ساده زیستی با مفهوم زهد و بی رغبتی، ارتباط تنگاتنگی دارد. استاد مطهری می گوید : زهد، حالتی است روحی و زاهد از آن نظر که دل بستگی های معنوی و اخروی دارد، به مظاهر مادی زندگی بی اعتناست. این بی اعتنایی و بی توجهی تنها در فکر و اندیشه و احساس قلبی نیست و در مرحله ی ضمیر پایان نمی یابد. زاهد در زندگی عملی خویش، سادگی و قناعت را پیشه ی خود می سازد و از تنعم تجمل و لذت گرایی پرهیز می نماید. زهاد جهان آنها هستند که به حداقل تمتع و بهره گیری از مادیات اکتفا کرده اند.» با این توصیف، مفهوم زهد دو مرحله ی قلبی و عملی دارد : مرحله ی قلبی آن، عدم دل بستگی به دنیا، و مرحله ی عملی آن، اکتفا کردن به حداقل ابزارهای زندگی و ساده زیستی است. پس می توان گفت : ساده زیستی راستین راه را برای تحصیل زهد حقیقی همواره می سازد ؛ چنان که در روایتی از امام علی (علیه السلام) آمده است : «التزهد یؤدی إلى الزهد واداشتن خود به زهد و ساده زیستی، منتهی به حالت درونی زهد می گردد . در جای دیگر می فرماید : «اول الزاهد التزهد؛ نخستین گام زهد، تزهد (ساده زیستی) است.» در یک جمله می توان گفت :زهد، مربوط به گرایش باطنی و قلبی انسان به دنیاست و ساده زیستی، ناظر به زندگی فردی و اجتماعی افراد است و نمی توان بدون روحیه ی ساده زیستی، به زهد رسید. تجمل گرایی، حاکی از دل بستگی به دنیاست که با زهد در تضاد است.
ساده زیستی مورد نظر اسلام ، ساده زیستی عزت مند و راستین است که برداشت های ناصحیح صوفی گری با آن تطبیق نمی کند. متأسفانه در همه ی زمان ها، زاهد نماهای صوفی مسلک بوده و هستند که به دلیل عدم شناخت کامل از آموزه های دینی، نعمت ها را بر خود حرام کرده و لباس پشمینه پوشیده و برای خود ظاهری ژولیده، بی نزاکت و ژنده پوش وخشم آلود درست کرده اند. امامان معصوم (علیهم السلام) همواره در برابر افکار انحرافی این گروه ایستادگی می کردند و با آنها در عمل و گفتار مخالفت می نمودند و روش آنان را انحرافی وباطل می دانستند. امام صادق (علیه السلام) در مورد این افراد می فرماید : آنها دشمنان ما هستند. کسی که به آنها مایل گردد، جزء آنان است و با آنها محشور می شود.
ممکن است بعضی افراد از ساده زیستی سوء استفاده کنند و با نیرنگ و فریب، مردم را به گمراهی بکشانند و از این طریق به مقاصد خویش برسند. سعدی در این باره داستانی نقل کرده است : زاهدی مهمان پادشاهی بود. چون به طعام بنشستند، کمتر از آن خورد که ارادت او بود و چون به نماز برخاستند، بیش از آن کرد که عادت او بود، تا ظن صلاح در حق او زیادت شود... چون به مقام خویش باز آمد، سفره خواست تا تناولی کند. پسری داشت صاحب فراست، گفت : ای پدر، باری به دعوت سلطان طعام نخوردی؟ گفت : در نظر ایشان چیزی نخوردم که به کار آید. گفت نماز را هم قضا کن که چیزی نکردی که به کار آید؟
شاید بعضی تصور کنند ساده زیستی با آراستگی ظاهری، منافات دارد، در حالی که بین این دو هیچ گونه تضادی وجود ندارد. می توان هم ساده بود و هم آراسته. اسلام بر لزوم آراستگی مسلمانان تأکید کرده است. قرآن مجید می فرماید : «یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد ؛(اعراف آیه ی ۳۱) ای فرزندان آدم ! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد با خود داشته باشید . این جمله می تواند شامل پوشیدن لباسهای مرتب و پاکیزه، شانه زدن موها، به کار بردن عطر و مانند آن باشد. ضمن آن که شامل زینت های معنوی مانند : ملکات اخلاقی و پاکی نیت و اخلاص نیز می گردد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) می فرماید : خدای تعالی دوست دارد وقتی بنده اش نزد برادران خود می رود، با ظاهری آراسته رو به رو شود. آن حضرت از مردی که موهای ژولیده و لباسی کثیف داشت، انتقاد کرد و فرمود : بهره بردن از نعمت های الهی و نمایاندن نعمت، جزء دین است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) در عین سادگی و دوری از تجملات دنیوی، پاک و پاکیزه و خوش بو و معطر بود ؛ چنان که وقتی از مسیری می گذشت، رهگذرانی که پس از وی از آن جا می گذشتند، از بوی خوش آن حضرت می فهمیدند که پیامبر از آن جا عبور کرده است. امام خمینی (رضی الله عنه) که الگوی ساده زیستی در عصر حاضر بود، به ظاهر خویش و او تمیزی و زیبایی لباس بها می داد و همواره از عطر استفاده می کرد.
منبع: اصول ومبانی مدیریت در اسلام، مهرداد حسن زاده و عبد العظیم عزیزخانی، انتشارات هنر آبی، چاپ اول، تهران، 1390
