تأثیر آموزه‌های قیام حسینی بر شکل‌گیری و پیروزی حزب الله لبنان (4)

2. بررسی روند پیدایش حزب الله و تأثیرپذیری قیام حسینی بر پیروزی
 

1-2. لبنان و سیر مبارزات تاریخی
 

کشور لبنان با مساحت 10452 کیلومتر مربع، کوچک ترین سرزمین خاورمیانه، پس از بحرین است که از لحاظ جغرافیایی به سمت شمال و شرق به کشور سوریه و از جنوب به فلسطین اشغالی و از غرب به دریای مدیترانه محدود می شود. کشور لبنان در موقعیتی قرار گرفته است که می تواند ارتباطات بین سه قاره آفریقا، آسیا و اروپا را پوشش دهد و محل مناسبی برای ارتباطات اقتصادی، تجاری و فرهنگی بین این سه قاره باشد و از سوی دیگر همسایگی آن کشور با رژیم اشغالگر قدس و آسیب پذیری اش در برابر ضربات مکرر آن رژیم، از آن، منطقه ای ناامن و بی ثبات ساخته است.
پایتخت جمهوری لبنان، بندر بیروت می باشد که با جمعیتی حدود دو میلیون نفر، فعالیت های عمده ی اقتصادی، مؤسسات ادواری و دانشگاه های بزرگ کشور در آن مستقر شده اند. بیش از 45 درصد جمعیت کشور و حدود 70 درصد از مردم شهرنشین در بیروت سکونت دارند. تنوع و تعدد طایفه ای در ساخت جامعه ی لبنان به دو صورت جبهه ی عمده ی مسلمان و مسیحی متبلور شده است؛ از سوی دیگر تمایلات غرب گرایانه شدید در بین جامعه ی مسیحی و گرایش های عربی اسلامی در بین جامعه ی مسلمان که حاصل دو فرهنگ متفاوت است، از این کشور که در بین کشورهای عربی مسلمان واقع شده است، چهره ای متمایز و خاص ساخته است.(1)
در سال های قبل از ورود امام موسی صدر به لبنان، قانون اساسی با الهام از استعمار به صورتی نگاشته شده بود که همواره اقلیت مسیحی از حداکثر امکانات سیاسی و اجتماعی برخوردار بود و مسلمانان با وجود داشتن اکثریت، پیوسته در اقلیت بودند و از حداقل امکانات مزبور نیز محروم بودند؛ اما با وجود اختلاف عمیق حقوقی و اجتماعی و سیاسی، این مرزبندی قانونی نتوانسته بود نظر استعمارگران را تأمین کند؛ در حالی که اعتراض های دموکراتیک و احیاناً خشونت بار با مسلمانان علیه تبعیض ها و اجحاف ها و تجاوزات وجود داشت، با این حال هرگز مسلمانان و مسیحیان لبنانی که قرن ها در کنار هم زیسته و با یکدیگر پیوندهای عاطفی و محلی و خانوادگی داشتند، حاضر نبودند با خصومت و برادرکشی با یکدیگر برخورد کنند و سرزمین آرام لبنان را که بهشت خاورمیانه بود، به جهنمی تبدیل کنند.(2)
با ورود امام موسی صدر به لبنان در اواخر سال 1959 فعالیت های سیاسی مسلمانان به ویژه شیعیان سیر دیگری به خود گرفت؛ با این توضیح که در لبنان اهل سنت و شیعه وحدت کلمه نداشتند و هرکدام به طور مجزا عمل می نمودند و این عدم وحدت موجب قیمومیت فرانسه بر لبنان شده بود.(3) در سال 1943 بعد از استقلال لبنان، شیعیان به صورت مشتت و فرقه های مختلف در مناطق لبنان پراکنده بودند و وضع سیاسی مناسبی هم نداشتند.(4)
بعد از ورود امام موسی صدر به لبنان از سوی ایشان تلاش زیادی برای ایجاد وحدت میان شیعیان صورت گرفت تا در سال 1969 مجلس اعلای شیعیان به وجود آمد و با ایجاد مرکزی، شیعیان لبنان هم پیمان شدند و تغییرات وسیعی در شئون اجتماعی و سیاسی آنها پدید آمد.(5)

2-2. حرکت اسلامی از شروع تا پیروزی
 

پس از اشغال فلسطین به دست اسرائیل در سال 1948 بسیاری از فلسطینیان به لبنان مهاجرت کردند؛ از این رو وجود فلسطینیان در لبنان، دستاویزی برای تهاجم های هوایی وحشیانه ی اسرائیل به لبنان بود که بیشترین بمباران ها و حملات نیز متوجه مناطق شیعه نشین جنوب لبنان بود.
با شروع تجاوزات مخفیانه و آشکار صهیونیست ها به لبنان، کم کم حرکت مبارزات اسلامی در نقاط مختلف لبنان شکل گرفت که از این جنبش ها می توان به جنبش های امل، امل اسلامی، توجیه اسلامی و مقاومت های مردمی اشاره کرد.

3-2. زمینه ها و ریشه های پیدایش حزب الله
 

در ششم ژوئن 1982 « ارتش اسرائیل تهاجم گسترده ای را از زمین و هوا و دریا به لبنان آغاز نمود و به سرعت و بدون برخورد و مقاومت قابل ذکری تا دروازه های بیروت پیشروی کرد و دومین پایتخت کشور عربی را تصرف درآورد».(6) در این حملات گسترده، اسرائیل توانست مسلمانان را شکست دهد؛ اما تجاوز دشمن، صحنه ی سیاسی و اجتماعی لبنان را به شدت تکان داد و تغییر بنیادی در نوع تفکر و نگرش مردم لبنان به وجود آورد و مرحله ی تازه ای از شور و نشاط اسلامی در قالب مقاومت همه جانبه ی مردم را جلوه گر ساخت؛ مقاومتی که به صورت خودجوش از سوی چند تن از علمای اسلامی شروع شد و در پاسخ به تهاجم و بازداشت ها و اعمال خشونت نیروهای اشغالگر در حق شهر بی دفاع، در چند رویارویی از سوی ساکنان جنوب متجلی شد و نیز مقاومتی که به سرعت به شکل جنبش، اعتصاب و تظاهرات علیه سلطه ی اشغالگر درآمد و با انجام عملیات نظامی و شهادت طلبانه عرصه را بر اشغالگران تنگ کرد؛ چنانکه شهید احمد قصیر در یک عملیات شهادت طلبانه در شهر جنوبی صور با خودروی حامل مواد منفجره قرارگاه نظامی اسرائیل را مورد هدف قرار داد؛ و این اقدام شهادت طلبانه، تنها نقطه ی آغاز بود؛ آغاز طلوع فجری نوین، فجر مقاومت اسلامی که طلیعه ی حرکت مستمر مقاومت اسلامی به شمار می آمد.

4-2. تشکیلاتی به نام حزب الله
 

همزمان با اوج حملات اسرائیل در سال 1982 به درخواست فرستادگان لبنان ( علامه سیدمحمدحسین فضل الله، شیخ راغب حرب، شیخ صبحی طفیلی) شرکت کنندگان در کنفرانس روز مستضعفان، در ایران، مقاومت اسلامی شکل تازه ای به خود گرفت؛(7) چه اینکه مجموع گروه های متفرق اسلام گرا در لبنان، نیاز به یک وحدت داشتند؛ زیرا هیچ یک از این گروه های کوچک به تنهایی قادر به رهبری یک قیام مردمی و مقابله با اشغالگران نبودند؛ از این رو با گرد آمدن گروه ها و اعتقاد مشترک به مبارزه و مقابله با اسرائیل، یک کمیته ی 9 نفره متشکل از روحانیون شیعه ی لبنانی، شخصیت های وابسته به امل، حزب الدعوه لبنان، کمیته های یاری انقلاب اسلامی و بعضی از شخصیت های مستقل تشکیل گردید تا یک تشکیلات سیاسی جدید را براساس پایبندی به « ولایت فقیه» و « نبرد با اسرائیل» پی ریزی کنند که پس از چند ماه به توافق مورد نظر رسیدند و سید عباس موسوی در سفر به ایران و در دیدار با امام خمینی رحمة الله روند کاری را به ایشان اطلاع دادند و امام علیه السلام فرمودند:« مهم، عمل است». سپس نماینده ای از طرف خود به لبنان اعزام کردند.
به تدریج یک شورای 5 نفره از میان کمیته 9 نفره، ریاست تشکیلات جدید را بر عهده گرفت و « شورای لبنان» نامیده شد. شورای لبنان(8) شیوه ی رهبری جمعی و اصل اکثریت آرا در تصمیم گیری ها را در پیش گرفت و هیچ فرد مشخصی به عنوان رئیس و یا دبیر کل انتخاب نگردید. این شورا به صورت مخفیانه عمل می کرد و وظایف ذیل را بر عهده داشت:
1. سازماندهی تشکیلات نظامی و امنیتی؛
2. سازماندهی تشکیلات سیاسی؛ 3. گسترش عملیات نظامی علیه ارتش اسرائیل؛
4. مقابله با تمامی دشمنان، اسرائیل، غرب، نظام سیاسی لبنان و تجمع عرب؛
5. جلوگیری از انعقاد هرگونه پیمان صلح میان لبنان و اسرائیل؛
6. گسترش اندیشه های اسلامی از طریق فعالیت های فرهنگی و تبلیغاتی»(9).
در مه 1984( اردیبهشت 1362) شورا تصمیم گرفت نام ثابتی برای تشکیلات خود انتخاب کند و بیانیه های خود را با آن نام صادر نماید؛ از این رو نام « حزب الله انقلاب اسلامی در لبنان» را انتخاب و « دفتر سیاسی حزب الله» را راه اندازی نمود و یک نشریه هفتگی به نام « العهد» را منتشر ساخت؛ ضمن آنکه تعداد اعضای شورا نیز به هفت نفر افزایش یافت.(10)

5-2. زمینه ها و ریشه های قیام(11)
 

در زمینه ی ریشه ها و پیدایی قیام حزب الله به طور مختصر می توان به چند مورد اصلی اشاره کرد:
الف) اشغال سرزمین های جنوبی لبنان به دست صهیونیست ها و تلاش برای نابودی هویت فرهنگی، ساختار سیاسی، مصادره ی سرزمین ها، کشتار، قتل، شکنجه، آواره ساختن لبنانی ها از سرزمین خویش و از بین بردن لبنان به عنوان پایگاه امن برای فلسطینیان.
ب) حزب الله لبنان از سلسله مبارزه و جهاد طبیعی و مستمر لبنان در برابر صهیونیسم است؛ و در عین حال روش جدید و تحولی طبیعی در برابر شیوه های مبارزه به روش سنتی را به همراه دارد.
ج) ناامیدی مردم از دولت های عربی، جنبش امل، جنبش های متفرق اسلام گرا و نیروهای فعال فلسطینی.
د) مهم ترین عامل تشکیل و پیدایش حزب الله لبنان، اسلام و ایدئولوژی اسلامی است که عوامل دیگر را به حرکت درآورد و تبدیل به قیام و حرکت انقلابی کرد. این امر متأثر از خیزش اسلامی به رهبری امام خمینی رحمة الله بود که او نیز به تأسی از سیدالشهداء این شیوه ی مبارزه را اتخاذ کرد.

پی نوشت ها :
 

1. احمد نادری سمیرمی؛ لبنان؛ ص 1-17.
2. علی حجتی کرمانی؛ لبنان به روایت امام موسی صدر و چمران؛ ص 7-8.
3. « لبنان در سال های 1920 -1943 تحت قیومیت فرانسه بود. ر.ک به : مسعود اسداللهی؛ از مقاومت تا پیروزی؛ ص 23-24.
4. علی حجتی کرمانی؛ پیشین؛ ص 50-51.
5. همان؛ ص 15-18.
6. مسعود اسداللهی؛ پیشین؛ ص 53.
7. همان؛ ص 60.
8. در زمستان 1361 اولین جلسه ی این شورا تشکیل شد.
9. مسعود اسداللهی؛ پیشین؛ ص 69.
10. همان؛ ص 71-75.
11. روابط خارجی دفتر حزب الله لبنان؛ مراحل شکل گیری و بنیان های فکری حزب الله؛ ص 10-16.
 

منبع: نشریه کنگره امام حسین علیه السلام و مقاومت ج 3