد.
شهر بابل . (جمعیت طبق سرشماری 1365 ش ، 320 ، 115 تن ). مرکز شهرستان بابل (نام قدیم آن بارفروش یا بارفروش ده )، در 42 کیلومتری مغرب ساری (مرکز استان )، 225 کیلومتری شمال شرقی شهر تهران و در سمت راست رود بابل قرار گرفته است . شهر بابلسر در 20 کیلومتری شمال آن و شهر آمل در 33 کیلومتری مغرب آن واقع است . ارتفاع آن از سطح دریا دومتر است . گاهی گرمترین دمای آن در تیرماه به 41 و سردترین دمای آن در بهمن ماه به 5ر1 درجه می رسد. بابل بازارهای هفتگی روستایی ، مانند پنجشنبه بازار و جمعه بازار، دارد.
فاصله آن با قایم شهر، در جنوب شرقی آن ، بیست کیلومتر است .
میانگین رشد سالیانة جمعیت بابل در 1355ـ 1365، همانند شده در محدودة جغرافیایی 1365ـ 778ر4 بوده است . این شهر چندین دانشکده ، وابسته به دانشگاه مازندران ، دارد.
براساس کتاب تاریخ زمین لرزه های ایران در 1220 زمین لرزه سختی مسجد جامع بابل را ویران کرد و در 1314 ش زمین لرزة دیگری شهر بابل را لرزاند و آسیب فراوانی به آن رساند. براثر وقوع این زمین لرزه شورشی در شهر درگرفت که منجر به مداخله ارتش شد. همچنین در 1336 ش زمین لرزه ای منطقة کوهستانی بندپی را ویران کرد و به شهر بابل نیز آسیب رساند (اَمبرسز و ملویل ، ص 175، 285ـ286، 247ـ 248).
منابع تحقیق:
(1) محمدحسن بن علی اعتماد السلطنه ، مرآة البلدان ، چاپ عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث ، تهران 1367ـ 1368 ش ؛
(2) نیکلاس امبرسز، چارلز پ . ملویل ، تاریخ زمین لرزه های ایران ، ترجمة ابوالحسن رده ، تهران 1370 ش ؛
(3) بهرام امیراحمدی ، متوسط میزان رشد سالیانة جمعیت نقاط شهری کشور بین سالهای 1355ـ1365 ، تهران 1370 ش (منتشرنشده )؛
(4) ایران . وزارت راه و ترابری ، دفترچة مسافات راههای کشور ، تهران ?( 1366 ش ) ؛
(5) ایران . وزارت کشور، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران ، مصوب 16 آبان ماه 1316 ، تهران 1316 ش ؛
(6) ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، تهران ، ج 1، 1329 ش ؛
(7) ایران . وزارت کشور. حوزة معاونت برنامه ریزی و خدمات مدیریت . دفتر تقسیمات کشوری ، اجرای قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری ، تهران 1366 ش ؛
(8) جغرافیای کامل ایران ، تهران 1366 ش ، ج 2؛
(9) حدودالعالم من المشرق الی المغرب ، چاپ منوچهر ستوده ، تهران 1340 ش ؛
(10) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها) ، ج 3: استان دوّم (مازندران ) ، تهران 1355 ش ؛
(11) سازمان جغرافیایی کشور، نقشه عملیات مشترک زمینی ساری ، تهران 1354 ش ؛
(12) سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 28: ساری ، تهران 1370 ش ؛
(13) سازمان هواشناسی کشور، سالنامة هواشناسی 1359ـ1358 ، تهران 1365 ش ؛
(14) عباس شایان ، مازندران ، تهران 1364 ش ؛
(15) ظهیرالدین بن نصیرالدین مرعشی ، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران ، چاپ برنهارد دارن ، پطرز بورگ 1850، چاپ افست تهران 1363 ش ؛
(16) مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1365، فرهنگ آبادیهای کشور: شهرستان بابل ، تهران 1368 ش ؛
(17) همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن مهرماه 1365، نتایج تفصیلی شهرستان بابل ، تهران 1367 ش ؛
(18) همو، نقشه استان مازندران به تفکیک شهرستان ، بخش ، دهستان و نقاط شهری ، تهران 1364 ش ؛
(19) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965.
منبع مقاله :
دانشنامه ی جهان اسلام، زیر نظر سید مصطفی میرسلیم، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، نشر کتاب مرجع، چاپ سوم، 1386
