خرد کمتر از آن باشد که او در وي کند منزل

شاعر : سنايي غزنوي

مغيلان چيست تا سيمرغ در وي آشيان دارد		خرد کمتر از آن باشد که او در وي کند منزل
ازو بس خون برون آيد کزو پر خون دهان دارد		حواشي و عاء فکر خون پرورد خواهد شد
بنان در خط نگنجد ار چه خط نقش از بنان دارد		خرد را آفريند او کجا اندر خرد گنجد
چه چيز است اندرين دلها که دلها را نوان دارد		خرد چون جست يک چنديش باز آمد به نوميدي
وراي اين و برتر زين هزاران ره مکان دارد		وراي هست و نيست و گفت و خاموشي و انديشه
همه تشنه دلانرا او به خود در شادمان دارد		برآمد از بحار قدس ميغ نور بر جانها
چه باشد آنکه از عشق و خرد مي جانفشان دارد		چنان شادم ز عشق او که جان را مي‌برافشانم
که هست از عشق او چونان که چونان را چنان دارد		چگونه باشدي ار هيچ من مي تا نمي گفتن
چنان چون آب و چون روغن يک از ديگر گران دارد		معاني و سخن يک با دگر هرگز نياميزد
وگر نه گفته گفتني آنچه در پرده نهان دارد		معاني را اسامي نه اسامي را معاني نه
مرا تنگي سخن در گفت سست و ناتوان دارد		همه دردم از آن آيد که حالم گفت نتوانم
نگنجد چون سخن در دل زبان و ترجمان دارد		معانيهاي بسيارست اندر دل مرا ليکن
از آنکو داند اين معني که جان اندر ميان دارد		وليکن چون برانديشم همه احوال خوش گردد
اگر هر شاعري نسبت به بهمان و فلان دارد		الاهي نام خود کردم بدو نسبت کنم خود را
يکي قوت از شکر دارد يکي خور ز استخوان دارد		يکي را شد يکي غاوي ميان ما و از مرغان
وگر اسب کسي سگبانش نعل از زبرقان دارد		ندارد طاقت مدحم ز ممدوحان عالم کس
ببخشد بر چنين يک بيت حقا رايگان دارد		وگر کلي موجودات روحاني و جسماني
که گويد مثل اين خود را به رنج جاودان دارد		چنين عالم تواند کرد عقل کل و گر خواهد
وليکن مر مرا خاموش ضعف مردمان دارد		هزاران بار گفتم من که راز خويش بگشايم
نگهبانم خرد باشد ز گفتي کن زيان دارد		مرا هر گه سخن گويم سخن عالي شود ليکن
وگر گويم از آن حرفي جهاني را نوان دارد		دريغا آن سخنهايي که دانم گفت و نتوانم
برد از اين معانيها که در بسته ميان دارد		هم اکنون بيني آن مرد خس نادان ناکس را
کجا کس انگبين دارد مگس بر گرد خوان دارد		ندارم باک از آن هرگز که دارم انگبين بر خوان
به کام و حلق آن ماهي که بر پشت اين جهان دارد		چو من شست اندر آويزم به دريا اندر آويزد
همي بانگ و فغان خيزد ز هر کو خانمان دارد		چو شست اندر کشم لابد همه عالم شود ويران
چرا چندين عجب داري که ناداني فغان دارد		بجنبد عالم علوي چو زين يک بيت برخوانم
سوي کشتي روحاني زبان من روان دارد		ز درياي محيط عقل جيحون معاني را
نه هرگز نيز خواهد گفت آنکس کو زبان دارد		نه هرگز آنکه دارد گوش بشنيد اين چنين شعري
چگونه باشد آن آتش که زينگونه دخان دارد		نخستين شعر من اينست ديگر تا چسان باشد
مرا باري خود اندر خود خرد بازارگان دارد		سخن با خود همي گويم که خود کس نيست در عالم
من آن ذاتم که او از نيستي جان و روان دارد		اگر ذاتي تواند بود کز هستي توان دارد
من آن هستم که آن از بي‌نشانيها نشان دارد		وگر هستي بود ممکن که کم از نيستي باشد
هزاران حجت قاطع که ابعاد چنان دارد		وگر با نقطه‌اي وهمم کسي همبر بود او را
اگر باشم درين کفه دگر کفه گران دارد		ترازوي قيامت کو همي اعراض را سنجد
چون من از هيچ کم باشم گران کفه از آن دارد		نگيرم هيچ چيز ار در آن کفه نشينم من
وگر با خود در آن کفه زمين و آسمان دارد		سبکتر کفه‌ي ذاتي گران‌تر کفه‌ي جاني
اگر دانگي بود ممکن که وزن اين جهان دارد		منم خود کمتر از دانگي اگر بر سنجدم وزان
نه ذات من چنان باشد نه اوصافي چنان دارد		چو عقل کل کند فکرت ز اوصاف و ز ذات من
ز بيچوني و بيساني روانم چون و سان دارد		فرو شستم ز لوح خويش نقش چوني و ساني
که ذات من نه تن دارد نه دل دارد نه جان دارد		چنان گشتم که نشناسد کسم جز بي‌چگونه و چون
چه جاي فوق و چه معني نه اين دارد نه آن دارد		چه جاي بي‌چگونه و چون که فوق اينست و اين معني
بهر برهان که بنمايد دو صد گونه بيان دارد		دو صد برهان فزون دارد خرد بر نيستي من
وگر چه کل افعال وفاها را عيان دارد		هيولاني عدمهايم نه بيند عقل کلم زين
يکي از بدکنان خيزد يکي از بدکنان دارد		هزاران مرتبت دانم وراي اينست کاين هر دو
وگر چه نيک ننديشم که ذات من چه سان دارد		که داند تا چه چيزم من که باري من نمي‌دانم
به دستي در مکان دارد به دستي در زمان دارد		نگنجم در سخن پس من کجا در گنجد آنکس کو
چگونه کل موجودات را در باردان دارد		چو اندر باردان من يکي ذره نمي‌گنجد
اگر چه در فراخي ره چو درياي عمان دارد		سخن را راه تنگ آمد نگنجد در سخن هرگز
که برتر هست زان معني اگر چه آن گمان دارد		هر آنکو وصف خود گويد همي احوال خود خواهد
کجا بر آسمان تاند شد آنکو نردبان دارد		اگر بسيار بنديشي خرد باشد از او عاجز
گمان وي خطا باشد اگر زاهن کمان دارد		هر آنکس کو گمان دارد که بر کيوان رسد تيرش

خرد کمتر از آن باشد که او در وي کند منزل

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته