اعتياد قرن بيست و يكم: اينترنت
از بازي هاي مجازي گرفته تا شبكه هاي اجتماعي، از "آي فون" تا "بلك بري"، * ما با فناوري هاي لاتين آن لاين احاطه شده ايم و اين فناوري ما را معتاد كرده است. البته اين كه اعتياد به اينترنت را بتوان با اعتياد به مواد مخدر مقايسه كرد، محل اختلاف نظر بين دانشمندان است.
چه زمان مي توان گفت علاقه وافر ما به فناوري اينترنت به محدوده زيان آور و اعتياد نزديك شده است؟ اين سؤالي است كه ذهن قانون گذاران و كارشناسان بهداشت و سلامت را به خود مشغول كرده است.
به نظر برخي افراد، اين كه فناوي ممكن است اعتياد آور باشد اساساً اشتباه است. (مطلب كوتاه با عنوان "استفاده يا سوء استفاده؟" را پايين صفحه بخوانيد.) بايد ديد اين طرز تفكر در عمل هم قابل قبول هست يا نه. در تابستان سال گذشته، دادگاهي در هاوايي شكايت يك مرد 51 ساله علاقه مند به بازي هاي آن لاين از يك شركت توليد كننده بازي هاي آن لاين را وارد دانست و دستور به ادامه روند دادرسي داد. موضوع شكايت اين مرد از شركت كره اي NC اين بود كه به وي در مورد ميزان اعتياد آور بودن اين بازي هشدار داده نشده بود. او بنابر ادعاي خودش، از سال 2004 حدود 20 هزار ساعت وقت صرف بازي آن لاين Lineage II كرده است.
موضوع اعتياد به اينترنت زماني جدي تر گرفته شد كه تعدادي از روان شناسان، گروهي از طرفداران بازي هاي آن لاين از كره جنوبي را كه به دليل اعتياد به بازي start craft تحت درمان بودند، انتخاب كردند و با استفاده از اسكنرهاي ام آر آي ميزان تغيير ميزان فعاليت مغز آنها را بررسي كردند. "پري رنشاو" از مؤسسه مغز دانشگاه يوتا در ايالات متحده و همكارانش، دريافتند زماني كه به داوطلبان بخشي از بازي نمايش داده مي شود، فعاليت مغز در سه قسمت مجزاي مغز افرادي كه جزو گروه معتادان به بازي هستند، نسبت به گروه افراد عادي، به شدت افزايش پيدا مي كند. بعد از يك دوره شش هفته اي درمان با داروي ضد افسردگي بوپروپيون (2)، فعاليت مغزي افراد معتاد وقتي كه قسمت هايي از بازي به آنها نمايش داده مي شد، كمتر شد و در ادامه منجر به كاهش اشتياق آنها به انجام بازي شد.
فقط بازي هاي آن لاين نيستند كه اجتناب از آنها در اينترنت دشوار است. يك روان شناس متخصص در زمينه مشكلات نوجوانان به نام "ريچارد گراهام" نخستين كلينيك تخصصي درمان اختلالات رواني و رفتاري ناشي از محصولات فناوري را راه اندازي كرده است. او چند گروه در معرض آسيب را شناسايي كرده است كه مي توان آنها را بر اساس جنسيت به دو گروه كلي تقسيم كرد. وي چنين توضيح مي دهد: "يك گروه مردان جوان هستند كه علاقه مفرطي به بازي هاي آن لاين مانند World of warcraft" از خود نشان مي دهند. زنان و دختران جوان هم معمولاً جذب شبكه هاي اجتماعي و سيستم هاي پيام رسان مي شوند و نمي توانند در برابر اين سرگرمي ها خود را كنترل كنند."
يك نظرسنجي كه در بريتانيا انجام شد، شدت علاقه به رسانه هاي وابسته به صفحه نمايش (3) را نشان مي دهد. اين نظرسنجي نشان مي دهد كه با انجام چند كار به صورت همزمان، (4) هر انگليسي به طور متوسط 8 ساعت و 48 دقيقه وقت را با فشردن در 7 ساعت وقت روزانه، صرف استفاده از رسانه هاي وابسته به صفحه نمايش مي كنند. اين ميزان در افراد 16 تا 24ساله خيلي بيشتر است. آنها در طول روز، 9 ساعت و نيم بازي و كار با رايانه و كنسول هاي بازي را در زمان 6 ساعت و نيم انجام مي دهند.
گراهام مي گويد: "ما در ميانه يك انقلاب فناوري قرار داريم و دقيقاً نمي دانيم اين تحول چه تأثيراتي بر ما خواهد داشت. من با اين نظر كه فناوري يكسره بد است موافق نيستم - چرا كه فوايد غيرقابل انكاري براي ما دارد - اما بايد فكري به حال دسترس پذيري آن كرد. فناوري در آن حال حاضر بيش از مواد مخدر در دسترس است."
كلينيك گراهام يكي از كلينيك هاي جديدي است كه براي كمك به افرادي تأسيس شده كه استفاده از فناوري در حال تخريب روابط، تحصيلات يا سلامت آنان است. برنامه كلينيك اين است كه اين افراد را قادر سازد تا تعادل را به زندگي خود بازگردانند. هدف اصلي اين كلينيك كه سال پيش در لندن فتح شد، نوجوانان است. البته همكار روان شناس گراهام، "نرينا راملاكان" (5) بيشتر روي مشكلات بزرگسالان تمركز كرده است. خودش به شوخي مي گويد كارش ترك دادن كارمندان و پشت ميزنشين هايي است كه به بازي با گوشي هاي بلك بري معتاد شده اند.
گراهام مي گويد يكي از جذابيت هاي بازي هاي مجازي براي نوجوانان، اين است كه راهي ساده تر براي خوب جلوه دادن خود و مورد توجه همسالان قرار گرفتن پيش پاي آنها قرار مي دهد. به نظر وي: "پيشرفت حاصله بعد از سه روز كامل بازي world of warcraft(wow) خيلي بيشتر از دو سال درس خواندن براي يك نوجوان نمود دارد." برخي افراد زماني كه در دنياي واقعي و در زمينه هايي مانند ورزش يا امتحانات با شكست مواجه مي شوند، به دنياي مجازي روي مي آورند.
از اين بين، بعضي نمي توانند خود را از اين دنيا جدا كنند و به مرور دچار افسردگي، تشويش، نگراني و پريشاني مي شوند. اما اگر بتوانند آن را كنار بگذارند، ظرف دو يا سه روز بهتر مي شوند.
چين و كره جنوبي راه حل هاي سختگيرانه اي براي مداواي معتادان به بازي هاي رايانه اي در پيش گرفته اند. به گفته گراهام، درمان آنها شامل ماه ها تمرين و ورزش هاي سخت فيزيكي مانند دوران خدمت سربازي است. اين كار آنها را تبديل به افرادي بي عاطفه و ايرادگير مي كند. البته در مورد بعضي افراد، اشتياق به انجام بازي هاي رايانه اي آن چنان زياد است كه اتخاذ چنين سياست هايي ناگزير است.
راملاكان رشد استفاده از اولين رايانه هاي خانگي را از دهه 1980 بررسي كرد. سپس به عصر تلفن هاي همراه در دهه 90 رسيد و تأثير آنها را روي بانوان مراجعه كننده به كلينيك مورد بررسي قرار داد. او مي گويد خواب، اولين قرباني اعتياد به فناوري در بزرگسالان است. به عقيده وي: "اين افراد معمولاً جايي بين آدرنالين تا كافئين سير مي كنند. استراحت نمي كنند و به دليل اشتياق به انجام بازي، از خوردن وعده هاي غذايي صرف نظر مي كنند. در نتيجه سطح انرژي بدن افت مي كند و دچار كم خوابي مي شوند. در ضمن، افزايش وزن نيز پيدا مي كنند."
اين توضيحات به طرزي باورنكردني يادآور نوشته هاي "يوزف وايزن باوم"(7)، پيشگام هوش مصنوعي است. او در سال 1976 از اين كه مي ديد چگونه برنامه نويسان رايانه با قهوه و نوشابه روز را به شب مي رسانند و روي كاناپه مي خوابند، ابراز شگفتي مي كرد. اما در زمان ما، به نظر مي رسد كه با وجود توأمان فناوري هايي كه در همه جا به چشم مي خورند و طبيعت مستعد انسان، بايد انتظار قربانيان بيشتري را داشته باشيم.
البته مفهوم اعتياد رفتاري مورد پذيرش همگان نيست. مرجع روان شناسي (راهنماي تشخيصي و آماري انجمن روان پزشكان ايالات متحده در اختلالات رواني) عبارت "اختلال در كنترل علاقه" را براي اين مشكل ترجيح مي دهد و آن را از اعتياد فيزيكي مانند اعتياد به الكل يا كوكائين جدا مي كند.
اين سؤال كه آيا اعتياد به اينترنت بايد در ويرايش بعدي فهرست اختلالات (DSM-5) گنجانده شود يا نه. در حال حاضر بحث داغ جامعه روانشناسان است. بعضي مانند روان شناس "جرالد بلاك" معتقدند كه معتادان به اينترنت همان رفتاري را از خود نشان مي دهند كه ساير معتادان بروز مي دهند؛ مانند استفاده مفرط، نشانه هاي زمان ترك و آثار منفي اجتماعي.
برخي مانند "رونالد پايز" معتقدند كه مطالعات دقيق، به ميزان لازم روي اعتياد به اينترنت انجام نشده تا به ما نشان دهد نشانه هاي زمان ترك ريشه هاي رواني دارند. پيروان اين نظريه معقتدند كه آثار منفي اجتماعي كه به استفاده بيش از حد از اينترنت نسبت داده مي شوند، ممكن است علل ريشه اي ديگري مانند افسردگي، يا اختلال اشتياق مفرط داشته باشند.
چه زمان مي توان گفت علاقه وافر ما به فناوري اينترنت به محدوده زيان آور و اعتياد نزديك شده است؟ اين سؤالي است كه ذهن قانون گذاران و كارشناسان بهداشت و سلامت را به خود مشغول كرده است.
به نظر برخي افراد، اين كه فناوي ممكن است اعتياد آور باشد اساساً اشتباه است. (مطلب كوتاه با عنوان "استفاده يا سوء استفاده؟" را پايين صفحه بخوانيد.) بايد ديد اين طرز تفكر در عمل هم قابل قبول هست يا نه. در تابستان سال گذشته، دادگاهي در هاوايي شكايت يك مرد 51 ساله علاقه مند به بازي هاي آن لاين از يك شركت توليد كننده بازي هاي آن لاين را وارد دانست و دستور به ادامه روند دادرسي داد. موضوع شكايت اين مرد از شركت كره اي NC اين بود كه به وي در مورد ميزان اعتياد آور بودن اين بازي هشدار داده نشده بود. او بنابر ادعاي خودش، از سال 2004 حدود 20 هزار ساعت وقت صرف بازي آن لاين Lineage II كرده است.
موضوع اعتياد به اينترنت زماني جدي تر گرفته شد كه تعدادي از روان شناسان، گروهي از طرفداران بازي هاي آن لاين از كره جنوبي را كه به دليل اعتياد به بازي start craft تحت درمان بودند، انتخاب كردند و با استفاده از اسكنرهاي ام آر آي ميزان تغيير ميزان فعاليت مغز آنها را بررسي كردند. "پري رنشاو" از مؤسسه مغز دانشگاه يوتا در ايالات متحده و همكارانش، دريافتند زماني كه به داوطلبان بخشي از بازي نمايش داده مي شود، فعاليت مغز در سه قسمت مجزاي مغز افرادي كه جزو گروه معتادان به بازي هستند، نسبت به گروه افراد عادي، به شدت افزايش پيدا مي كند. بعد از يك دوره شش هفته اي درمان با داروي ضد افسردگي بوپروپيون (2)، فعاليت مغزي افراد معتاد وقتي كه قسمت هايي از بازي به آنها نمايش داده مي شد، كمتر شد و در ادامه منجر به كاهش اشتياق آنها به انجام بازي شد.
فقط بازي هاي آن لاين نيستند كه اجتناب از آنها در اينترنت دشوار است. يك روان شناس متخصص در زمينه مشكلات نوجوانان به نام "ريچارد گراهام" نخستين كلينيك تخصصي درمان اختلالات رواني و رفتاري ناشي از محصولات فناوري را راه اندازي كرده است. او چند گروه در معرض آسيب را شناسايي كرده است كه مي توان آنها را بر اساس جنسيت به دو گروه كلي تقسيم كرد. وي چنين توضيح مي دهد: "يك گروه مردان جوان هستند كه علاقه مفرطي به بازي هاي آن لاين مانند World of warcraft" از خود نشان مي دهند. زنان و دختران جوان هم معمولاً جذب شبكه هاي اجتماعي و سيستم هاي پيام رسان مي شوند و نمي توانند در برابر اين سرگرمي ها خود را كنترل كنند."
يك نظرسنجي كه در بريتانيا انجام شد، شدت علاقه به رسانه هاي وابسته به صفحه نمايش (3) را نشان مي دهد. اين نظرسنجي نشان مي دهد كه با انجام چند كار به صورت همزمان، (4) هر انگليسي به طور متوسط 8 ساعت و 48 دقيقه وقت را با فشردن در 7 ساعت وقت روزانه، صرف استفاده از رسانه هاي وابسته به صفحه نمايش مي كنند. اين ميزان در افراد 16 تا 24ساله خيلي بيشتر است. آنها در طول روز، 9 ساعت و نيم بازي و كار با رايانه و كنسول هاي بازي را در زمان 6 ساعت و نيم انجام مي دهند.
گراهام مي گويد: "ما در ميانه يك انقلاب فناوري قرار داريم و دقيقاً نمي دانيم اين تحول چه تأثيراتي بر ما خواهد داشت. من با اين نظر كه فناوري يكسره بد است موافق نيستم - چرا كه فوايد غيرقابل انكاري براي ما دارد - اما بايد فكري به حال دسترس پذيري آن كرد. فناوري در آن حال حاضر بيش از مواد مخدر در دسترس است."
كلينيك گراهام يكي از كلينيك هاي جديدي است كه براي كمك به افرادي تأسيس شده كه استفاده از فناوري در حال تخريب روابط، تحصيلات يا سلامت آنان است. برنامه كلينيك اين است كه اين افراد را قادر سازد تا تعادل را به زندگي خود بازگردانند. هدف اصلي اين كلينيك كه سال پيش در لندن فتح شد، نوجوانان است. البته همكار روان شناس گراهام، "نرينا راملاكان" (5) بيشتر روي مشكلات بزرگسالان تمركز كرده است. خودش به شوخي مي گويد كارش ترك دادن كارمندان و پشت ميزنشين هايي است كه به بازي با گوشي هاي بلك بري معتاد شده اند.
گراهام مي گويد يكي از جذابيت هاي بازي هاي مجازي براي نوجوانان، اين است كه راهي ساده تر براي خوب جلوه دادن خود و مورد توجه همسالان قرار گرفتن پيش پاي آنها قرار مي دهد. به نظر وي: "پيشرفت حاصله بعد از سه روز كامل بازي world of warcraft(wow) خيلي بيشتر از دو سال درس خواندن براي يك نوجوان نمود دارد." برخي افراد زماني كه در دنياي واقعي و در زمينه هايي مانند ورزش يا امتحانات با شكست مواجه مي شوند، به دنياي مجازي روي مي آورند.
از اين بين، بعضي نمي توانند خود را از اين دنيا جدا كنند و به مرور دچار افسردگي، تشويش، نگراني و پريشاني مي شوند. اما اگر بتوانند آن را كنار بگذارند، ظرف دو يا سه روز بهتر مي شوند.
چين و كره جنوبي راه حل هاي سختگيرانه اي براي مداواي معتادان به بازي هاي رايانه اي در پيش گرفته اند. به گفته گراهام، درمان آنها شامل ماه ها تمرين و ورزش هاي سخت فيزيكي مانند دوران خدمت سربازي است. اين كار آنها را تبديل به افرادي بي عاطفه و ايرادگير مي كند. البته در مورد بعضي افراد، اشتياق به انجام بازي هاي رايانه اي آن چنان زياد است كه اتخاذ چنين سياست هايي ناگزير است.
راملاكان رشد استفاده از اولين رايانه هاي خانگي را از دهه 1980 بررسي كرد. سپس به عصر تلفن هاي همراه در دهه 90 رسيد و تأثير آنها را روي بانوان مراجعه كننده به كلينيك مورد بررسي قرار داد. او مي گويد خواب، اولين قرباني اعتياد به فناوري در بزرگسالان است. به عقيده وي: "اين افراد معمولاً جايي بين آدرنالين تا كافئين سير مي كنند. استراحت نمي كنند و به دليل اشتياق به انجام بازي، از خوردن وعده هاي غذايي صرف نظر مي كنند. در نتيجه سطح انرژي بدن افت مي كند و دچار كم خوابي مي شوند. در ضمن، افزايش وزن نيز پيدا مي كنند."
اين توضيحات به طرزي باورنكردني يادآور نوشته هاي "يوزف وايزن باوم"(7)، پيشگام هوش مصنوعي است. او در سال 1976 از اين كه مي ديد چگونه برنامه نويسان رايانه با قهوه و نوشابه روز را به شب مي رسانند و روي كاناپه مي خوابند، ابراز شگفتي مي كرد. اما در زمان ما، به نظر مي رسد كه با وجود توأمان فناوري هايي كه در همه جا به چشم مي خورند و طبيعت مستعد انسان، بايد انتظار قربانيان بيشتري را داشته باشيم.
استفاده يا سوء استفاده؟
البته مفهوم اعتياد رفتاري مورد پذيرش همگان نيست. مرجع روان شناسي (راهنماي تشخيصي و آماري انجمن روان پزشكان ايالات متحده در اختلالات رواني) عبارت "اختلال در كنترل علاقه" را براي اين مشكل ترجيح مي دهد و آن را از اعتياد فيزيكي مانند اعتياد به الكل يا كوكائين جدا مي كند.
اين سؤال كه آيا اعتياد به اينترنت بايد در ويرايش بعدي فهرست اختلالات (DSM-5) گنجانده شود يا نه. در حال حاضر بحث داغ جامعه روانشناسان است. بعضي مانند روان شناس "جرالد بلاك" معتقدند كه معتادان به اينترنت همان رفتاري را از خود نشان مي دهند كه ساير معتادان بروز مي دهند؛ مانند استفاده مفرط، نشانه هاي زمان ترك و آثار منفي اجتماعي.
برخي مانند "رونالد پايز" معتقدند كه مطالعات دقيق، به ميزان لازم روي اعتياد به اينترنت انجام نشده تا به ما نشان دهد نشانه هاي زمان ترك ريشه هاي رواني دارند. پيروان اين نظريه معقتدند كه آثار منفي اجتماعي كه به استفاده بيش از حد از اينترنت نسبت داده مي شوند، ممكن است علل ريشه اي ديگري مانند افسردگي، يا اختلال اشتياق مفرط داشته باشند.
پي نوشت ها :
* در متن اصلي، به دليل علاقه مفرط كاربران Black Berry به استفاده از آن، به جاي اين عبارت از عبارت CrackBerry استفاده شده كه پيشوند Crack تداعي كننده يك نوع ماده مخدر شيميايي است. استفاده از اين عبارت براي اشاره به BlackBerry، در ادبيات عاميانه رواج دارد.
1- perry Renshaw
2- bupropion
3- screen - based media
4- multitasking
5- Nerina Ramlakhan
6- Joseph weizenbaum
