کفر و ايمان را هم اندر تيرگي هم در صفا

شاعر : سنايي غزنوي

نيست دارالملک جز رخسار و زلف مصطفا		کفر و ايمان را هم اندر تيرگي هم در صفا
کافري بي‌برگ ماندستي و ايمان بي‌نوا		موي و رويش گر به صحرا نا وريدي مهر و لطف
اين ز «والليل» ت شود معلوم آن از «والضحا»		نسخه‌ي جبر و قدر در شکل روي و موي اوست
کي قسم گفتي بدان زلف و بدان رخ پادشا		گر قسيم کفر و ايمان نيستي آن زلف و رخ
لاجرم اينجا نداري صدر و آنجا متکا		کي محمد: اين جهان و آن جهاني نيستي
اين جهان را سرمه بخشي آن جهان را توتيا		رحمتت زان کرده‌اند اين هر دو تا از گرد لعل
تا «ارحنا يا بلالت» گفت بايد برملا		اندرين عالم غريبي، زان همي گردي ملول
قايد هر يک وبال و سايق هر يک وبا		عالمي بيمار بودند اندرين خرگاه سبز
عافيت را همچو استادان درآموزي شفا		زان فرستاديمت اينجا تا ز روي عاطفت
شربتي ناوردشان اين جا به حکم امتلا		گر ز داروخانه روزي چند شاگردت به امر
مردم بيمار باشد يافه گوي و هرزه لا		گر ترا طعني کنند ايشان مگير از بهر آنک
سايه‌ي زلفين تست آنجا که مي‌گويي مسا		تابش رخسار تست آن را که مي‌خواني صباح
شو به زلف تو کزين آتش دلت را «ما قلا»		روبروي تو کز آنجا جانت را «ما و دعک»
ليکن آنجا به که آنجا، به بدست آيد دوا		در دو عالم مر ترا بايد همي بودن پزشک
کاين چنين معلول را به سازد آن آب و هوا		هر که اينجا به نشد آنجا برو داروش کن
از عطا خشنود گردي و آن ضعيفان از خطا		لاجرم چندان شرابت بخشم از حضرت که تو
آدمي را خاصه با عشق تو کي ماند جفا		ديو از ديوي فرو ريزد همي در عهد تو
نيست دارالملک منتهاي ما را منتها		پس بگفتش: اي محمد منت از ما دار از آنک
فضل ما تاجيت کرد از بهر فرق انبيا		نه تو دري بودي اندر بحر جسماني يتيم
ما ترا کرديم با همشهريانت آشنا		ني تو راه شهر خود گم کرده بودي ز ابتدا
آشنايي ما برونت آورد ازو بي‌آشنا		غرقه‌ي درياي حيرت خواستي گشتن وليک
پيش از آن کانعام ما تعليم کردت کيميا		بي نعمت خواست کردن مر ترا تلقين حرص
تو همان کن اي کريم از خلق خود با خلق ما		با تو در فقر و يتيمي ما چه کرديم از کرم
خواجگي کن سايلان را طعمشان گردان وفا		مادري کن مر يتيمان را بپرورشان به لطف
مر ترا زين شکر نعمت نعمتي ديگر جزا		نعمت از ما دان و شکر از فضل ما کن تا دهيم
تا زبان ما ترا اندر عجم گويد ثنا		از زبان خود ثنايي گوي ما را در عرب
چون قضاي آسمان اندر زمين فرمانروا		آفتاب عقل و جان اقضي القضاة دين که هست
هر زماني قبله بر پايش دهد قبله دعا		آن سر اصحاب نعمان کز پي کسب شرف
شخص حيوان همچو نوع و جنس نپذيرد فنا		با بقاي عدل او نشگفت اگر در زير چرخ
شاخ دين نشو بود و بيخ سنت بي‌نما		تا نسيم او بر بوستان دين نجست
خاصيت بگذاشت گاه که ربودن کهربا		در حريم عدل او تا او پديد آيد به حکم
تا بگفت او عدليان را رمز تسليم و رضا		تا بگفت او جبريان را ماجراي امر و نهي
جبري از تعطيل شرع و عدي از نفي قضا		باز رستند از بيان واضحش در امر و حکم
وان دگر تاجي نهاد از «يفعل الله مايشا»		اين کمر ز «اياک نعبد» بست در فرمان شرع
وي زبانت نايب اندر زخم تيغ مرتضا		اي بنانت حاجب اندر شاهراه مصطفا
هر کجا عدل تو آمد انقياد آرد سما		هر کجا گام تو آمد افتخار آرد زمين
مفتي شرقي از آن مشرق شدست اصل ضيا		سيف حقي از پي آن سيف حق آمد روان
جز تو در مغرب ديگر مفتي و دگر مقتدا		مفتي شرقت نه زان خواند همي سلطان که هست
هر کجا مفتي تو باشي غرب خود نبود روا		بلکه سلطان مفتي شرقت بدان خواند همي
همنشيني ظلم و کين را همچو فطنت را ذکاء		همقريني علم دين را همچو فکرت را خرد
عيسي از چرخ چهارم کي محمد مرحبا		چون تو موسي وار بر کرسي برآيي گويدت
سفره اندر سفره بنهادي و در دادي صلا		جان پاکان گرسنه‌ي علم تواند از ديرباز
«من و سلوي» را چه داند مرد سير و گندنا		لطف لفظت کي شناسد مرد ژاژ و ترهات
راست گفتند اين مثل «الا حتما اقوي الدوا»		هر که از آزار تو پرهيز کرد از درد رست
چاکري داري چو گردون کش همي درد قفا		مالش دشمن ترا حاجت نيفتد بهر آنک
بر لب دريا به جانش آب نفروشد سقا		هر شقي کز آتش خشم تو گردد کام خشک
«غالبون» شان گشت «آمنا» چو ثعبان شد عصا		لاف «نحن الغالبون» بسيار کس گفتند ليک
چون برآيد ناگه از درياي قدرت اژدها		زرق سيماب و رسن هرگز کجا ماندي بجاي
گه طلب کن بي‌مزاج زهره در باغ رجا		گه طلب کن بي سراج ماه در صحراي خوف
زهره را آن زهر نبود کو ترا گويد چرا		ماه را آنجا نبود کو ترا گويد که چون
شو که زيبا پروريدت کردگار اندر ملا		رو که نيکو جلوه کردت روزگار اندر خلا
وي ز تو اسلاف تو ظاهر چو ز آصف بر خيا		اي ز تو اعقاب تو طاهر، چو سادات از نبي
هم درين صورت که گفتي صورت اين ماجرا		باز يابي آنچه ايزد کرد با تو نيکويي
دعوي انعام او را «واضحي» باشد گوا		اين نه بس کاندر اداي شکر حق بر جان تو
آن يکي از آل عباس اين دگر ز آل عبا		روز و شب در عالم اسلام، علم و حلم تست
گر چه روزي چند بودي گرد اين نيلي غطا		گر چه روزي چند گشتي گرد اين مشکين بساط
صورتست اين دار و گير و حبس و بند اندر قضا		همچنان کاندر فضاي آسمان مطلقي
کز تو هرگز لطف يزداني نخواهد شد جدا		ني به علم و حلم تو سوگند خوردست آفتاب
آس کرده زير پر فطنت و فر و دها		اي همه اعداي دين را اندرين نيلي خراس
آرد چون شد کرده اکنون خانه بهتر کاسيا		بازتاب اکنون عنان هم سوي آن اقليم از آنک
تا همه آن يابي آنجا کت کند راي اقتضا		تا همه آن بيني آنجا کت کند چشم آرزو
بر تو چونان بود چون بر آل ياسين کربلا		ني ز قصد حاسدانت در بدايت شهر تو
ني چنان گشتي کنون کز خطبه‌ي چين و ختا		ني ز اول دوستانت را نبودي با تو الف
بر دو چشم مردمان غيرت بود مردم گيا		از براي مهر چهر جانفزايت را همي
از تو خرم شد چه بر داووديان شهر سبا		ني کنون از لطف رباني همه اقليم شرع
ني تو ره گم کرده بودي در بيابان ريا		ني تو حيران مانده بودي در تماشاگه عجب
خرقه‌پوشان فلک در جنب تو ناپارسا		آن چنانت ره نمود ايزد به پاکي تا شدند
هم‌نشين ذل و غريبي هم عنان رنج و عنا		ني تو در زندان چاه حاسدان بودي ببند
بر کشيد و برنشاندت بر بساط کبريا		ني خدا از چاه و بند حاسدانت از روي فضل
پادشاه دين همي در دين پدر خواند ترا		بي‌پدر بودي وليک اکنون چناني کز شرف
نه همي در دل بهي بيند نه اندر جان بها		آن چنان گشتي که بد گويت کنون بي‌روي تو
وي غريبي کرده اکنون با غريبان کن وفا		اي يتيمي ديده اکنون با يتيمان لطف کن
«والضحي» مي‌خوان و مي‌کن شکر اين چندين عطا		«الفلق» مي‌خوان و مي‌دان قصد اين چندين حسود
وي مرا از يک بلي ببريده از چندين بلا		اي مرا از يک نعم پيوسته با چندين نعم
از براي حرص مدحت صد همي گردد صدا		شکرت ار بر کوه برخوانم به يک آواز، من
هر کجا به برگ بيند به برون آرد نوا		شعر من نيک از عطاي نيک تست ايرا که مرغ
شربت تو باز مستم کرد در باغ صفا		قربت تو باز هستم کرد در صحراي انس
آمدست اين از پيمبر «طائف الحج الغنا»		گر غني شد جان و عقل از تو عجب نبود از آنک
اي بداگر جان ما را افتد از مدحت بدا		ور چه تن را اين غرض حاصل نيامد زان مديح
پاي سست و سر گران اين از طمع آن از حيا		مانده‌ام مخمور آن شربت هنوز از پار باز
گفت دل: داروي اين نزديک من «منهابها»		دي به دل گفتم که اين را چيست دار و نزد تو
تا قبا از عقل دارد قابل علم و بقا		تا کلاه از روح دارد عامل کون و فساد
هم به مقلوب کلاه و هم به تصحيف قبا		فرق و شخص دشمنت پوشيده بادا تا ابد
باد بر جان حسودت سال و مه قلب شتا		باد برخوان وجودت روز و شب تصحيف صيف
خلقت از خلق تو چونان باد کز گلبن صفا		عالم از علم تو چونان باد کز مادر صبي
باد ز احسان تو زين سنت سنايي را سنا		خلعت و احسان شاعر سنت هم نام تست

کفر و ايمان را هم اندر تيرگي هم در صفا

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته