غارت اشیاء و گنجینه های هنری و آثار باستانی ایران و انتقال آنها به خارج از کشور برای فروش، گوشه ای دیگر از فعالیت های اشرف پهلوی بود. زمانی که در تپه های مارلیک، اشیاء عتیقه کشف شد، اشرف پهلوی اراضی این منطقه را به قیمتی ناچیز خریداری کرد و سپس اشیاء باستانی و گرانبهای این منطقه را از زیر خاک بیرون آورد و از ایران خارج کرد و آنها را به ثمن بخس به موزه های مختلف و کلکسیونرهای سرمایه دار فروخت .

این دست درازی های اشرف به گنجینه های باستانی کشور به دلیل اهمیتی که داشت، در گزارش مأمورین اطلاعاتی سفارت آمریکا در ایران انعکاس یافت:«به محض اینکه در تپه مارلیک اشیاء طلایی بسیار گران قیمت کشف شد، ملکه اشرف آن محل را خریداری کرد و محتویات آن تپه از آن به بعد به دست معامله گران هنری تمام دنیا رسید .»¹

دزدیدن اشیای عتیقه توسط اشرف و پسرش شهرام

اشرف در زمینه شناسایی و به دست آوردن اشیاء عتیقه و آثار باستانی ایران، چند باستان شناس خبره و طراز اول کشور را نیز به خدمت گرفته بود. شهرام پهلوی نیا، پسر ارشد اشرف از علی قوام - که در غارت بیت المال دست کم از مادرش نداشت - در این زمینه و در کار یافتن و قاچاق و فروش اشیاء عتیقه، با او همکاری می کرد و شریک بود.

این فعالیت مشترک اشرف پهلوی و پسرش شهرام پهلوی نیا، آنقدر گسترده بود که در گزارش مأموران اطلاعاتی سفارت آمریکا به واشنگتن انعکاس یافته است:
« شهرام فرزند ارشد اشرف در بعضی از موارد جای پای مادرش را دنبال کرده است. وی به طور وسیع و نامطلوبی در تهران به عنوان یک معامله گر زرنگ شهرت دارد و حدود 20 شرکت شامل ترابری، کلوپ های شبانه، ساختمانی و تبلیغات بخش عمده دارایی های وی را در خود جای داده اند، برای ایرانیان صاحب اطلاع، فروش گنجینه ها و عتیقه های هنری کشور از جمله ساخته های دستی مارلیک که یک موضوع باستان شناسی ماقبل تاریخ و حائز اهمیت زیاد است.»²

اشرف پهلوی حتی در آغازین ماه های پیروزی انقلاب اسلامی نیز به مدد عوامل صهیونیست در کار غارت اشیاء عتیقه فعال بود، به گونه ای که آقای پرویز ورجاوند قائم مقام «وزارت فرهنگ و هنر» وقت برای مقابله با این جریان طی نامه ای حضرت امام (ره) را به کمک طلبید:
« قائم مقام فرهنگ وهنر بعد از ظهر دیروز در گفتگویی با خبرنگاران هشدار داد، فرصت طلبان و عوامل اشرف و پسرش شهرام و صهیونیست ها با سرقت اشیاء عتیقه و آثار باستانی کشور به میراث فرهنگی و نمودارهای تمدن های گذشته کشور صدمات جبران ناپذیری می زنند.

... قائم مقام فرهنگ و هنر در این گفتگو اعلام کرد پس از انقلاب [اسلامی ] گروهی فرصت طلب و عده ای از ایادی اشرف و پسرش شهرام که در کار قاچاق اشیاء عتیقه بودند و همچنین صهیونیست ها شروع به تجاوز اموال منقول و غیر منقول عتیقه و آثار باستانی در مناطق مختلف کشور کرده اند. وی در مورد جلوگیری از اقدامات این گروه گفت: در این زمینه نامه ای برای امام خمینی فرستاده ایم و تقاضا کرده ایم در این زمینه پیامی دهند .»³

احسان نراقی یکی از مشاوران نزدیک محمدرضا و همسرش فرح در کتاب خاطرات خود درباره غارت اشیای عتیقه ایران توسط اشرف و پسرش شهرام می نویسد:
«مهندس محسن فروغی که از متخصصان آثار عتیقه ایرانی است، برایم تعریف کرد که ده سال قبل روزی پرویز راجی، منشی مخصوص هویدا به من تلفن زد و گفت نخست وزیر مایل است در اسرع وقت با او ملاقات کند، طی(این ) ملاقات رئیس دولت به او می گوید ... مأموریت شما این است که: شهرام پسر اشرف به طور غیر قانونی عتیقه هایی از کشور خارج ساخته است و ظرف سه هفته آینده می خواهد در حراجی آنها را به فروش برساند ... فروغی پس از بازگشت از توکیو به هویدا اطلاع می دهد که ارزش این مجموعه حدود شش میلیون فرانک است، هویدا می گوید شهرام برای [بازگشت ] آن دوازده میلیون می خواهد .»⁴

زمین خواریی اشرف پهلوی

اشرف به وسیله ایادی و اذناب خود در نخست وزیری و سازمان برنامه و دیگر وزارتخانه ها و سازمان های دولتی، از فرصت ها و موقعیت هایی که برای سوء استفاده وجود داشت، با خبر می شد. به عنوان مثال رئیس سازمان برنامه او را از طرح های بزرگ و نان و آبدار مطلع می ساخت و تنی چند از تدوین کنندگان بودجه، تبصره هایی را که برای گرفتن وام تصویب شده بود، اطلاع می دادند .

دولت از اواخر دهه 1340 برنامه هایی برای ایجاد شرکت های کشت و صنعت اجرا کرد و برای تأسیس این گونه شرکت ها وام های بسیار هنگفتی معین نمود. اشرف برای بهره گیری از این وام ها اقدام به تأسیس یک شرکت کشت و صنعت به نام «گله» کرد و از این طریق صدها میلیون تومان وام کم بهره دراز مدت از وزارت کشاورزی گرفت.

بر اساس مدارک موجود، شرکت کشت و صنعت گله در سال 1335 توسط اشرف پهلوی تأسیس شد و پس از آن اقدام به اجاره 4010 هکتار از اراضی زیر سد دز در ناحیه ای بین دزفول و شوش کرد.
به موجب یکی از اسناد این شرکت پس از پیروزی انقلاب اسلامی، صاحب موجودی بانکی به شرح زیر بوده است:

بانک صادرات دربند، جاری 220، مبلغ 056 /542 ریال
بانک صادرات شوش و دانیال، جاری 777، مبلغ 909 / 128 ریال
بانک صادرات شوش و دانیال، جاری 771، مبلغ 420 / 42 ریال
بانک ایران و هلند، جاری 3020827، مبلغ 386 / 806 / 1 ریال
بانک شهریار، 20168، مبلغ 990 / 14 ریال

احمد رئیس روحانی
سرپرست سازمان ملی خدمات بانکی اشرف »⁵

انبوه سازی مسکن و ایجاد شهرک های حاشیه ای و اقماری از مواردی بود که اشرف پهلوی به مدد آن می توانست اعتبارات دولتی و وام های تبصره های ذیل بودجه های عمرانی و تسهیلات کم بهره و دراز مدت بانکی را به سوی خود کانالیزه نماید. اما او برای آغاز این فعالیت نیاز به ده ها هکتار زمین در حاشیه شهر تهران داشت و خرید زمین با این حجم و گستردگی در کنار تهران، سرمایه ای هنگفت طلب می کرد و اشرف به هیچ وجه قصد سرمایه گذاری در این عرصه را نداشت.

او تنها به سودی که این رهگذر نصیبش می کرد، می اندیشید. به همین سبب دست به کار گرفتن زمین ارزان قیمت از دولت شد و با همین هدف با چند تن از وزیران به گفتگو پرداخت و خبردار شد که مهندس منصور روحانی وزیر کشاورزی میلیون ها متر از اراضی متعلق به این وزارتخانه را به صورت رایگان در اختیار بنیاد پهلوی گذاشته است.

اشرف فوراً دست به کار شد و با کمک جعفر شریف امامی که افزون بر ریاست مجلس سنا، مدیر عامل بنیاد پهلوی هم بود، صدها هزار متر از این زمین را به قیمتی فوق العاده ارزان و ناچیز به صورت نسیه و با اقساط 20 ساله خریداری کرد. احسان نراقی مشاور ارشد شاه در این باره می نویسد:
«والا حضرت اشرف در این هنگام شرکتی ساختمانی تأسیس کرد که سرمایه اصلی آن از فروش تعدادی از این زمین ها - که با نرخی ارزان از بنیاد [ پهلوی ] خریداری و با قیمت روز فروخته شده بود - تأمین گردید. همین شرکت قراردادهایی با یک شرکت ایتالیایی منعقد کرد که سه هزار مسکن بسیار لوکس بسازد و در همان حالی که هنوز به صورت نقشه هستند، به قیمت گزافی به فروش برساند. آن هم بدون اینکه در قبال خریداران خود را متعهد احساس کند.»⁶

شرکتی که اشرف پهلوی برای این کار ایجاد کرده بود، «مهستان» نام داشت که آگهی های بلند بالا و چند رنگ و یک صفحه ای آن در سال های آخر حیات رژیم پهلوی در جراید چاپ می شد که گروه زیادی از مردم آپارتمان ها و خانه های لوکس و گران قیمت آن را پیش خرید کردند، اما اشرف با اینکه صدها میلیون تومان هم از بانک های مختلف وام گرفت، هرگز به تعهدات خود عمل نکرد. نراقی می افزاید:
«تا اینجا والا حضرت [ اشرف ] با استفاده از زمین هایی که به طور نامشروع به دست آورده اند چند میلیونی منفعت کرده و این در حالی است که از تحویل این ساختمان ها که هنوز به روی نقشه باقی مانده اند خبری نیست ... و پس از اینکه با تردستی و نیرنگ زمین هایی را که قیمتشان در بازار آزاد بسیار زیاد بود، به دست آوردند و پول خریداران آینده را نیز به جیب های خود ریختند، موفق شدند اعتبارات خاص را هم از بانک های مختلف دریافت دارند .»⁷

نظر خارجی ها درباره اشرف پهلوی

این گونه اقدامات سود جویانه و رسوایی های اخلاقی اشرف موجب شد تا مأمورین اطلاعاتی و جاسوسی سفارت آمریکا، در گزارش های خود او را برجسته ترین فاسد در خاندان پهلوی ارزیابی کنند:
« در خاندان شاه بسیاری از خویشاوندان فاسد از نظر مالی وجود دارند که مهم ترین آنها خواهر دوقلوی وی،اشرف است که ماهیتا طماع و دارای تمایلات جنون آمیز زنانه می باشد.» ⁸

سوء استفاده اشرف پهلوی تنها به زمین های غرب تهران محدود نمی شود. وی ده ها هکتار از اراضی ساحلی و اراضی جنگلی شمال کشور را نیز تصرف کرده و آنها را به قیمت های گزاف به خریداران می فروخت. یکی از موارد سوءاستفاده وغصب اراضی توسط اشرف پهلوی مربوط به اراضی خوزستان بود. این ماجرا که با دستیاری علی رضایی مالک کارخانجات نورد و لوله اهواز صورت گرفته بود، دربین مردم بویژه اهالی خوزستان انعکاس وسیعی یافت.

اما وزارت اطلاعات و ساواک، مطبوعات را از پیگیری این ماجرا و درج اخبار مربوط به آن بر حذر داشت.

زمین خواری در اهواز توسط اشرف پهلوی و همکارانش

پس از پیروزی انقلاب، میر شمس شهشهانی دادستان وقت خوزستان که به عنوان یک مقام قضایی در جریان این زمین خواری بزرگ بود و به افشای آن پرداخت و جزئیات آن را برای خبرنگاران تشریح کرد:
«در سال 42، اطلاع پیدا کردم که مقداری از اراضی زرگان اهواز از طرف سازمان تعاون و روستا به شخصی گمنام به نام سنافی خواه به مبلغ ناچیزی فروخته شده است. بلا فاصله از دفتر خانه مربوطه استعلام شد و سندی در اختیار دادسرای اهواز قرار گرفت که نشان می داد مقدار 827 هکتار از اراضی دولت به سنافی خواه از قرار متری 1/5 ریال فروخته شده است.

در بررسی بعدی معلوم شد که دفتر خانه میر اسکندری در تهران نیز در این سند سازی دخالت دارد. پس از استعلام از این دفترخانه روشن شد اراضی در این دفتر خانه به اشرف پهلوی و سناتور علی رضایی، منتقل شده است. بلافاصله از طرف دادسرا پرونده هایی ثبتی و پرونده سازمان تعاونی روستایی اهواز گرفته شده و موضوع تحت بررسی «جلال کارگر» بازپرس دادسرای اهواز قرار گرفت.

سنافی خواه در تحقیقات اقرار کرد که تمام اقدامات این معامله را شخصی به نام افشار و با مداخله سناتور علی رضایی و اشرف پهلوی انجام داده است. وی گفت من فقط 6 میلیون ریال در این ماجرا پول گرفته ام.

در تحقیقات بعدی مدیر کل تعاونی روستایی و عده ای از کارمندان و کارشناسان این سازمان که در این ماجرا دخالت داشتند، دستگیر و زندانی شدند. درتحقیق از مدیر کل تعاون روستایی وکارمندان فاش شد که عبدالعظیم ولیان، وزیر وقت تعاون و امور روستاها نیز مرتکب سوء استفاده هایی شده و دستوراتی صادر کرده است و روی معامله مربوط به اشرف صحه گذاشته است.

علی رضایی برای ادای توضیحات به دادسرا احضار شد، اما نمایندگان اشرف و علی رضایی که یکی از آنها محمود نیک پور بود، شروع به اعمال نفوذ کردند و پرونده را از دادسرای اهواز به دیوان کیفر متصل کردند .

در مراجعات نماینده اشرف پهلوی و سناتور رضایی تذکر داده شد که تنها راه حل قضیه بازگشت اراضی به دولت است. بر سر همین مقاومت، من و بازرس پرونده را به تهران منتقل کردند...»⁹

پی نوشت:

همان، ص 116 .
اسناد لانه جاسوسی آمریکا، جلد 7، ص 50 .
اسناد لانه جاسوسی آمریکا، جلد 7، چاپ اول، ص 50 .
روزنامه کیهان، مورخه 12 / 1 / 1385
نراقی، احسان، از کاخ شاه تا زندان اوین، ص 7.
مرکز اسناد انقلاب اسلامی، گزارشات و مکاتبات مربوط به اشرف پهلوی، کد بازیابی 592.
نراقی، احسان، از کاخ شاه تا زندان اوین، صص 100- 102 .
نراقی، احسان، از کاخ شاه تا زندان اوین، ص 102 .
اسناد لانه جاسوسی آمریکا، از ظهور تا سقوط، جلد اول، ص 19 .