نویسنده:احمدی-فرزانه فرد
وَعَدَاللهُ الَّذینَ آمَنوا مِنکُم وَ عَمِلُوا الصّالحاتِ لَیَستَخلِفَنَّهَم فِی الأرضِ کَمَا استَخلَفَ الّذینَ مِن قَبلِهِم وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُم دینَهُمُ الّذی ارتَضی لَهُم وَ لَیُبَدِّلَنَّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم اَمناً یعبُدونَنی لا یُشرِکونَ بی شَیئاً وَ مَن کَفَرَ بَعدَ ذَلکَ فَاولئِکَ هُمُ الفاسِقون؛1
خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد؛ همان‌گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین خود قرار داد. و آن دینی که برایشان پسندیده است؛ به سودشان مستقر کند، و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند و هرکس پس از آن به کفر گراید، آنانند که نافرمانند.
در این آیه ی شریفه سخن از وعده ی الهی به میان آمده است. وعده ی الهی در هر زمان که شرایط و لوازم تحقّق آن فراهم شود، ظهور پیدا می کند و خداوند فراهم شدن شرایط را به عهده ی انسآن‌ها گذاشته است چرا که:
إنَّ اللهَ لایُغَیِّرُما‌بِقَومٍ حَتّی یُغَیِّروا ما بِأنفُسِهِم؛2 همانا خداوند قومی را دگرگون نمی‌کند مگر این‌که آن قوم خودشان را تغییر دهند.
پس هر زمان که انسآن‌ها بخواهند، وعده‌ی خداوند محقق می شود و هر زمان که انسان‌ها حاکمیت امام مهدی (علیه السلام) را بخواهند، خداوند آن را رقم می زند. تا طلب در کار نباشد مطلوبی هم نخواهد بود. در زیارت جوشن کبیره می خوانیم:
«یا هادیَ مَنِ استَهدَی» «ای هدایت کننده ی کسی که طالب هدایت است.»
نکته ها و پیام های آیه:
1- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) در آخرین جمع خود در مسیر بازگشت از مکّه، در غدیر خم، به فرمان خداوند حضرت علی (علیه السلام) را جانشین خود قرار دادند. در این هنگام آیه نازل شد که امروز خداوند دین اسلام را برای شما پسندید: وَ رَضیتُ لَکُمُ الإسلامَ دیناً3 در این آیه وَعَدَاللهُ ... نیز مورد وعده ی خداوند پیروزی آن دینی است که خداوند پسندیده است: دینَهُم الّذی ارتَضی لَهُم در نتیجه دینی را که خداوند پسندیده، ادامه ی همان مکتب غدیرخم است. بنابراین دین بدون ولایت مورد رضایت خداوند نیست.
2- وعده‌های خداوند شامل کسانی می شود که ایمان همه ی وجودشان را پر کرده و اعضا و جوارحشان در مسیر بندگی خداست.
3- وعده‌های خداوند به مؤمنان چهارچیز است:
الف) برای آنان جامعه ای صالح مخصوص خود درست کرده و حاکمیت زمین را در اختیار آنان قرار می دهد. این خلافت به معنی مسلّط شدن بر کلّ زمین و استفاده از موهبت های آن است.
ب) دینشان را در زمین برتری می دهد، دینی که خدا آن را پسندیده است همانا دین مقدّس اسلام است: وَ رَضیتُ لَکُمُ الإسلامَ دیناً؛ «و اسلام را برای شما به عنوان دین پسندیدم».
ج) امنیت را جایگزین ترسشان می کند. در این دوران هیچ عاملی باعث نگرانی و ترس مؤمنان نخواهد شد: لا خَوفٌ عَلَیهِم وَ لا هُم یَحزَنون4 «نه ترسی دارند و نه حزن و اندوهی».
د) فقط خداوند را عبادت کرده و هیچ چیز را شریک او قرار نمی دهند.
بحث روایتی:
1- امام صادق (علیه السلام) در روایتی می¬فرمایند:
«إنَّهُ لَم یَجیءُ تأویلُ هَذهِ الآیَةِ وَ لَو قامَ قائِمُنا، سَیَری مَن یُدرِکُهُ ما یَکونُ مِن تأویلِ هذِهِ الآیَةِ وَ لَیَبلُغَنَّ دینَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله وسلم) ما بَلَغَ اللَیلُ حتّی لایَکونَ مُشرِکُ عَلَی ظَهرِ الأرضِ کما قالَ اللهُ تَعالَی وَ یعبُدونَنی لایُشرِکونَ بی شَیئاً»؛5 «تأویل و مصداق این آیه هنوز نیامده است. هنگامی که قائم قیام کند کسی که او را درک می کند، تأویل این آیه را می بیند. هر آینه دین محمّد (صلی الله علیه و آله وسلم) به هر جایی که شب برسد،(همه ی کره ی زمین) می رسد؛ به صورتی که هیچ مشرکی بر روی زمین نخواهد بود؛ همان‌گونه که خداوند فرمود: مرا پرستش کنید و چیزی را شریک من نگردانید.»
2- در حدیثی از امام سجّاد (علیه السلام) نقل شده که ایشان در مورد ءامنوا مِنکُم وَ عَمِلوا الصّالحاتِ6 می فرمایند:
«به خدا سوگند، آنان دوستداران و پیروان ما خاندان پیامبرند که خداوند به دست مردی از ما که مهدی این امّت است نویدهای جان بخش آیه را درباره ی آنان تحقق می-بخشد.»
خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین [خود] قرار دهد؛ همان‌گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین خود قرار داد. و آن دینی که برایشان پسندیده است؛ به سودشان مستقر کند، و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند و چیزی را با من شریک نگردانند و هرکس پس از آن به کفر گراید، آنانند که نافرمانند.
در این آیه ی شریفه سخن از وعده ی الهی به میان آمده است. وعده ی الهی در هر زمان که شرایط و لوازم تحقّق آن فراهم شود، ظهور پیدا می کند و خداوند فراهم شدن شرایط را به عهده ی انسآن‌ها گذاشته است چرا که:
إنَّ اللهَ لایُغَیِّرُما‌بِقَومٍ حَتّی یُغَیِّروا ما بِأنفُسِهِم؛2 همانا خداوند قومی را دگرگون نمی‌کند مگر این‌که آن قوم خودشان را تغییر دهند.
پس هر زمان که انسآن‌ها بخواهند، وعده‌ی خداوند محقق می شود و هر زمان که انسان‌ها حاکمیت امام مهدی (علیه السلام) را بخواهند، خداوند آن را رقم می زند. تا طلب در کار نباشد مطلوبی هم نخواهد بود. در زیارت جوشن کبیره می خوانیم:
«یا هادیَ مَنِ استَهدَی» «ای هدایت کننده ی کسی که طالب هدایت است.»
نکته ها و پیام های آیه:
1- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) در آخرین جمع خود در مسیر بازگشت از مکّه، در غدیر خم، به فرمان خداوند حضرت علی (علیه السلام) را جانشین خود قرار دادند. در این هنگام آیه نازل شد که امروز خداوند دین اسلام را برای شما پسندید: وَ رَضیتُ لَکُمُ الإسلامَ دیناً3 در این آیه وَعَدَاللهُ ... نیز مورد وعده ی خداوند پیروزی آن دینی است که خداوند پسندیده است: دینَهُم الّذی ارتَضی لَهُم در نتیجه دینی را که خداوند پسندیده، ادامه ی همان مکتب غدیرخم است. بنابراین دین بدون ولایت مورد رضایت خداوند نیست.
2- وعده‌های خداوند شامل کسانی می شود که ایمان همه ی وجودشان را پر کرده و اعضا و جوارحشان در مسیر بندگی خداست.
3- وعده‌های خداوند به مؤمنان چهارچیز است:
الف) برای آنان جامعه ای صالح مخصوص خود درست کرده و حاکمیت زمین را در اختیار آنان قرار می دهد. این خلافت به معنی مسلّط شدن بر کلّ زمین و استفاده از موهبت های آن است.
ب) دینشان را در زمین برتری می دهد، دینی که خدا آن را پسندیده است همانا دین مقدّس اسلام است: وَ رَضیتُ لَکُمُ الإسلامَ دیناً؛ «و اسلام را برای شما به عنوان دین پسندیدم».
ج) امنیت را جایگزین ترسشان می کند. در این دوران هیچ عاملی باعث نگرانی و ترس مؤمنان نخواهد شد: لا خَوفٌ عَلَیهِم وَ لا هُم یَحزَنون4 «نه ترسی دارند و نه حزن و اندوهی».
د) فقط خداوند را عبادت کرده و هیچ چیز را شریک او قرار نمی دهند.
بحث روایتی:
1- امام صادق (علیه السلام) در روایتی می¬فرمایند:
«إنَّهُ لَم یَجیءُ تأویلُ هَذهِ الآیَةِ وَ لَو قامَ قائِمُنا، سَیَری مَن یُدرِکُهُ ما یَکونُ مِن تأویلِ هذِهِ الآیَةِ وَ لَیَبلُغَنَّ دینَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله وسلم) ما بَلَغَ اللَیلُ حتّی لایَکونَ مُشرِکُ عَلَی ظَهرِ الأرضِ کما قالَ اللهُ تَعالَی وَ یعبُدونَنی لایُشرِکونَ بی شَیئاً»؛5 «تأویل و مصداق این آیه هنوز نیامده است. هنگامی که قائم قیام کند کسی که او را درک می کند، تأویل این آیه را می بیند. هر آینه دین محمّد (صلی الله علیه و آله وسلم) به هر جایی که شب برسد،(همه ی کره ی زمین) می رسد؛ به صورتی که هیچ مشرکی بر روی زمین نخواهد بود؛ همان‌گونه که خداوند فرمود: مرا پرستش کنید و چیزی را شریک من نگردانید.»
2- در حدیثی از امام سجّاد (علیه السلام) نقل شده که ایشان در مورد ءامنوا مِنکُم وَ عَمِلوا الصّالحاتِ6 می فرمایند:
«به خدا سوگند، آنان دوستداران و پیروان ما خاندان پیامبرند که خداوند به دست مردی از ما که مهدی این امّت است نویدهای جان بخش آیه را درباره ی آنان تحقق می-بخشد.»
پی نوشت ها:
1. نور (24)، 55 .
2. رعد (13)، 11 .
3. مائده (5)، 3 .
4. یونس (10)، 62 .
5. مجلسی، بحارالانوار، ج 51، ص 55، ح 41 .
6. حرّ عاملی، اثباة الهداة، ب 32، ح 422 .
