پیاده‌رَوی اَربعین از آیین‌های شیعی که در روزهای منتهی به ۲۰ صفر(اربعین حسینی) به‌طرف کربلا و با هدف زیارت اربعین برگزار می‌شود. این پیاده‌روی از نقاط مختلف عراق و برخی شهرهای ایران انجام می‌شود. بیشتر زائران ایرانی و زائران کشورهایی مانند پاکستان، از مسیر نجف به کربلا (حدود ۸۰ کیلومتر) پیاده‌روی می‌کنند. در طول مسیرهای پیاده روی اربعین، جایگاه‌هایی برای پذیرایی از زائران وجود دارد که موکب خوانده می‌شود.
هرساله علاوه بر شیعیان عراق، شیعیان کشورهای دیگر به ویژه ایران نیز به پیاده روی اربعین می‌پیوندند. بنابر گزارش‌ها، علاوه بر شیعیان، گروه‌هایی از اهل‌سنت، مسیحیان، ایزدیان و دیگر مذاهب نیز در پیاده‌روی اربعین حضور می‌یابند.
در سال‌های اخیر، میلیون‌ها نفر در این پیاده روی شرکت می‌کنند؛ به‌نحوی که این رویداد را بزرگترین گردهمایی سالانهٔ مذهبی در جهان دانسته‌اند. درباره تعداد حاضران در این پیاده روی اربعین، آمارهایی بین دوازده میلیون تا بیش از بیست میلیون نفر بیان شده است. به گزارش عتبه عباسیه آمار زائران سال‌های اخیر بیش از ۲۲ میلیون نفر بود.
بر پایه حدیثی از امام حسن عسکری(علیه السلام)، زیارت اربعین از نشانه‌های مؤمن معرفی شده است.(شیخ مفید، المزار-مناسک المزار، ۱۴۱۳ق، ص۵۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۵۲.)
برخی عالمان، این حدیث را دلیل بزرگداشت اربعین دانسته‌اند.(دلیل بزرگداشت اربعین، صفحه ۴۰.) علامه مجلسی درباره وجه استحباب اربعین گفته است با اینکه مشهور میان علما این است که سبب استحباب، بازگشت اسیران کربلا به کربلا و ملحق کردن سرهای شهدا به بدن‌هایشان توسط امام سجاد(علیه السلام) است.
زیارت جابر بن عبدالله انصاری به عنوان نخستین زائر قبر امام حسین(علیه السلام) می‌باشد.
همچنین زیارت‌نامه‌‌ای برای روز اربعین از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است. شیخ طوسی در تهذیب الاحکام و مصباح المتهجد و شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان، این زیارت‌نامه را با عنوان«زیارت اربعین» نقل کرده‌اند.(شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۱۱۳.)(مفاتیح الجنان، زیارت اریعین، باب زیارات، ص۶۴۲.)
زیارت امام حسین؛ در روز اربعین
به گفته برخی پژوهشگران، پیاده روی اربعین در روز اربعین از زمان امامان معصوم(علیهم السلام) در بین شیعیان رایج بوده است. سید محمدعلی قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء، زیارت امام حسین(علیه السلام) در روز اربعین را سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه دانسته که در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌اند.(قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین سید الشهدا، ۱۳۶۸ش، ص۲.)
گفته شده سنت پیاده‌روی در دوره شیخ انصاری (۱۲۱۴–۱۲۸۱ق) رایج بود و بسیاری از علما با پای پیاده به کربلا می‌رفتند؛ اما این سنت در زمان میرزا حسین نوری فراموش شده بود و او آن را احیا کرد. محدث نوری مسیر نجف تا کربلا را با شاگردان و همراهان خود در طول سه روز طی می‌کردند. نویسنده کتاب ادب الطف در گزارشی از مراسم اربعین در کربلا، اجتماع در این مراسم را به اجتماع مسلمانان در مکه تشبیه و به حضور هیئت‌های عزاداری در آن اشاره کرده که برخی به ترکی، عربی، فارسی و اردو مرثیه می‌خوانده‌اند. کتاب ادب الطف در سال ۱۳۸۸ق/۱۹۶۷م منتشر شده و نویسنده آن، این جمیعت را بیش از یک میلیون نفر تخمین زده است.(شبر، ادب الطف و شعراء الحسین(علیه السلام)، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۴۱.)
مراسم پیاده‌روی اربعین از گذشته تا کنون
تولیت آستانه حضرت عباس(علیه السلام) در سال ۱۳۹۵ش (۲۰۱۶م) طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد در سیزده روزِ منتهی به اربعین (یعنی از ۷ صفر تا ۲۰ صفر) بیش از یازده میلیون و دویست هزار نفر وارد کربلا شدند.(أعداد الزائرین المشاة نهاراً فی أربعینیة الإمام الحسین(علیه‌السلام)، سایت رسمی آستانه حضرت عباس علیه السلام)
در سال ۱۳۹۷ش (۲۰۱۸م)، تولیت آستانه امام حسین(علیه السلام) در بیانیه‌ای اعلام کرد که در ده روز منتهی به اربعین (از ۱۰ تا ۲۰ صفر) بیش از یازده میلیون و هشتصدو پنجاه هزار نفر از دروازه‌های اصلی کربلا وارد این شهر شده‌اند. کسانی که از کوچه‌های فرعی وارد کربلا شده‌اند و یا به هر دلیلی وارد مرکز شهر (محدوده‌ای با شعاع حدود سه کیلومتری از حرم) نشده بودند، در این آمار محاسبه نشدند. درباره تعداد زائران آمارهای متعدد دیگری نیز در سایت‌ها و رسانه‌های خبری منتشر شده است؛ برخی گزارش‌ها از مشارکت ۱۵ میلیون زائر شیعه در این پیاده روی اربعین خبر داده‌اند.
گفته می‌شود از در پیاده‌روی اربعین زائرانی از هفتاد کشور جهان همچون اتریش، استرالیا، سوئد، آمریکا، انگلیس، آرژانتین و روسیه حضور دارند. آمار وزارت کشور عراق حاکی از آن است که در سال ۱۳۹۲ش دست‌کم یک میلیون و ۳۰۰ هزار زائر خارجی به عراق آمده و در پیاده روی اربعین، شرکت کرده‌اند. طبق آمارهای دولت عراق در سال ۱۳۹۷ش (۲۰۱۸م) این تعداد به بیش از یک میلیون و هشتصد هزار نفر رسیده است. در سال ۱۴۰۱شمسی آمار زائران غیر عراقی پنج میلیون اعلام شد که از این تعداد سه میلیون و پانصد هزار تن ایرانی بودند.(رکورد جهانی پیاده‌روی اربعین خبرگزاری فارس.)
مسیر و مسافت پیاده‌روی
زائران عراقی از شهرهای خود به سمت کربلا حرکت می‌کنند؛ اما اکثر زائران ایرانی و نیز زائران کشورهایی مانند پاکستان که از طریق ایران وارد عراق می‌شوند مسیر نجف تا کربلا را برای پیاده‌روی انتخاب می‌کنند. مسافت پیاده‌روی در مسیر اصلی حدود ۸۰ کیلومتر است که معمولا حدود دو الی سه روز طی می‌شود. تعداد ۱۴۵۲ ستون در مسیر نجف به کربلا وجود دارد.
همچنین برای نجف به کربلا راه دیگری وجود دارد که به «طریق العلماء» یا «طریق الفرات» مشهور است و برخی از زائران اربعین از این مسیر خود را به کربلا می‌رسانند. طریق العلماء از میان نخلستان‌های کنار فرات می‌گذرد و مسافت آن ۸۹ کیلومتر است. از گذشته علمای نجف برای پیاده‌روی اربعین از این مسیر استفاده می‌کردند.
مسیر بغداد (کاظمین) - مسیب - کربلا و مسیر حله - طویریج - کربلا نیز از دیگر مسیرهای پیاده‌روی اربعین است؛ البته بیشتر عراقی‌ها از این دو مسیر استفاده می‌کنند. بیشتر موکب‌ها نیز متعلق به عراقی‌هاست.
پیاده‌روی از شهرهای ایران
برخی زائران پیاده‌روی خود را از شهرهای ایران آغاز می‌کنند. «مشایة الاهواز» نام کاروانی است که از اهواز پیاده روی خود را آغاز می‌کنند و در طول مسیر مردم شهرها و روستاهای مختلف به آن می‌پیوندند. تعداد افراد این کاروان که حرکت خود را از پنجم صفر آغاز می‌کند، گاه به بیش از چهل هزار نفر می‌رسد. برخی مردم از مناطق دیگر ایران مانند برخی شهرهای استان بوشهر در ایران نیز به سمت کربلا پیاده‌روی را انجام می‌دهند.(««مشایه الاهواز» بزرگترین کاروان زائران طریق الحسین(علیه السلام)»، خبرگزاری فارس)
آداب و رسوم
پیاده روی اربعین در عراق، با آداب و آیین‌هایی همراه است؛ ازجمله هوسه‌خوانی و پذیرایی از زائران توسط عشایر حاشیه رود فرات.
هوسه‌خوانی
از آداب و رسوم عراقی‌ها در مسیر رفتن به کربلا در روز اربعین هوسه‌خوانی است؛ هوسه به قصاید ویژه قبایل عربی جنوب عراق گفته می‌شود. این اشعار بیان‌کننده قهرمانی و شجاعت است و برای برانگیختن عزم مردان جهت انجام کارهای سخت و بزرگ استفاده می‌شود. پس از خواندن شاعر، حاضران یک بیت از آن را تکرار کرده و حلقه‌وار حرکت می‌نمایند.(اباذری، «پیاده روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، ص۱۴۶.)
شروع مراسم
آیین عزاداری از پنج روز مانده به اربعین با ورود کاروان شبیه‌خوانی و تعزیه گردانان آغاز می‌شود. پس از آن دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی وارد شده و مراسم اصلی در روز اربعین دو ساعت گذشته از ظهر آغاز می‌شود. زائران، نزدیکِ در ورودی حرم امام حسین(علیه السلام) ایستاده و درحالی که بر سینه‌های خود می‌زنند، مرثیه‌ای را می‌خوانند و تکرار می‌کنند و در پایانِ سینه‌زنی دست‌ها را به‌نشانه سلام و تحیت بالا می‌برند.(اباذری، «پیاده‌روی اربعین حسینی در سیره و سخن بزرگان»، ص۱۴۷.)
پذیرائی از زوار
عشایر حاشیه رود فرات در ایام مراسم پیاده‌روی چادرهای بزرگی در مسیر پیاده‌روی بر پا می‌کنند که به آنها «موکب» یا مُضیف می‌گویند و زائران را برای پذیرایی و استراحت در آنها جای می‌دهند. اجتماعات مذهبی عراق، موکب‌های بسیاری برپا می‌کنند و رایگان به زائران خدمات می‌دهند. مدیریت موکب‌ها به‌شکل مردمی و مستقل از دولت انجام می‌شود.
کتاب‌شناسی
درباره پیاده‌روی اربعین و مسائل پیرامون آن کتاب‌هایی منتشر شده است که برخی از آنها عبارتند از:
1)مجموعه سرآغاز، کتاب شش جلدی که برگرفته از بیانات مقام معظم رهبری سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، است که به پنج مأموریت اصلی حرکت جهانی پیاده‌روی اربعین اشاره می‌کند. این پنج مأموریت عبارتند از: وحدت، احیای حادثه کربلا، مبارزه حق علیه باطل، حادثه پیاده‌روی اربعین و الگوسازی. هر کدام از این موضوعات در یک جلد توسط سید محمد صادقی آرمان گردآوری شده و در سال ۱۳۹۸ ش از سوی انتشارات شهید کاظمی به چاپ رسیده است. جلد نخست این مجموعه دیباچه است.
2)کتاب: به صحرا شدم، عشق باریده بود... گزارشی از پیاده روی اربعین اثر غلامعلی حداد عادل، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ سوم ١٣٩٧ش.(گزارشی از راهپیمایی اربعین، به صحرا شدم، عشق باریده بود. پاتوق کتاب فردا.)
3)کتاب: اربعین بستر ظهور تهیه شده توسط معاونت پژوهش بنیاد فرهنگ و اندیشه انقلاب اسلامی، سال نشر ۱۳۹۹ش. کتابی است به زبان فارسی دارای یک مقدمه و نه قسمت با محوریت تشکیل حکومت در قیام حسینی و رابطه اش با انقلاب اسلامی ایران.
4)اربعین و فضیلت پیاده‌روی در زیارت امام حسین(علیه السلام) و آثار شگفت آن نوشته جابر رضوانی، قم، انتشارات بنی‌الزهراء، چاپ اول، ۱۳۹۸ش.
© کلیه حقوق متعلق به پرتال فرهنگی راسخون است. استفاده از مطالب و آثار فقط با ذکر منبع بلامانع است.
