افزون بر شناسایی و آگاهی درباره نفس، دستورهایی نیز درباره حفظ کرامت و عزت نفس و پرهیز از تن دادن به پستی و رذالت و هر کاری که دون شأن انسان باشد، بیان شده است تا انسان این نعمت با ارزش خداوندی را به بهایی ارزان از کف ندهد. حضرت علی علیه السلام در نامه‌ای که به فرزند بزرگوارشان امام حسن مجتبی (علیه السلام) فرمودند، با زیبایی تمام به این حقیقت اشاره کرده اند: (وأکرم نفسک عن کل دنیة وإن ساقتک إلى الرغبة فإنک لن تغتاض بما تبذل من نفسک عوضأ ولا تکن عبد غیرک وقد جعلک الله حرا وما خیر لا ینال إلا بشر ویسر لا ینال إلا بعسر (6)؛ خویشتن را از هرگونه پستی و رذالت بازدار، هر چند تو را به اهدافی برساند؛ زیرا نمی توانی به اندازه آبرویی که از دست می دهی بهایی به دست آوری. برده دیگری نباش که خداوند تو را آزاد آفرید». حضرت علی در ادامه نامه ۳۱ خطاب به فرزندشان می فرمایند: (المنیة ولا الدنیة والتقلیل ولا التوسل ومن لم یعط قاعدا لم یغط قائما والدهر یومان یوم لک ویوم علیک فإذا کان لک فلا تبطر وإذا کان علیک فاصبر) «مرگ بهتر از تن دادن به ذلت و به اندک ساختن بهتر از دست نیاز به سوی مردم داشتن است...» (7). از مناسب ترین شیوه‌های اکرام و احترام به همسر در زندگی زناشویی آن است که رفتار و ارتباط دوسویه مرد و زن در جهت حفظ شخصیت یکدیگر باشد. همچنین آن بزرگوار در بیانی دیگر می فرمایند: (ألا حر یدع هذه اللماظة لأهلها إنه لیس لأنفسکم ثمن إلا الجنة فلا تبیعوها إلا بها)؛ «آیا آزادمردی نیست که این لقمه جویده حرام دنیا را به اهلش واگذارد. همانا برای جان‌های شما جز بهشت بهایی نیست. پس به کمتر از آن نفروشید» (8)
در سخنان حکیمانه امامان از با بیان اهمیت این امر، توصیه شده است تا با تن دادن به انواع سختی ها و گرفتاری ها، حتی مرگ و کشته شدن باعزت و سربلندی، برای حفظ حرمت و کرامت نفس خویش کوشا باشید؛ ثالثة، اهانت، استهزا، تمسخر، تحقیر، لعن و نفرین، ریشخند زدن، القاب بد دادن و...، از جمله عوامل خطرناک و تهدید کننده شخصیت افراد و عزت نفس آنهاست. به همین دلیل، همه انسان‌ها از این امور نفرت دارند و از آن نهی می کنند. شاید به همین دلیل است که در آیه‌های شریف قرآن و سخنان اهل بیت (علیهم السلام) به شدت از این امور نهی شده است.(9)
بنابراین، از دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام) از شخصیت انسان سرمایه ای بسیار ارزشمند و والامقام است. طبیعی است که هر صاحب سرمایه ای، سرمایه خویش را ارج نهد و حافظ آن باشد. حفظ این سرمایه باارزش، بهترین شیوه اکرام و احترام به انسان است و به این وسیله، موجب رضامندی و خوشایندی وی است.
از مناسب ترین شیوه‌های اکرام و احترام به همسر در زندگی زناشویی آن است که رفتار و ارتباط دوسویه مرد و زن در جهت حفظ شخصیت یکدیگر باشد. هر مرد و زنی باید از این حقیقت آگاه باشد که دیگران نیز چون او، شخصیتی محترم و ارزشمند دارند و دوست دارند این شخصیت عزیز بماند. به همین دلیل، هر گونه بی احترامی و اهانت به شخصیت همسر پیامدهایی بد خواهد داشت که دامن همه خانواده را خواهد گرفت. مرد در رابطه با همسرش زمانی به موفقیت دست خواهد یافت که به گونه ای روشن و صریح نشان دهد حافظ حریم و شخصیت اوست. گفتار و رفتار زن نیز می تواند به گونه ای باشد که شوهرش در آینه رفتار او احترام به شخصیت خویش را بیابد.
پی‌نوشت‌ها:
- عبدالواحد الآمدی التمیمی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۲
- عبدالواحد الآمدی التمیمی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۲
- محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج 75، ص ۳۰۲
- حسن بن شعبه الحرانی، تحف العقول، ص ۲۷۹
- حسن بن شعبه الحرانی، تحف العقول، ص ۲۷۹
- نهج البلاغه، نامه ۳۱؛ محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷، ص ۲۲۷؛ میرزاحسین النوری الطبرسی، مستدرک الوسائل، ج ۷، ص ۲۳۱؛ عبدالواحد الآمدی التمیمی، غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۳۹؛ حسن بن شعبه الحرانی، تحف العقول، ص۷۹
- محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۷۵، ص۹۷؛ نهج البلاغه، حکمت ۳۹۹
- همان، حکمت 456
- محمدصادق شجاعی، توکل به خدا (راهی به سوی حرمت خود و سلامت روان)، ص ۱۵۰
