در حدود 14 سال قبل از هجرت، پیامبر گرامی اسلام (ص) در سن چهل سالگی به نبوت برانگیخته شد و این فصلی نو و نقطه عطفی در عالم بشریت به شمار می رود. این نوشتار بر آنست تا با قید اختصار، به نقش زمینه ساز بعثت، در تکامل انسان اشاره نمائید.

هدف از خلقت جهان

طبق مبانی کلامی، آفریدگار این عالم، خداوند عالی و علیم و حکیم است. نکتۀ مهم این است که ساحت خدای حکیم، از انجام امور لغو و بیهوده منزه است. از همین رو قطعا «عالم و ما فیها» لغو و بیهوده آفریده نشده و این مضمون در قرآن کریم نیز اشاره شده است: «و ما خلقنا السماء و الارض و مابینهما باطلا»[1]؛ ما آسمان و زمین و آنچه را در آن دو است، بیهوده و باطل نیافریدیم‏».

هدف از خلقت انسان

«و لقد بعثنا فى کل امة رسولا ان اعبدوالله و اجتنبواالطاغوت‏»؛ ما در هر امتى پیامبرى را برانگیختیم تا مردم خدا را بپرستند و از طاغوت دورى‏جویند. سرسپردگی به حضرت حق و اجتناب و دوری از طغیان گران عالم، هدفی است که می توان تمام تلاش های انبیاء را برای تحقق آن، تحلیل و تفسیر کردیکی از اجزا این عالم بلکه با توجه به دلائل و شواهد موجود، اشرف مخلوقات عالم، انسان است. همانگونه که در بند قبل اشاره شد، عالم باطل و بی هدف و پوچ آفریده نشده است و انسان نیز از قاعده مستثنی نیست. قرآن کریم هدف از خلقت انسان را چنین بیان می کند: «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون»[2] ؛ جن و انس را نیافریدم، مگر اینکه مرا عبادت کنند.» روشن است که خداوند بی نیاز است (الله الصمد) و به عبادت مخلوقات خود نیازی ندارد؛ با این وصف معلوم می شود که عبادت عباد، به حال خود آنها سود مند است و موجب کمال و رشد ایشان می شود. و لکن دراینجا سوالاتی مطرح است: عبادت صحیح کدام است؟ شیوه های آن چیست؟ موانع آن چیست؟ و ...

هدف از بعثت پیامبران

مسلما خداوند حکیم، انسان را با محدودیت های فراوان ادراکی، بدون برنامه و سرپرست رها نکرده و به این منظور بهترین بندگان خود را با عنوان انبیاء الهی و اوصیاء ایشان، برای راهنمایی و هدایت بشاء الهی و اوصیاء ایشان، برای راهنمایی و هدایت بشر، مبعوث کرده است.
دعوت به توحید، تذکر معاد، تعلیم حکمت و تزکیه، یادآوری تقوا و ثمرات و برکات آن، آزاد سازی انسان ها از غل و زنجیر، ایجاد عدالت اجتماعی و ... از جمله اموری است که خداوند در قرآن کریم به عنوان اهداف بعثت انبیاء برشمرده است؛ و خلاصه تمام این امور را شاید بتوان در آیه 26 سوره نحل، مشاهده کرد: «و لقد بعثنا فى کل امة رسولا ان اعبدوالله و اجتنبواالطاغوت‏»؛ ما در هر امتى پیامبرى را برانگیختیم تا مردم خدا را بپرستند و از طاغوت دورى‏جویند. سرسپردگی به حضرت حق و اجتناب و دوری از طغیان گران عالم، هدفی است که می توان تمام تلاش های انبیاء را برای تحقق آن، تحلیل و تفسیر کرد.

خاتمیت و تکمیل برنامه هدایت

آنگونه که قرآن کریم ترسیم می کند دو جبهه در عالم وجود دارد. در یک سو، جبهه حق به رهبری انبیاء الهی و اوصیاء مکرم ایشان و در سوی دیگر طغیان گران عالم قرار دارند. برنامه هدایت بشر توسط انبیاء، به صورت گام به گام ارائه شده و زمینه را برای رشد بشریت فراهم کرده است. گام نهایی در ارائه برنامه جامع سعادت انسان توسط نبی مکرم اسلام، حضرت محمد مصطفی (ص) ارائه گردیده است. او که خود اسوه و الگوی عالم در تمام فضلیت ها بود هدف بعثت خود را تکمیل و اتمام مکارم اخلاقی معرفی کرد: « إنما بعثت لأتمم مکارم الأخلاق»[3].
انسان به عنوان موجودی دارای اراده و اختیار می تواند تحت سرپرستی اولیاء جبهه حق، و تحت تعالیم انبیاء الهی و خاصه با بکار گیری تعالیم دین مبین اسلام و سرلوحه قرار دادن روش و سنت نبی مکرم اسلام (ص) و اوصیاء معصوم ایشان (ع)، گام در مسیر رشد و بالندگی نهاده و نه تنها خود را از منجلاب فساد و تباهی رهانیده بلکه زمینه ارتقاء خود را فراهم نمایدقرآن کریم بر خاتمیت پیامبر (ص) تصریح کرده و می فرماید: «ما کانَ مُحَمدٌ أبا أَحَدٍ مِنْ رجالِکمْ وَلکنْ رسولَ اللّهِ و خاتمَ النبیینَ»[4]؛ محمد، پدر هیچ یک از مردان شما نیست، بلکه او فرستاده خدا و خاتم پیامبران است. خداوند در قرآن کریم تصریح می کند که دین و برنامه هدایت بشریت با عنوان اسلام، تکمیل شده و خداوند از این امر راضی است.[5] همین امر، جامع بودن دین اسلام و کامل بودن برنامه سعادت بشر را بوضوح نشان می دهد و اتفاقا مهم ترین دلیل خاتمیت نبوت نیز همین امر است.
با توجه به مطالب بیان شده، برنامه هدایت و سعادت انسان یعنی دین مبین اسلام و معجزه جاویدان آن یعنی قرآن کریم پیش روی بشر قرار دارد. انسان به عنوان موجودی دارای اراده و اختیار می تواند تحت سرپرستی اولیاء جبهه حق، و تحت تعالیم انبیاء الهی و خاصه با بکار گیری تعالیم دین مبین اسلام و سرلوحه قرار دادن روش و سنت نبی مکرم اسلام (ص) و اوصیاء معصوم ایشان (ع)، گام در مسیر رشد و بالندگی نهاده و نه تنها خود را از منجلاب فساد و تباهی رهانیده بلکه زمینه ارتقاء خود را فراهم نماید. یقینا انسان امروز به مراتب پیچیده تر و دارای ظرفیت های بیشتری نسبت به نسل های گذشتۀ بشر است ولکن اسلام به عنوان دین خاتم و برنامۀ جامع سعادت انسان، ظرفیت هدایت بشریت تا روز قیامت را دارا است.

نویسنده: حسین سعدآبادی

[1]. سوره ص/ آیه 27

[2]. سوره ذاریات / آیه 56

[3]. بحار الانوار، ج 68، ص382

[4]. سوره احزاب / آیه 4

[5]. سوره مائده / آیه 3