يادداشتي بر مقالهي «وقف نامهي ميرزا محمد يوسف اشرفي»
نويسنده: اميد رضايي دواني
جهت آگاهي خوانندگان عزيز يادآور ميشويم که دربارهي چاپ و انتشار مقاله استاد ستوده مکاتبهاي بين ايشان و سردبير مجله انجام پذيرفت که استاد ارجمند طي آن مکاتبه با تواضع و بزرگواري، نقد و تکميل مقاله را به جوانان پژوهشگر واگذار کردهاند و يادآور شدهاند که فرصت کافي براي رفع نقائص ندارند. خوشبختانه يکي از پژوهشگران نقدي بر اين مقاله دارند که در ذيل ميآيد.
سردبير محترم مجلهي وقف، ميراث جاويدان!
با تقديم سلام
مقالهي «وقفنامهي ميرزا محمد يوسف اشرفي» را در شمارهي 18 آن مجلهي وزين، که حاصل پژوهش استاد ارجمند جناب دکتر ستوده بود، خواندم. ابهاماتي در حين مطالعه پيش آمد و مرا بر آن داشت تا با استفاده از پروندهي موجود در آرشيو مرکزي سازمان اوقاف به شمارهي 290 موضوع را پي گرفته و به نکات ذيل دست يابم. گرچه در اين بررسي غرض نوشتن مقالهاي تازه يا تکميل تحقيقات آن بزرگوار نبوده است.
- جناب دکتر ستوده يادآور نشدهاند که اصل اين سند در کجا نگهداري ميشود. همچنين نميدانيم ايشان اصل را در اختيار داشتهاند يا رونوشت ناقص را. و همچنان اين پرسش باقي است که چرا ايشان بخشي از سند را در متن چاپي نياوردهاند.
- ديگر اينکه در مقدمه، به چاپ مجموعهاي از اسناد خاندان اشرفي اشاره فرموده و آن را نيز معرفي ننمودهاند؛ حال آنکه اين معرفي براي علاقهمندان و پيگيران اين موضوع کمک بس بزرگي بود.
- هم چنين اين سند را بدون ذکر موارد مشابهت قابل مقايسه با وقفنامهي «مظفر بتکچي» دانستهاند و چنانکه گفتهاند اين سند هنوز به چاپ نرسيده است. پس براي خوانندگان چگونه ميتواند اين مقايسه انجام پذيرد.
- در مورد اندازهي سند نيز اظهار فرمودهاند که کمتر وقفنامهاي به اين درازا و پهنا - دو و نيم متر در بيست و يک سانتيمتر - يافت ميشود، حال آنکه در اين دوره و حتي پيش از آن خاصه در ميان اسناد رجال و سرشناسان و اماکن موقوفهاي چون مسجد، مدرسه و... طول و عرض در اين مقياس فراوان ديده ميشود.
- ايشان دربارهي واقف، تنظيم کنندهي سند و کاتب نيز چيزي ذکر نکردهاند، چه خوب بود با اطلاعات وسيعي که ايشان در اختيار دارند حداقل مقدمهاي مختصر و مفيد مينگاشتند تا خواننده استفادهي بيشتري ميبرد. علاوه بر آن، نام کاتب «کبوري» ذکر شده که در رونوشتهاي موجود در آرشيو سازمان «کجوري» آمده است.
- در اينجا براي اينکه اين يادداشت بيفايده نباشد متن
سجلات نيز که در آن مقاله به چاپ نرسيده است آورده ميشود:
سجلات زير بسمله...
سطر اول از چپ به راست:
1. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالوقف حسب ما زبر و رقم فيه لدي و کتبه الداعي لدوام الدولة القاهرة[مهر چهارگوش:] لا اله الا الله الملک الحق المبين علي اصغر.
2. بسم الله اشرف الاسماء، اعترف الواقف المؤيد بالوقف المخلد و الحبس المؤيد کما رقم فيه لدي حرره الداعي لدوام الدولة القاهره[مهر چهارگوش:]لا اله الا الله الملک الحق المبين عبده احمد.
3. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالوقف المخلد و الحبس المؤبد کما رقم زبر فيه لدي حرره الداعي[مهر چهارگوش:]لا اله الا الله الملک الحق المبين زين العابدين.
4. وضع و صح بتمام ما زبر، و کتبه[مهر بيضي:]عبده سيد مرتضي بن محمد مهدي الحسني الحسيني
5.[در حاشيهي سمت راست ]وضح... کما زبر و کتبه الداعي[مهر بيضي:]عبده ابوالقاسم بن محمد محسن الحسني الحسيني.
سطر دوم از راست به چپ:
6. بسم الله تعالي شأنه. قد وضح و صح ما زبر فيه لدي العبد الجاني[مهر بيضي:]عبده الراجي محمد مهدي.
7. بسم الله خير الاسماء. به هيچ وجه شبهه و ريبي در تحقيق وقف از مرحوم واقف معظم بر وجه مرقوم و صدور اعتراف از آن مرحوم بر وجه مسطور نيست، خداوند بر علو درجات او بيفزايد. حرره الاحقر الجاني حسن آشتياني في صفر 1293[مهر بيضي 2 مرتبه:]عبده الراجي محمد حسن.
8. بسمه تعالي. قد صح و وضح وقوع الوقف المسطور علي نهج المزبور لدي، حرره في 26 شعبان المعظم سنه 1277[ مهر بيضي: ]محمد صادق الحسيني الطباطبايي.
9. قد ثبت توقيف الواقف الموفق - زاد الله توفيقاته بذکر حسناته الاشياء المسطوره علي الا...اء المسفوره لدي الداعي لدوام الدوله العليه[ مهر بيضي:]عبده الراجي حبيب الله الحسيني.
سطر سوم از راست به چپ:
10. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق الموقف حسب ما رقم و زبر و القبض و الاقباض لدي کتب الداعي 1228[مهر بيضي:]عبده الراجي صفر علي
11. قد وضح و صح ما رقم فيه و کتب الخاطي[مهر چهارگوش:]العبد المذنب محمد رضا الحسيني
12. بسم الله تعالي. شبهه در صدور اعتراف از مرحوم واقف موفق بر وقف املاک مزبور ندارم. حرره[مهر چهار گوش:]الراجي عبدالحسين بن علي.
13. هو. قد وضح و صح ما رقم فيه و کتبه الداعي کثرت علي اربع نسخ[مهر بيضي کوچک:]ظني بالله حسن.
14. هو. قد اقر و اعترف بجميع ما رقم فيه لدي و کتبه الداعي[مهر بيضي بزرگ:]عبده الراجي محمد کاظم
از راست به چپ:
15. ثبت ما رقم کما رقم و سطر لدي[مهر گرد:]مؤمن الموسوي.
16. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالتوفيقات الربانيه زاده الله توفيقاته کتبه الاثم الجاني[مهر چهارگوش (سمت راست): ]لا اله الا الله الملک الحق المبين عبده محمد هادي[مهر چهار گوش (سمت چپ:)]يوسف ايها الصديق.
17. قد وقف الواقف الموفق بالتوفيقات الربانيه زاده الله توفيقا الاملاک المسطوره في نهج المسطور و انا العبد الاقل المسيح[ مهر چهارگوش:]لا اله الله الملک الحق المبين عبده محمد علي[مهر بيضي:]عبده الراجي مسيح.
18. قد صدر الاعتراف من الواقف الجليل و الموفق النبيل بجميع ما زبر في الزبر الملصقة تقريبا منه الي من وفقه لمراضيه و انا الجاني قرميسين مولدا و الرازي مسکنا[مهر:]محمد.
مواردي نيز در ذکر مهرهاي صفحهي 41 و 44 مجله به صورت ناقص يا غير مرتب به چاپ رسيده که به نظر ميرسد شکلهاي زير درستتر است.
1260.1 عبده ابوالقاسم بن محمد حسين[الحسني ]الحسيني.
2. لا اله الا الله الملک[ الحق المبين علي اصغر ].
3.[عبده سيد مرتضي بن محمد مهدي الحسني ]الحسيني.
در صفحهي 42 مجله ذکر شده است «در محل اتصال دو ورقه به يکديگر دو مهر بيضي و يک مهر چهارگوش است که سجع آن شبيه مهرهاي بالاست.»
مهرهاي اشاره شده پنج بار در محل اتصال پارههاي سند تکرار شده است و متن آنها به اين قرار است:[سجع مهر سمت راست:]لا اله الا الله الملک الحق المبين. عبده احمد.
[سجع مهرهاي سمت چپ:]«عبده الراجي مسيح» و
«ظني بالله حسن»
مهرهاي صفحهي 44 مجله:
1. سومين مهر که همان مهر رديف 4 است که در رونوشت اين گونه حک و اصلاح گرديده است: عبده[سيد مرتضي]بن[محمد مهدي]الحسني الحسيني.
2. چهارمين مهر، همان مهر رديف 5 است: عبده ابوالقاسم بن محمد محسن الحسني الحسيني.
- ايشان در مورد «آبهنه» فرمودهاند که: «يکي دو فقره از رقبات مربوط به بخشي از تهران موسوم به «آبهنه» است که ظاهرا در انتهاي خيابان اميريه و شرق دروازهي قزوين قرار دارد.» در تأييد و تکميل سخن ايشان بايد گفت با توجه به وقفنامههاي ديگر تهران ميتوان چنين نتيجه گرفت که: آبهنه نام قديم آب بخش کن است که خود بخشي از محلهي سنگلج محسوب ميشود. به طور نمونه ميتوان به وقفنامهي ميرزا زکي نمري به تاريخ 1265 ه ق اشاره کرد که در آن عبارت «محلهي آب بخشان آبهنه» آمده و نيز وقفنامهي حاجي عبدالرزاق تاجر کاشاني به تاريخ 1278 ه ق با عبارت «محله آبهنهي سنگلج».
در اينجا شماري از کلماتي را که در متن به صورت ناخوانا (...) ذکر شده يا به اشتباه خوانده شده است، آورده ميشود. مطالب الحاقي در قلاب[]آمده است:
1. نخست بازار آفرينش را به جواهر عقول عقليه و نفوس نفيسه بياراست تا نيک را از بد[باز دانند از هر باب ].
4. صفدري که چون به عزم جهاد جهود تيغش[برميان]مضموم گشته...
9. خود را متولي کفالت ساير اولاد دانسته در صلهي ارحام و شرايط مروت[ و صداقت لازمه ]و انصاف و دقت را منظور بدارد.
10. و در هر حال بايد شرايط و لوازم وقف[ را منظور ]و معمول دارد.
در ص 39: واژهي «کوبند» به اشتباه «گويند» نوشته شده است.
چوگان امرش را مهر و ماه هر دو[ کوبند ]و شکوه از رمحش چون افراخته آمد، هر دو گويند.
در ص 40: واژهي «مسطوره»، به اشتباه «منظوره» نوشته شده است.
و تفصيل اعيان موقوفه[ مسطوره ]بدين دستور است.
- واژه رسد rasad که اغلب با حصه همراه است - حصه و رسد - در متن اشتباها به سکون سين اعراب گذاري شده است.
در پايان گفتني است پرونده موجود در آرشيو سازمان اوقاف علاوه بر يک رونوشت خطي و يک رونوشت تايپي پر غلط، شامل يک استشهاديه مبني بر وقف بودن زمين واقع درشمال خيابان يوسف آباد به کهريزک موسوم به علي شيرآباد قيچاق است (1339 ه ق) و دو مصالحهنامه راجع به همين زمين مربوط به سالهاي 1283 و 1304 ه ق و سه اجارهنامه که مربوط به سالهاي 1268 و 1306 و 1339 ه ق که ميتواند در تحقيقات بعدي به کار آيد.
منبع: ميراث جاويدان
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
سردبير محترم مجلهي وقف، ميراث جاويدان!
با تقديم سلام
مقالهي «وقفنامهي ميرزا محمد يوسف اشرفي» را در شمارهي 18 آن مجلهي وزين، که حاصل پژوهش استاد ارجمند جناب دکتر ستوده بود، خواندم. ابهاماتي در حين مطالعه پيش آمد و مرا بر آن داشت تا با استفاده از پروندهي موجود در آرشيو مرکزي سازمان اوقاف به شمارهي 290 موضوع را پي گرفته و به نکات ذيل دست يابم. گرچه در اين بررسي غرض نوشتن مقالهاي تازه يا تکميل تحقيقات آن بزرگوار نبوده است.
- جناب دکتر ستوده يادآور نشدهاند که اصل اين سند در کجا نگهداري ميشود. همچنين نميدانيم ايشان اصل را در اختيار داشتهاند يا رونوشت ناقص را. و همچنان اين پرسش باقي است که چرا ايشان بخشي از سند را در متن چاپي نياوردهاند.
- ديگر اينکه در مقدمه، به چاپ مجموعهاي از اسناد خاندان اشرفي اشاره فرموده و آن را نيز معرفي ننمودهاند؛ حال آنکه اين معرفي براي علاقهمندان و پيگيران اين موضوع کمک بس بزرگي بود.
- هم چنين اين سند را بدون ذکر موارد مشابهت قابل مقايسه با وقفنامهي «مظفر بتکچي» دانستهاند و چنانکه گفتهاند اين سند هنوز به چاپ نرسيده است. پس براي خوانندگان چگونه ميتواند اين مقايسه انجام پذيرد.
- در مورد اندازهي سند نيز اظهار فرمودهاند که کمتر وقفنامهاي به اين درازا و پهنا - دو و نيم متر در بيست و يک سانتيمتر - يافت ميشود، حال آنکه در اين دوره و حتي پيش از آن خاصه در ميان اسناد رجال و سرشناسان و اماکن موقوفهاي چون مسجد، مدرسه و... طول و عرض در اين مقياس فراوان ديده ميشود.
- ايشان دربارهي واقف، تنظيم کنندهي سند و کاتب نيز چيزي ذکر نکردهاند، چه خوب بود با اطلاعات وسيعي که ايشان در اختيار دارند حداقل مقدمهاي مختصر و مفيد مينگاشتند تا خواننده استفادهي بيشتري ميبرد. علاوه بر آن، نام کاتب «کبوري» ذکر شده که در رونوشتهاي موجود در آرشيو سازمان «کجوري» آمده است.
- در اينجا براي اينکه اين يادداشت بيفايده نباشد متن
سجلات نيز که در آن مقاله به چاپ نرسيده است آورده ميشود:
سجلات زير بسمله...
سطر اول از چپ به راست:
1. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالوقف حسب ما زبر و رقم فيه لدي و کتبه الداعي لدوام الدولة القاهرة[مهر چهارگوش:] لا اله الا الله الملک الحق المبين علي اصغر.
2. بسم الله اشرف الاسماء، اعترف الواقف المؤيد بالوقف المخلد و الحبس المؤيد کما رقم فيه لدي حرره الداعي لدوام الدولة القاهره[مهر چهارگوش:]لا اله الا الله الملک الحق المبين عبده احمد.
3. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالوقف المخلد و الحبس المؤبد کما رقم زبر فيه لدي حرره الداعي[مهر چهارگوش:]لا اله الا الله الملک الحق المبين زين العابدين.
4. وضع و صح بتمام ما زبر، و کتبه[مهر بيضي:]عبده سيد مرتضي بن محمد مهدي الحسني الحسيني
5.[در حاشيهي سمت راست ]وضح... کما زبر و کتبه الداعي[مهر بيضي:]عبده ابوالقاسم بن محمد محسن الحسني الحسيني.
سطر دوم از راست به چپ:
6. بسم الله تعالي شأنه. قد وضح و صح ما زبر فيه لدي العبد الجاني[مهر بيضي:]عبده الراجي محمد مهدي.
7. بسم الله خير الاسماء. به هيچ وجه شبهه و ريبي در تحقيق وقف از مرحوم واقف معظم بر وجه مرقوم و صدور اعتراف از آن مرحوم بر وجه مسطور نيست، خداوند بر علو درجات او بيفزايد. حرره الاحقر الجاني حسن آشتياني في صفر 1293[مهر بيضي 2 مرتبه:]عبده الراجي محمد حسن.
8. بسمه تعالي. قد صح و وضح وقوع الوقف المسطور علي نهج المزبور لدي، حرره في 26 شعبان المعظم سنه 1277[ مهر بيضي: ]محمد صادق الحسيني الطباطبايي.
9. قد ثبت توقيف الواقف الموفق - زاد الله توفيقاته بذکر حسناته الاشياء المسطوره علي الا...اء المسفوره لدي الداعي لدوام الدوله العليه[ مهر بيضي:]عبده الراجي حبيب الله الحسيني.
سطر سوم از راست به چپ:
10. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق الموقف حسب ما رقم و زبر و القبض و الاقباض لدي کتب الداعي 1228[مهر بيضي:]عبده الراجي صفر علي
11. قد وضح و صح ما رقم فيه و کتب الخاطي[مهر چهارگوش:]العبد المذنب محمد رضا الحسيني
12. بسم الله تعالي. شبهه در صدور اعتراف از مرحوم واقف موفق بر وقف املاک مزبور ندارم. حرره[مهر چهار گوش:]الراجي عبدالحسين بن علي.
13. هو. قد وضح و صح ما رقم فيه و کتبه الداعي کثرت علي اربع نسخ[مهر بيضي کوچک:]ظني بالله حسن.
14. هو. قد اقر و اعترف بجميع ما رقم فيه لدي و کتبه الداعي[مهر بيضي بزرگ:]عبده الراجي محمد کاظم
از راست به چپ:
15. ثبت ما رقم کما رقم و سطر لدي[مهر گرد:]مؤمن الموسوي.
16. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالتوفيقات الربانيه زاده الله توفيقاته کتبه الاثم الجاني[مهر چهارگوش (سمت راست): ]لا اله الا الله الملک الحق المبين عبده محمد هادي[مهر چهار گوش (سمت چپ:)]يوسف ايها الصديق.
17. قد وقف الواقف الموفق بالتوفيقات الربانيه زاده الله توفيقا الاملاک المسطوره في نهج المسطور و انا العبد الاقل المسيح[ مهر چهارگوش:]لا اله الله الملک الحق المبين عبده محمد علي[مهر بيضي:]عبده الراجي مسيح.
18. قد صدر الاعتراف من الواقف الجليل و الموفق النبيل بجميع ما زبر في الزبر الملصقة تقريبا منه الي من وفقه لمراضيه و انا الجاني قرميسين مولدا و الرازي مسکنا[مهر:]محمد.
مواردي نيز در ذکر مهرهاي صفحهي 41 و 44 مجله به صورت ناقص يا غير مرتب به چاپ رسيده که به نظر ميرسد شکلهاي زير درستتر است.
1260.1 عبده ابوالقاسم بن محمد حسين[الحسني ]الحسيني.
2. لا اله الا الله الملک[ الحق المبين علي اصغر ].
3.[عبده سيد مرتضي بن محمد مهدي الحسني ]الحسيني.
در صفحهي 42 مجله ذکر شده است «در محل اتصال دو ورقه به يکديگر دو مهر بيضي و يک مهر چهارگوش است که سجع آن شبيه مهرهاي بالاست.»
مهرهاي اشاره شده پنج بار در محل اتصال پارههاي سند تکرار شده است و متن آنها به اين قرار است:[سجع مهر سمت راست:]لا اله الا الله الملک الحق المبين. عبده احمد.
[سجع مهرهاي سمت چپ:]«عبده الراجي مسيح» و
«ظني بالله حسن»
مهرهاي صفحهي 44 مجله:
1. سومين مهر که همان مهر رديف 4 است که در رونوشت اين گونه حک و اصلاح گرديده است: عبده[سيد مرتضي]بن[محمد مهدي]الحسني الحسيني.
2. چهارمين مهر، همان مهر رديف 5 است: عبده ابوالقاسم بن محمد محسن الحسني الحسيني.
- ايشان در مورد «آبهنه» فرمودهاند که: «يکي دو فقره از رقبات مربوط به بخشي از تهران موسوم به «آبهنه» است که ظاهرا در انتهاي خيابان اميريه و شرق دروازهي قزوين قرار دارد.» در تأييد و تکميل سخن ايشان بايد گفت با توجه به وقفنامههاي ديگر تهران ميتوان چنين نتيجه گرفت که: آبهنه نام قديم آب بخش کن است که خود بخشي از محلهي سنگلج محسوب ميشود. به طور نمونه ميتوان به وقفنامهي ميرزا زکي نمري به تاريخ 1265 ه ق اشاره کرد که در آن عبارت «محلهي آب بخشان آبهنه» آمده و نيز وقفنامهي حاجي عبدالرزاق تاجر کاشاني به تاريخ 1278 ه ق با عبارت «محله آبهنهي سنگلج».
در اينجا شماري از کلماتي را که در متن به صورت ناخوانا (...) ذکر شده يا به اشتباه خوانده شده است، آورده ميشود. مطالب الحاقي در قلاب[]آمده است:
1. نخست بازار آفرينش را به جواهر عقول عقليه و نفوس نفيسه بياراست تا نيک را از بد[باز دانند از هر باب ].
4. صفدري که چون به عزم جهاد جهود تيغش[برميان]مضموم گشته...
9. خود را متولي کفالت ساير اولاد دانسته در صلهي ارحام و شرايط مروت[ و صداقت لازمه ]و انصاف و دقت را منظور بدارد.
10. و در هر حال بايد شرايط و لوازم وقف[ را منظور ]و معمول دارد.
در ص 39: واژهي «کوبند» به اشتباه «گويند» نوشته شده است.
چوگان امرش را مهر و ماه هر دو[ کوبند ]و شکوه از رمحش چون افراخته آمد، هر دو گويند.
در ص 40: واژهي «مسطوره»، به اشتباه «منظوره» نوشته شده است.
و تفصيل اعيان موقوفه[ مسطوره ]بدين دستور است.
- واژه رسد rasad که اغلب با حصه همراه است - حصه و رسد - در متن اشتباها به سکون سين اعراب گذاري شده است.
در پايان گفتني است پرونده موجود در آرشيو سازمان اوقاف علاوه بر يک رونوشت خطي و يک رونوشت تايپي پر غلط، شامل يک استشهاديه مبني بر وقف بودن زمين واقع درشمال خيابان يوسف آباد به کهريزک موسوم به علي شيرآباد قيچاق است (1339 ه ق) و دو مصالحهنامه راجع به همين زمين مربوط به سالهاي 1283 و 1304 ه ق و سه اجارهنامه که مربوط به سالهاي 1268 و 1306 و 1339 ه ق که ميتواند در تحقيقات بعدي به کار آيد.
منبع: ميراث جاويدان
معرفي سايت مرتبط با اين مقاله
تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله
