سدنا ، دورترین جرم منظومه ی شمسی !!

اواخر اسفند 1382 گروهی از ستاره شناسان خبر کشف دورترین جرم منظومه ی شمسی را اعلام کردند. گروه کشف کننده، نام این جرم را «سدنا» (Sedna) و نوع آن را «شبه سیاره» (Planetoid) اعلام کرد.
حداکثر فاصله ی «سدنا» از خورشید، حدود 900 واحد نجومی و حداقل فاصله ی آن حدود 76 واحد نجومی است. (هر واحد نجومی، میانگین فاصله ی زمین از خورشید، حدود 150 میلیون کیلومتر است.) کشیدگی مدار «سدنا» شگفتی ستاره شناسان را برانگیخته است؛ این جرم در هر 10500 سال تنها یکبار بدور خورشید می گردد و در 22 سپتامبر 2075 میلادی به کمترین فاصله از خورشید خواهد رسید!
اخیرا دو ستاره شناس اسپانیایی و آمریکایی در مقاله ای مشترک در Astronomical Jounal، به بررسی چندین سناریوی مختلف برای توضیح نحوه ی قرار گرفتن «سدنا» در مدار بیضی شکل فعلی پرداختند. بر اساس شبیه سازی های رایانه ای انجام شده، بهترین و رضایت بخش ترین سناریوی ممکن این است که یک ستاره ی هم جرم با خورشید، در 100 میلیون سال پس از تشکیل منظومه ی شمسی، از فاصله ی 800 واحد نجومی خورشید عبور کرده و در اثر مواجهه ی «سدنا» با سیاره ی نپتون، این جرم تحت تاثیر نپتون، به نواحی دور دست منظومه ی شمسی پرتاب شده و دارای مدار بسیار کشیده ی فعلی شده است.
نویسندگان مقاله ی مزبور تاکید دارند که مدار شبه سیاره ی «سدنا» در فاصله ی زمانی کمتر از 100 میلیون سال پس از تشکیل منظومه ی شمسی به شکل امروزی در آمده است، زیرا در صورت عبور یک ستاره از نزدیکی خورشید،در بیشتر از 100 میلیون سال پس از تشکیل منظومه ی شمسی، تعداد دنباله دارهایی که منشا آنها «ابر اوورت» (Oort Cloud) است بسیار کمتر از مقداری می شد که ستاره شناسان هم اکنون می شناسند.
«ابر اوورت» در سال 1950 میلادی توسط ستاره شناسی به نام «یان اوورت» کشف شد و ناحیه ای شامل هزاران جرم یخی کوچک در دوردست ترین نقاط منظومه ی شمسی که به باور ستاره شناسان، منشا بسیاری از دنباله دارهای نزدیک شونده به زمین است. متخصصان دینامیک سیاره ای، علت وجود اجرام فراوان در ابر «اوورت» را عبور یک ستاره از نزدیکی خورشید و آشوب دینامیکی ایجاد شده در اثر آن می دانند.
گقتنی است هنوز ستاره شناسان به تعریف جامع و قابل قبوی برای «سیاره» نرسیده اند. با اینحال، بر اساس تعریفی که گروه کشف کننده ی «سدنا» از سیاره دارد، این جرم را نمی توان «سیاره» ی منظومه ی شمسی دانست.
بر اساس تعریف این گروه، «سیاره» (Planet) جرمی است که بدور خورشید می گردد و جرم آن از جرم کلیه ی اجرامی که در مدار مشابه آن قرار دارند بیشتر است. با این تعریف، حتی پلوتو نیز سیاره بشمار نمی رود!
فاصله ی این جرم از خورشید در هنگام کشف، 90 برابر فاصله ی زمین از خورشید و سه برابر فاصله ی دورترین سیاره شناخته شده ی منظومه ی شمسی (پلوتو) از خورشید بود. این جرم در 23 آبان 1382 توسط «مایک براون» از موسسه ی فناوری کالیفرنیا، «چاد تروجیلو» از رصدخانه ی جمینی در هاوایی و «دیوید رابینوویتز» از دانشگاه ییل کشف شد. این محققان از تلسکوپ 48 اینچی «ساموئل اوشین» رصدخانه ی پالومار در «سن دیه گو» ایالت کالیفرنیا استفاده کردند. چند روز پس از کشف این گروه، تلسکوپهایی در شیلی، اسپانیا و ایالتهای آریزونا و هاوایی نیز این جرم را رصد کردند. همچنین تلسکوپ فضایی «اسپیتزر» ناسا نیز که در طول موج فروسرخ کار می کند، به جستجوی این جرم پرداخت. گروه کشف کننده، نام این جرم را «سدنا» (Sedna) گذاشته ولی نام علمی آن «2003 12 UB» است.
مشخصات مداری:
«سدنا» دورترین جرم شناخته شده در منظومه شمسی است. در بیشترین حالت، فاصله ی «سدنا» از خورشید حدود 130 میلیارد کیلومتر، یعنی 900 برابر فاصله ی زمین و سه برابر فاصله ی سیاره ی پلوتو از خورشید است. مدار «سدنا» به دور خورشید، بصورت یک بیضی فوق العاده کشیده است، بطوریکه در هر 10500 سال یکبار به دور خورشید می گردد! «مایک براون» دانشیار نجوم سیاره ای در موسسه فناوری کالیفرنیا و سرپرست گروه کشف کننده می گوید: « از روی این جرم، خورشید بصورت یک ستاره ی کاملا معمولی و کوچک دیده می شود بطوریکه می توان با سر یک سنجاق که در فاصله ی بازوی دست از چشم قرار گیرد، قرص خورشید را به راحتی پوشاند! »
کشف این جرم در چنین فاصله ی زیادی از خورشید، دلیلی محکم بر وجود «ابر اوورت» (Oort cloud) می باشد؛ ناحیه ای شامل هزاران جرم یخی کوچک در دوردست ترین نقاط منظومه ی شمسی که به باور ستاره شناسان، منشا بسیاری از دنباله دارهای نزدیک شونده به زمین است.
اندازه و رنگ:
اندازه ی «سدنا» تقریبا سه چهارم سیاره ی پلوتو است و پس از مریخ، قرمزرنگ ترین جرم منظومه شمسی است. ستاره شناسان قطر «سدنا» را بین 1280 تا 1760 کیلومتر برآورد می کنند. «سدنا» همچنین بزرگترین جرم یافته شده در منظومه شمسی پس از کشف پلوتو در سال 1308 خورشیدی است. این جرم در سرد ترین ناحیه ی منظومه شمسی قرار گرفته است؛ جایی که دمای آن هیچگاه بیشتر از 240- درجه ی سلسیوس نمی شود. البته دمای این شبه سیاره معمولا از این هم کمتر است، زیرا در هنگام حرکت در مدار 10500 ساله ی خود، فقط مدت کمی را در فاصله ای نسبتا نزدیک به خورشید می گذراند.
قدر ظاهری و موقعیت رصدی
:قدر ظاهری «سدنا» حدود 5/20 است و پس از غروب آفتاب، در افق جنوب غربی بین سیاره مریخ و زهره دیده می شود. البته تقریبا با هیچ یک از تلسکوپهای آماتوری نمی توان این جرم کم سو را مشاهده کرد! گفتنی است قدر ظاهری، یک مقیاس نسبی برای سنجش میزان روشنایی اجرام آسمانی است. مثلا قدر ظاهری خورشید منفی 21 ، ماه شب چهارده منفی 13 و قدر ظاهری نورانی ترین ستاره آسمان، موسوم به «شعرای یمانی» (شباهنگ،Sirius) منفی 5/1 است. در این مقیاس، هر چه به سمت اعداد منفی حرکت کنیم، میزان روشنایی ظاهری جرم آسمانی زیادتر می شود.

منابع :
سدنا دهمین سیاره ی منظومه ی شمسی http://esa.pib.ir
سدنا دهمين سياره منظومه شمسي http://www.pdb.ir
کشف دورترین جرم منظومه ی شمسی !! http://www.sharemation.com
سدنا http://daneshnameh.roshd.ir