رُوضه خوانی در زبان عامیانه، شیوه‌ای از سوگواری که به ذکر مصیبت‌های امام حسین(علیه السلام) و سایر معصومان می‌پردازد. به مجالس عزاداری، مجلس روضه‌خوانی نیز گفته می‌شود. در این مراسم، روضه‌خوان بر منبر یا صندلی می‌نشیند و مصیبت یکی از بزرگان دین را با صدایی بلند و حزین برای اهل مجلس می‌خواند. پیشینه ورود واژه‌های روضه و روضه‌خوانی به ادبیات عزاداری شیعیان، به قرن دهم و انتشار کتاب روضة الشهداء برمی‌گردد.
روضه روضوان
روضه در لغت به معانی باغ، بستان بهشت، گلزار و...آمده است. روضه در اصطلاح به ذکر مصیبت امام حسین(علیه السلام) و سایر معصومان(علیهم السلام) گفته می‌شود که به صورت نثر بیان می‌گردد. هر چند روضه‌خوان به کسی گفته می‌شود که شغل و پیشۀ او روضه‌خوانی باشد. ولی براساس آموزه‌های دینی به این کار نباید مانند دیگر شغل‌ها و حرفه‌ها بنگرد. به برپایی سوگواری امام حسین(علیه السلام) نیز روضه‌خوانی می‌گویند(دهخدا، لغت‌نامه، جلد ۸، صفحه ۱۲۳۹۱-۱۲۳۸۹).
کتاب روضة الشهدا(علیه السلام)
پیشینه ورود واژه‌های روضه و روضه‌خوانی، به ادبیات عزاداری شیعیان در قرن دهم و انتشار کتاب روضة الشهداءِ(علیه السلام) برمی‌گردد. محدث نوری که خود لؤلؤ و مرجان را درباره شرایطِ روضه‌خوان نگاشته است، می‌گوید: «این صنف از مؤمنین «روضه‌خوان‌ها» اسمی مخصوص نداشتند تا... ملاحسین کاشفی کتاب روضة الشهداءِ(علیه السلام) را تألیف نمود»(نوری، لؤلؤ و مرجان، ص۷۸).
پیدایش روضه خوانی
سبب نامیدن مرثیه‌خوانی به روضه‌خوانی آن است که مرثیه‌خوانان در گذشته حوادث کربلا را از روضة الشهداءِ(علیه السلام) ملا حسین کاشفی (درگذشته ۹۱۰ق) می‌خواندند. چون خوانندگان، عیناً کتاب روضة الشهداءِ(علیه السلام) را برای مردم می‌خواندند، آنان را روضه‌خوان یعنی روضةالشهدا‌خوان می‌گفتند. کم کم روضه مصطلحی(اصطلاحی) شد برای مصیبت امام حسین(ع) و روضه خوان به کسی اطلاق شد که مصیبت امام حسین را بخواند؛ اگر چه به روضة الشهدا هم مراجعه نکرده باشد(قمی، فوائدالرضویه، ص۱۴۶).
روضه خوانی دوره صفوی
روضه‌خوانان در عصر صفوی کار مناقب‌خوانان، مداحان و مرثیه‌سرایان گذشته را انجام می‌دادند. از سوی دیگر جای قصه گویان و مقتل‌خوانان و حتی واعظان را هم گرفته بودند. از این زمان به بعد وعظ، خطابه و مرثیه سرائی در روضه‌خوانان جمع شده بود و آنان با در هم آمیختن نظم و نثر، مردم را به گریه وا می‌داشتند. در سفرنامه‌هایی که در این دوره نوشته شده است، به برگزاری مراسم روضه‌خوانی اشاره شده است(پیتر و دلاوله، سفرنامه، ج۲، ص۱۲۴؛ تاورنیه، سفرنامه، ج۲، ص۴۱۲-۴۱۷).
روضه خوانی دوره افشاری و قاجار
در دوره افشاریان، عزاداری و روضه‌خوانی به وسیله نادرشاه، محدود شد؛ اما در دوره قاجاریه، عزاداری امام حسین(علیه السلام) رونق گرفت، فتحعلی شاه قاجار در بعضی از شب‌های جمعه، به خصوص در ماه رمضان و ماه‌های محرم و صفر، روضه‌خوانی برپا می‌کرد.
روضه خوانی تکیه دولت
ناصرالدین شاه قاجار نیز به هنگام ماه محرّم، تشکیل مجلس روضه و شرکت در آن را بر خود واجب می‌دانست. البته رونق بی‌سابقه تعزیه‌خوانی و ساخت تکیه دولت، از رونق روضه‌خوانی کاست؛ تا جایی که روضه‌خوانی و مرثیه‌خوانی، دیگر به‌اندازۀ تعزیه، رسمیت نداشت. مجالس روضه‌خوانی به دو شکل مردانه و زنانه برگزار می‌شود. در روضه‌خوانی زنانه، اهل مجلس فقط زنان هستند.در برخی از مساجد وتکایا و حسینیه‌ها نیز مجالس روضه خوانی برای عموم و با حضور مردان و زنان برگزار می‌شود. تکیه دولت در عصر قاجار نمونه‌ای معروف از این تکیه‌هاست(رمضان نرگسی، «عزاداری در عصر قاجار»، ص۳).
ترویج مجالس روضه خوانی
عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس حوزه علمیه قم، در ترویج مجالس روضه‌خوانی، نقش داشت. او مراسم شبیه‌خوانی را در قم ممنوع اعلام کرد و مجالس بزرگ تعزیه را به مجلس روضه‌خوانی تبدیل کرد(کشف‌الاسرار، بی‌نا، بی‌تا، ص۱۷۳). در دوره سلطنت پهلوی دوم، همچنین مجالس روضه خانگی و زنانه، رشد مخصوصی داشت؛ تا آنجا که گستره شهرت و فعالیت برخی خطیبان زن به بیرون از مجالس خانگی هم کشیده و مجالس زنانه بزرگ تشکیل می‌شد. چهره شاخص این مجالس در تهران، شریفه کاتوزیان که مدیر وقت دبستان دین و دانش بود(مظاهری، رسانه شیعه،۱۳۸۷ش، ص۱۹۲). روضه خوانی، در تثبیت مذهب شیعه و شناساندن مصائب ائمه معصومین(علیهم السلام) و شهدای کربلا تأثیرگذار بوده است. محمدتقی بهجت از مراجع تقلید ضمن نقل سخنی از شیخ عبدالکریم حائری که روضه خوانی مستحبی است که هزار واجب در آن است براین باور است که مجلس روضه خوانی فقط روضه خوانی نیست بلکه مجلس درس احکام، معارف، عقاید و ترویج مذهب است(بهجت، رحمت واسعه، ۱۳۹۴ش، صفحه ۲۵۹).
مجالس روضه خوانی ماه محرم و صفر
مجالس روضه خوانی در ایام شهادت معصومان(علیهم السلام)، به ویژه در ماه محرم و صفر برپا می‌شود. این مجالس در خانه، حسینیه، تکیه، مسجد و... برگزار می‌گردد. در مراسم روضه‌خوانی، روضه‌خوان بر منبر یا صندلی‌ای قرار می‌گیرد و با خواندن مصیبت امام حسین(علیه السلام) و دیگران با صدایی حزین، اهل مجلس را به گریه وا می‌دارد. روضه‌خوانان از دو طیف واعظان و ذاکران هستند. واعظان معمولا پیش از خواندن روضه، بر منبر سخن می‌رانند و در پایان، مصیبت یکی از معصومین را می‌خوانند؛ اما ذاکران تنها به خواندن مصیبت اکتفا می‌کنند.برای واعظان سواد و برای ذاکران آواز از لوازم بود( کتاب شرح زندگانی من/ جلد ۱/ صفحه ۲۷۵).
© کلیه حقوق متعلق به پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
