نظریه‌ی پیش شهرسازی ژان - باپتیست گودن

ژان - باپتیست گودن Jean - Baptiste Godin (1819-1888) مخترع کوره‌های چدنی بود، کوره‌هایی که نام او بر آنها مانده است. او مملو از انگاره‌های فوریه‌ای بود و آثار بسیار نوشت که بهبود شرایط کارگر صنعتی را نشانه رفته‌اند.
- راه حل‌های اجتماعی (1870) Solutions Sociales.
- سوسیالیست‌ها و حقوق کار (1874) Les Socialistes et les droits du travail
- سیاست کار و سیاست امتیازات (1875)
La Poltique du travail et la Politique des Privilèges.
- همکاری ملّی علیه فقر (1883)
Mutualité nationale contre la misère,
در زمینه عملی و بر سیاق الگوی فالانستر فوریه‌ای، او تعاونی تولید (فامیلیستر) گیز (1) (شمال) را بنا نهاد که اکنون نیز عملکرد دارد.

فامیلیستر گیز

امتیازات فامیلیستر
1500 نفر می‌تواند در فامیلیستر در دید و بازدید با یکدیگرد باشند، فارغ از مشغله‌های خانگی در مکان‌های عمومی گرد هم آیند و خریدهای خویش را در زیر رواق‌های سرپوشیده انجام دهند، بی‌آنکه از چگونگی هوا دل نگران باشند و بی‌آنکه هرگز از 600 متر بیشتر در رفت و آمد باشند.
درخانه‌های روستایی و در اغلب اوقات، ساکن می‌باید کیلومترها راه برای مشغله‌های مشابه طی‌کند، بی‌آنکه چیزی او را در مقابل تغییرات غیر منتظره هوا ضمانت کند، بدین ترتیب وقت او در فعالیتی تقریباً بی‌ثمر تلف می‌گردد. برعکس، این قصر اجتماعی ساکنانش را به نوعی زندگی پربار فرا می‌خواند، چونکه فعالیت آنان به گونه‌ای مستقیم مولد است.
این سهولت روابط از قصر اجتماعی مأوایی بسیار تمیز می‌سازد که سطح ذهنی و اخلاقی ساکنان را ارتقا می‌بخشد چونکه، بچّه، مدرسه را در نزدیکی خانه‌اش می‌یابد و به دلیل اینکه سادگی‌های زندگی قصر، اضافه رنج‎هائی را که خانواده منفرد متحمل می‌شود، از دوش کارگر برمی‌دارد، [سادگی‌های زندگی] برای او اوقات فراغت بیشتری را فراهم آورده تا او بتواند حقایق پیشرفت‌ها و واقعیت‌های زندگی اجتماعی را فراگیرد، فراگیری از طریق خواندن روزنامه‌ها و کتابهایی صورت می‌گیرد که یک کتابخانه قابل دسترس برای عموم مردم، در اختیار می‌گذارد. این کتابخانه به سادگی قابل سازماندهی است.
بر قصر اجتماعی است که علل دوری کارگر از خانه‌اش را از میان برد، مسکن کارگر می‌باید مکان آسایش، جذب و استراحت باشد؛ این مسکن باید آپارتمانی قابل سکونت باشد، خالی از هر گونه اشیاء دست و پاگیر و مزاحم، پس ضدعفونی کردن و شست وشوی البسه به مکانی خاص نقل مکان داده می‌شود، جائی که هر کسی لگن و وسایل خاص این عمل را می‌یابد.
در قصر اجتماعی، نور باید به وفور و در همه جا باشد، نه فضاهای تاریک، نه مکان‌های بی‌نور؛ روشنایی و فضا داشتن اولین شرایط پاکیزگی و بهداشت هستند. بنابراین، همه جا در فامیلیستر، پر از روشنایی است، همچنان که همه جا مملو از هوا و آب می‌باشد.
فضای خاص اجتماعات، وسعت حیاط‌ها، باغ‌ها و گردشگاه‌هایی که این قصر را احاطه کرده‌اند، همه در به دست دادن محوری آزاد برای [ورود] هوا و نور در رقابت‌اند.
در مواردی که استفاده جمعی دارند، می‌باید از هر گونه عملی، که آزادی حرکت فرد در فضا را سلب کند، اجتناب ورزید، در این ارتباط، گرایش به صرفه‌جویی بیش از حدّ مسأله‌ای است که می‌باید، از همان آغاز ساختمان‌های اجتماعی، با آن مباره کرد.

تربیت انسانی

تعلیم و تربیت در فامیلستر در هفت رده تقسیم گشته‌اند که هر رده مدیریت، معلّم، مکان‌ها و وسایل خاص خویش را دارند. این تقسیمات بنابر سن کودکان عبارتند از:
- اوّل؛ شیرخوارگی: برای کودکان از بدو تولّد تا 26 و 28 ماهگی با تالاری مربوط به نوزادان و شیرخوارگان؛
- دوم؛ مهدکودک: گروه کودکانی که راه رفتن را آموخته و قادر به تمیز نگه‌داشتن خویش هستند تا چهار سالگی؛
- سوم؛ کودکستان: گروه کودکان از 4 تا 6 سال؛
- چهارم؛ مدرسه کوچک [آمادگی]؛ یا سومین رده آموزشی: دانش‌آموزان 6 تا 8 ساله؛
- پنجم؛ دومین مدرسه [دبستان]؛ یا دومین رده آموزش: دانش‌آموزان 8 تا 10 ساله؛
- ششم؛ اولین مدرسه [راهنمایی]؛ یا اوّلین رده آموزش: دانش‌آموزان 10 تا 13 ساله؛
- هفتم؛ دوره‌های عالی [دبیرستان]؛ گروه خارج از رده؛ دانش‌آموزانی که هوششان آنان را خارج از این رده‌ها قرار می‌دهد؛
- هشتم؛ کارآموزی، ورود به زندگی مولد، با [ورود] رایگان او به مکان صنعتی خود فامیلستر عملی می‌شود؛ حرفه‌های متفاوتی که در این مکان وجود دارد، با انتخاب به او عرضه می‌شوند و شاگرد بزودی ارزش‌کاری را که به وسیله او تحقّق یافته است، دریافت می‌دارد.

باغبانی

در میان منابع جذاب آموزش که فامیلیستر به کودکان عرضه می‌دارد، می‌باید بر روی باغ‌ها حساب کرد، همه ساله، در فصل تابستان، مدارس گروه‌های دانش‌آموزی را تشکیل می‌دهند، که تحت مدیریت سر باغبان مجموعه، کشت و نگهداری باغ‌ها و احترام به کار دیگران را می‌آموزند. گروه‌های پسران و دختران، در بین خودشان، از طریق رأی‌گیری، رؤسا و معاونانی را انتخاب می‌کنند، که وظیفه آنان اجرای دقیق تذکّراتی است که از سوی سر باغبان داده می‌شود، و نظارت بر نظم دقیق گروه‌های کارگران کوچک است. انتخابات هر هفته برگزار می‌شوند، و منتخبان، برای آنکه توجه انتخاب‌کنندگان را از دست ندهند، باید نمونه‌ای پایدار از بهترین کار باشند.
مدیریت فامیلیستر، برای تشویق کردن این حرکت، پاداشی اندک برای کودکان در نظر می‌گیرد و پاداشی که با رفتار و ظرفیت گروه‌های کارگران در تناسب می‌باشد، [رفتار و کرداری] که سر باغبان با کودکان در مورد آن به توافق رسیده است.
باغ‌های قصر در تمامی روز بر روی کودکان و برای گردش و بازی‌هایشان باز است. ولی قسمتی، مزین به چمن، راه‌های پیچ در پیچ، با فراز و نشیب، نیز برای گردش همه‌ی رده‌ها در نظر گرفته شده است که پاداشی بسیار با ارزش برای همه‌ی شاگردان است.
ثروت در خدمت مردم، فامیلسترگیز، پاریس 1874 (صفحات 31- 32، 53، 59، 126- 131).
La Richesse au Service du Peuple, le Familistère de Guise, Paris, 1874.
(Pages 31-32,53,59,126,131.)

پی‌نوشت‌:

1. Familistère de Guise (Nord).

منبع مقاله :
شوای؛ فرانسواز، (1392)، شهرسازی تخیلات و واقعیات، برگردان: سید محسن حبیبی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم