همواره نوحه‌خوانان، تعزیه‌خوانان و... در جستجوی اشعار پُرسوز و گداز بوده‌اند و هرکدام از آنها دفاتر متعددی مشتمل برگزیده‌ای از این اشعار را برای خود ترتیب می‌دادند. از آنجا که هر شاعر خوش قریحه‌ی شیعه سرودن اشعار در این زمینه را بر خود لازم و واجب دانسته و هر شیعه‌ی صاحب‌خط و خوش‌صدا، کتابت و قرائت این اشعار را ُپرثواب می‌دانست، نسخه‌های دستنویس متعددی از مجموعه اشعار عاشورایی در قالب‌های مختلف به یادگار مانده است(فصل نامه اختصاصی مطالعات فرهنگی / سال دوم / شماره پنجم / پاییز 1395).
دفترچه‌های بیاض
درباره مجموعه تعزیه‌ها و پژوهشگران و نویسندگان ایرانی آقای محیط طباطبائی می‌نویسند:
سی و پنج سال پیش دفتری از اشعار مصیبت در دست کتاب‌فروشی دیدم که غالب ابیات مکتوب دفتر را در حاشیه صفحه‌ها به طرز آواز خوانی قدیم و به کمک حروف و مقاطع و تکیه کلام‌های مخصوصی تحریر کرده بودند و نشان می‌داد که در عصر صفویه ذکر مصیبت با انتشار اشعار تحریر یافته با موسیقی عاشورایی توام بوده است.
تذکره فلک المرّیخ که به روزگار فتحعلی‌شاه تدوین شده یکی از شعرای مازندران را تعزیه‌گوی می‌خواند و این قدیمی‌ترین متنی است که ذکری از این کار دیده‌ام... و در کتابخانه یکی از دوستان در تهران مجموعه کهنه‌ای از تعزیه‌ها وجود دارد که کاغذ آبی‌رنگ و شکل خط و رنگ مرکبش گواه بر این است که در دوره فتحعلی‌شاه نوشته شده و وضع ظاهری نسخه حکایت از این می‌کند که آن را از مازندران به تهران آورده‌اند و در پایان نسخه تعزیه حضرت مسلم بن عقیل(علیه السلام) امضای مشهدی کریم طهرانی دیده می‌شود که شاید کاتب قسمت‌هایی از این مجموعه باشد. این مجموعه از تعزیه حضرت مسلم بن عقیل(علیه السلام) شروع می‌کند و به شام غریبان خاتمه می‌دهد به ترتیب تعزیه طفلان مسلم، امام‌حسن(علیه السلام)، هفتاد و دو تن، مادر وهب، حضرت‌قاسم(علیه السلام)، حضرت‌عباس(علیه السلام)، حضرت علی‌اکبر(علیه السلام)، حضرت علی‌اصغر(علیه السلام)، سپس امام در خانه خولی، اُسرا اهل بیت(علیهم السلام) در کوفه، بارگاه یزید و شام غریبان در آخرآن‌ها نوشته شده است. در دنباله مجموعه تعزیه‌ها، مرثیه‌هایی به صورت قصیده دیده می‌شود.
در قدیم دفترچه‌های بیاض مانندی وجود داشته که همه اشعار یک تعزیه در آن بوده، مانند:
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش تعزیه وفات زینب خاتون در راه شام و اسیری آنها.
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش ذبح اسماعیل(علیه السلام) و شهادت حضرت علی اکبر(علیه السلام) در کربلا.
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش عروسی حضرت سلیمان(علیه السلام) و بلقیس و عروسی قاسم(علیه السلام) و شهادت او.
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش لشکر کشی ابن زیاد و جنگ کردن حُرّ ریاحی و شهادت او.
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش لشکر کشی ابن زیاد و جنگ کردن حُرِّ ریاحی و شهادت حُر و مصیبت و پسر او.
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش و ورود امام(علیه السلام) به کربلا و عروسی وهب و شهادت او در یاری امام حسین(علیه السلام)
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش رفتن امام رضا(علیه السلام) به خراسان و شهادت آن حضرت و مردن مرتکان زوّار و نجات دادن آنها توسط حضرت.
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش نجات یافتن مختار از حبس ابن زیاد و خروج کردن مختار و کشتن قاتلان را جنگ لشکر کشی حضرت رسول الله(صلی الله علیه وآل و سلم) و فتح قلعه خیبر و به درک رفتن حارث و مرحب بـه دست حضرت امیر(علیه السلام).
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش حضرت زهرا(سلام الله) و روضه خوانی کردن و مهمانی کردن یهودیان و مسلمان شدن آنها به دست حضرت امیر(علیه السلام).
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش عروسی سکینه(سلام الله) و خروج احمد سفّاح و کشتن بنی امیه به دست غلامان احمد سفاح.
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش امام حسین (علیه السلام) و حضرت عباس(علیه السلام)، یکدفعه به میدان رفتن و شهادت حضرت عباس(علیه السلام).
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش خروج مسیب و نامه نوشتن امام و آمدن مسیب تاجر به بغداد.
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش شهادت امام حسن(علیه السلام).
مطالب و اشعار مرتبط به اجرای نمایش غلام ترک.
شاید این شیوه نگارش وسیله تعزیه‌گویان و تعزیه‌سرایان به وجود آمده تا شکل ظاهر نوشتن آنها نیز به بیاض‌های «دعا» و «ذکرمصیبت» بی‌شباهت نباشد و هر تعزیه‌خوانی که نسخه خود را گم کرد با مراجعه به آنها مشکلش حل شود و شعر خود را باز یابد این بیاض‌ها که معمولاً جلد چرمی دارند به صورت دفترچه‌هایی هستند به هم دوخته شده و خطوط آن چپ و راست و از بالا به پایین و از پایین به بالاست و جز تعزیه‌خوانان حرفه‌ای و مسلّط و یا کسانی که با شیوه نگارش مأنوس باشند برای دیگران مشکل است که متنی یا نسخه‌ای را از آن استنساخ و رونویسی کنند. نسخه یا نسخه های یک تعزیه ممکن است در همه جا یکسان نباشند و تفاوت‌هایی با هم داشته باشند. این تفاوت‌ها زاده چند چیز است یکی ممکن است در نتیجه علاقه مردم یک منطقه به یک تعزیه و بی‌علاقگی آنها به تعزیه دیگر باشد که در نتیجه آنچه مورد توجه مردم است شکوه یافته دیگر در نتیجه موقعیت محل و از همه بالاتر، زاده طبع دو نفر و دیگراستفاده از بدیهه‌گویی و یکی هم اهمال نسخه‌نویسانی که موقع بازنویس کردن شعری یا اسمی یا موضوعی یا نوبتی را دگرگون کرده‌اند(صادق همایونی صفحه 348، 336، 267، 266، 265، 264).
در پایان:
جا دارد که از دلسوزی، همراهی و راهنمایی اساتید معظم و ارجمند خود در تعلیم و تربیت، در کنار برقراری رابطه صمیمی و دوستانه و ایجاد فضایی به دور از تشریفات، برای کسب هنر و دانش تاریخ هنر جهانی اسلام، بر خود وظیفه میدانم در کسوت شاگردی از زحمات ارزشمند استاد مسعود نجابتی، استاد عبدالرسول یاقوتی تقدیر و تشکر نمایم. از خداوند متعال برای این اساتید عزیزم، سلامتی، موفقیت و همواره شاگرد پروری را مسئلت دارم.
شاگرد شما، ابوالفضل رنجبران
© کلیه حقوق متعلق به صاحب اثر و پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
.jpg "کالری خورشت کدو حلوایی چقدر است؟ + ارزش غذایی")
