نویسنده : زهرا صادقی
چکیده
همان طور که بشر صاحب روح است، صاحب فرهنگ نیز هست اما فرهنگ هاى بشرى فناپذیر بوده و با نابودى نژاد یا گذر زمان از بین مى روند. بنابراین، ممکن است فرهنگ ها هم پس از مدتى نابود شوند، اما در فرهنگ هاى بشرى حقایقى وجود دارد که ارزش حفظ کردن دارند و شاید بتوان فرهنگ را مجموعه اى از ارزش ها تعریف کرد که افراد، خود و دیگران را متعلق به آن مى دانند.تغییر و دگرگونى با شتاب از ویژگى هاى این هزاره است و باید بپذیریم که زندگى و زندگى کردن، با تحول معنى پیدا مى کند و بدون تحول، زندگى را عملاً متوقف کرده ایم، لذا على رغم آنکه براى بقا در جامعه باید بجنگیم، اما در بسیارى اوقات، روحیه محافظه کارى و ترس از عواملى که حتى کاملاً براى ما شناخته شده نیستند، ما را ناگزیر مى سازند تا در مقابل آنها به سکون و سکوت و حتى انهدام دست بزنیم و در مقابل آنها تسلیم شویم.
با آنکه دنیاى الکترونیکى فرصت هاى زیادى را ایجاد مى کند، اما در مقابل خود تهدیداتى را نیز دارد و لذا گوشه نشینانى که فقط به اینترنت اکتفا مى کنند، جهان را فتح نخواهند کرد.
فرهنگ الکترونیکى، فرهنگ فرد است، ولى نباید فراموش کنیم که ما نه در فضا، بلکه بر روى زمین ایستاده ایم و باید آماده شویم که ساختار سازمان خود را دگرگون سازیم. البته جاى این سؤال وجود دارد که آیا اینترنت مى تواند به عنوان ابزار فرهنگى، تأثیرگذار باشد یا خیر؟ و یا اینکه گسترش فرهنگ اینترنت چگونه مى تواند اثرگذار باشد؟ چه تأثیرات و چالش هایى را در پى دارد؟
اینترنت به مثابه فرهنگ
مشخص نیست که اینترنت بر روانشناسى خود چه تأثیرى خواهد گذاشت، خاصه از آن رو که این وسیله، روز به روز جهانى تر شده و راه خود را در درون فرهنگ هاى روستایى و سنتى هم باز مى کند و لذا مى توان توصیفى افراطى در خصوص دیدگاه هاى به هم وابسته از خود در ارتباط با جامعه ارایه نمود، چرا که اینترنت به جوانب فرهنگ هاى مختلف (فردگرا و جمع گرا) امکان مى دهد تا در یکدیگر نفوذ کنند، حال جاى این سؤال وجود دارد که نظر به میلیون ها کاربر شبکه و علایق مختلف آنها، اینترنت چه فرهنگى را مى سازد؟ آیا اینترنت فرهنگى عمدتاً فردگراست یا جمع گرا؟ آیا اینترنت فضاهاى شخصى را در زندگى شهرى کوچک ایجاد مى کند یا گمنامى زندگى شهرنشینى را تقویت مى کند؟ یا اینکه اینترنت محلى است که خلوت ندارد تا افراد بتوانند در آن به حیاط پشتى خود نظر افکنده و هر کس وظیفه خود را بشناسد، یا محلى دوستانه تر باشد که هم اسم یکدیگر را بدانند؟ آیا فضاى مجازى، محلى دوستانه است؟ آیا ما واقعاً راجع به دهکده جهانى یا نوعى جنگل شهرى صحبت مى کنیم؟ نظر به خود آگاهى، بررسى اینکه آیا ما خاصه در تعیین وابستگى هاى سالم بوم شناختى در ارتباط با وابستگى هایى که آسیب شناختى یا عمل غیرعادى هستند، هر ارزشى را به یک فرهنگ و نه فرهنگ هاى دیگر نسبت مى دهیم، دشوار است. آن ارزش، به وابستگى هایى منسوب مى شود که رضایت بخش و به لحاظ عاطفى تقویت کننده هستند و به لحاظ شناختى، وابستگى هایى هستند که رشد را افزایش مى دهند. بنابراین، وابستگى هاى کامپیوترى، در فرهنگ شبکه چگونه اند؟ شبکه ظاهراً مجالى است که در آن وابستگى هاى بى شمارند یا دست کم بیش از زندگى عادى هستند. (کانتر، 10:1382).شیوه هاى تغییر فرهنگ ها توسط اینترنت
اینترنت به دو شیوه موجب تغییر فرهنگ ها مى شود: نخست اینکه فرهنگ خودش را به دیگران عرضه مى کند، و دوم اینکه، گذرگاهى را براى سایر فرهنگ ها تدارک مى کند و چون کاربران اینترنت به پیشروان و جریانات پیشتاز فرهنگى دسترسى دارند، لذا این افراد و جریانات، بخشى از فرهنگ اینترنت و یا بخشى از فرهنگ هاى دیگر هستند. از طرف دیگر، اینترنت به خودى خود، سبب دگرگونى وضعیت اقتصادى و سیاسى مى شود و در آینده، اثرات دیگرى را نیز پدیدار خواهد کرد؛ زیرا اینترنت محلى است براى عرضه الگوهاى رفتارىِ متفاوت با فرهنگ هاى رسمى و لذا در سطح فعالیت هاى مؤثرى، چون جنگ، صنعتِ تروریسم و تبادل دانشجویان قرار مى گیرد و احتمالاً به همین خاطر است که تأثیرگذارى آن در قیاس با دو عامل دیگر؛ یعنى (عوامل محیطى و حوزه هاى فرهنگى) بیشتر خواهد بود (صدیق بناى، 8:1385).اینترنت، علاوه بر آنکه محیطى است براى تبادل فرهنگ هاى مهیا، و گذرگاهى است براى دسترسى کاربران به فرهنگ هاى دیگر، اما خود نیز نوعى فرهنگ یا خرده فرهنگ است که همه فرهنگ ها را در برمى گیرد.
اینترنت، محیط، ابزار و تعاملات خاص خود را دارد، که با محیط، ابزار و تعاملات فضاى غیرمجازى کاملاً متفاوت است و این بدان معناست که اینترنت به خودى خود و بدون در نظر گرفتن فرهنگ هاى بیگانه اى که ممکن است یک فرهنگ خاص با آنها در ارتباط باشد، عامل مؤثرى در ایجاد تغییر درون فرهنگى است.
این فناورى به وضعیت بحرانى خود که شاید منظور »نقطه عطف« باشد نزدیک مى شود و کاربران اینترنت، همین که تعدادشان به حد لازم رسید، فرهنگ خود را که ریشه در ارتباطات جهانى دارد، به وجود خواهند آورد. بدین ترتیب، کاربران، اجتماعات و گروه هاى خاصى را سازماندهى مى کنند؛ حتى طبقه بندى ظاهرى اعضا هم به منظور تعیین هویت درون فرهنگى یا برون نگرى است؛ یعنى رفتارهاى انسان ها را براساس آنچه که در اجتماع انجام مى دهند »بازتاب هاى رفتارى افراد)، طبقه بندى مى کنند. به عنوان مثال؛ ممکن است افراد براى تردد خود از وسایل عمومى استفاده کنند، که این عمل (رفتار) در یک طبقه بندى خاص قرار مى گیرد و یا اینکه بعضى از افراد از ماشین شخصى استفاده مى کنند که باز در طبقه بندى ویژه خود در نظام طبقه بندى ظاهرى افراد یک اجتماع قرار مى گیرند.
بنابراین، عوامل خارجى که منجر به شکل گیرى و تغییر فرهنگ ها مى شوند، مى توانند ریشه در فرهنگ غالب یک جامعه داشته باشند؛ افراد یک جامعه از شرکت مؤثر در روند سیاسى، از ایفاى نقش هاى ارزشمند در پیکره جامعه گرفته، تا مقدار سهمى که از سود اقتصادى ملى آنها حذف مى شود! چیزى در این جا حذف شده است!. از سوى دیگر، گروه هاى محروم شده، براى مقابله با این محرومیت، نیاز به وسایل و روش هایى دارند که باید گفت اینترنت، با ارائه وسایل و روش هایى که جایگزین محرومیت هاى موجود در یک جامعه است به شکل گیرى هویت فردى هم کمک مى کند و از این نظر، اینترنت در تمامى فرهنگ هاى حاکم و در بین اقلیت هاى محکوم، نقش واحدى خواهد داشت.
البته اینترنت نخستین محصول تکنولوژى غرب نیست که در مقیاس جهانى مورد استفاده قرار مى گیرد، هرچند اولین محصولى است که برقرارى ارتباط تعاملى میان کاربران غربى و غیرغربى را میسر ساخته است.
چالش هاى فرهنگ اینترنتى: اینترنت فرهنگى:
اینترنت با توجه به تأثیرات مثبت اش، جوامع بشرى را با چالش هایى مواجه مى سازد؛ زیرا چیره شدن براین محیط، نیازمند تن دادن به شیوه نوینى از فعالیت و راهى تازه در کسب و کار و روش تازه اى در ارتباطات انسانى است، که روى هم رفته »فرهنگ الکترونیکى« را تشکیل مى دهند و لذا این ویژگى ها سه نوع چالش در ارتباط با اینترنت، پدید مى آورد که عبارتند از:1. اینترنت، هم در مرتبط ساختن انسان ها و هم در منزوى کردنِ آنان نقش مؤثرى دارد.
2. اینترنت جامعه کاربران را رشد مى دهد و در عین حال مى تواند از آنها در حمله به دیگران استفاده کند. (کانتر، 1382: 15).
در بعد توسعه فرهنگى، کامپیوتر و به دنبال آن، اینترنت هم نیاز به نوعى خاص از سواد و مهارت دارد و هم الگوى فرهنگى و رفتارى ویژه اى را به دنبال مى آورد. مهم ترین مسایل اینترنت از لحاظ فرهنگى، عدم تطابق محتواى ارایه شده با الگوهاى فرهنگى و هنجارهاى رفتارى جوامع مختلف است. تکنولوژى اینترنت براى بیشترین سرعت و کمترین کنترل طراحى شده و لذا اعمال کنترل هاى اخلاقى در آن دشوار است. حجم بالاى محتواى مستحجنِ تجارى و مجانى در اینترنت یکى از معضل هاى اخلاقى خانوادگى است. مشکلِ دیگر فرهنگى اینترنت، غلبه زبان انگلیسى و فقدان منابع غنى به زبان هاى دیگر است که در نتیجه، سلطه زبان انگلیسى بر زبان هاى دیگر به وسیله اینترنت تقویت مى شود. لذا به نظر مى رسد که در بعد فرهنگى، اینترنت بیشترین تأثیر منفى را بر جوامع مى گذارد.
بنا به اعتقاد برخى از کارشناسانِ عرصه اطلاع رسانى، مسایلى؛ از قبیل عدم رعایت حقوق مؤلفان و پدیدآورندگان، مصرف گرایى غربى، توسعه و ترویج تصاویر و فیلم هاى غیراخلاقى، تضعیف ارزش هاى بومى و تشدید بى هویتى و از خودبیگانگى از جمله معایب توسعه شاهراه هاى اطلاعاتى و در رأس آن اینترنت است که نمى توان آنها را از نظر دور داشت.
مطالعات اخیر کارشناسان نشان مى دهد که استفاده از اینترنت سبب ایجاد احساس تنهایى و سرخوردگى و به طور کلى موجب کاهش سلامت روانى مى شود و اشخاصى که از اینترنت بیشتر استفاده مى کنند، زمان کمترى را به خانواده اختصاص مى دهند و با آنها کمتر صحبت مى کنند، استرس هاى بیشترى دارند و احساس تنهایى و افسردگى مى کنند. در کل، مهم ترین چالش هاى عرصه فرهنگى اینترنت را مى توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. آسیب هاى فکرى
امروزه دنیاى رایانه، هویت یابى و هویت جویى نسل جوان و نوجوان را در ابعاد فکرى و اخلاقى تحت تأثیر قرار داده، تا جایى که آسیب هاى اجتماعى رابطه اى تنگاتنگ با مقوله فن آورى اطلاعات، انفجار اطلاعات و جهانى شدن پیدا کرده است. رایانه موجب بروز پدیده اى جدید با عنوان »اعتیادهاى نو و مدرن« شده و بدین وسیله، سبب افزایش آسیب هاى اجتماعى گردیده است. استفاده خارج از حد متعارف از اینترنت، موجب ایجاد وابستگى شدید روانى و فکرى مى شود، به طورى که بعضى از کاربران به یک فضاى غیرواقعى پناه برده، در آن جا زندگى مى کنند (دلدار، 1385: 30).با ورود اینترنت و رایانه به درون خانواده ها، بین والدین و فرزندان، جدایى فکرى، عاطفى و فیزیکى رخ مى دهد، لذا نتیجه تحقیقات نشان مى دهد که درصد بالایى از نوجوانان و جوانان از اینترنت براى فعالیت هاى بیهوده اى، نظیر دوست یابى، بازى و صحبت با یکدیگر استفاده مى کنند و محیط جذاب و به ظاهر صمیمانه سایت هاى اینترنتى سبب مى شود که کاربران بدون آن که گذر زمان را حس کنند در آنها فعالیت داشته باشند.
از طرفى دیگر، نوجوانى که پشت میز رایانه و اینترنت مى نشیند، برنامه هاى سایت را لذت بخش تر از سخنان پدر و مادر مى داند و در نتیجه، در ارتباطات، رفتار و زندگى اجتماعى او اختلال ایجاد مى شود.
2. آسیب هاى اجتماعى - فرهنگى
در سال 1955 میلادى روان پزشکى به نام »گلد برگ« اعتیاد جدیدى به نام اعتیاد به اینترنت را کشف کرد، که متأسفانه این اعتیاد به سرعت رو به گسترش است و هر روز افراد جدیدى را به کام خود مى کشد. گاه مشاهده مى شود که افراد یا فرزندان ما چنان در اتاق هاى گفت وگو غرق مى شوند که حتى زمان صرف ناهار یا شام را به فراموشى مى سپارند. این ها علائمى شبیه الکلى ها یا معتادان به مواد مخدر دارند. بسیارى از آنها از بى خوابى رنج مى برند، بسیار خسته اند و روابطشان با اطرافیان و جامعه به حداقل رسیده و بیشتر حالت عصبى دارند. کم رنگ شدن و از بین رفتن رابطه عاطفىِ کاربر با اعضاى خانواده و تبدیل آن به رابطه اى سرد و مسالمت آمیز، از دیگر اثرهاى نامطلوب اعتیاد به اینترنت است.از طرفى، سودجویان اینترنتى از طریق القائات فرهنگى، زمینه را براى گریز فرهنگى کاربران فراهم مى کنند و موجب از خودبیگانگى و از دست دادن هویت فرهنگى آنان مى شوند.
کودکانى که از بدو زندگى و در دوران کودکى به دلیل کمبود فضاهاى تفریحى و آموزشى در جامعه، در منزل با بازى هاى کامپیوترى مشغول مى شوند، به تدریج نوعى انزواطلبى را پیش مى گیرند، که در نهایت باعث منزوى شدن آنان از اجتماع مى شود و حال آن که کودکان در دوران رشد مى بایست با هم نوعان و کودکان هم سن خود بازى هاى دسته جمعى انجام دهند تا ارتباطات اجتماعى را فراگیرند. بنابراین، منزوى شدنِ کودک و بازى با افرادى که در دنیاى واقعى، وجود خارجى ندارند، ممکن است آثار بسیار منفى و نامطلوبى در رفتارهاى اجتماعى کودک ایجاد کند.
3. آسیب هاى اخلاقى
حدود 5/1 درصد از مجموع اطلاعات موجود در سایت هاى اینترنتى، غیراخلاقى، بیش از 90 درصد از آنها تجارى و مابقى آنها با امور علمى، فرهنگى، ورزشى و سایر موضوعات، مرتبط است و این در حالى است که 11 درصد افرادِ روى زمین با رفتارهاى جنسى ناسالم مواجه اند، که اصولاً ربطى به اینترنت ندارد.بنابراین، آسیب هاى ناشى از اینترنت، در مقایسه با شرایط عادى فساد اخلاقى در جامعه، چندین برابر کمتر است، اما آن چه مى تواند در اینترنت خطرناک تر تلقى گردد، ارتباطى است که از طریق اتاق هاى گفت وگو بین افراد مختلف برقرار مى شود و در برخى موارد صدمات فراوانى به وجود مى آورد؛ زیرا این اتاق هاى گفت وگو، که معمولاً با نام هاى جعلى و مجهول امکان ارتباط در آن وجود دارد، مى تواند زمینه هاى لازم را براى ایجاد برخى از مفاسد اجتماعى به وجود آورد و تقریباً راهى براى جلوگیرى از آن وجود ندارد.
به جرأت مى توان گفت که خطر اتاق هاى گفت وگو به مراتب بیشتر از سایت هاى غیراخلاقى موجود در اینترنت است؛ زیرا از یک سو، بى اطلاعى خانواده ها از این موضوع، خطرات زیادى به آنان تحمیل مى کند و از سوى دیگر، از جمله چالش هاى اساسى گسترش فن آورى ارتباطات در جهان، و به خصوص در کشورهاى در حال توسعه، آسیب هاى فرهنگى و اجتماعى است؛ چرا که قرار گرفتن در معرض فرهنگ هاى گوناگون، آزادى هاى زیاد در یک دوره زمانى نسبتاً کوتاه و امکان دسترسى به اطلاعات غیراخلاقىِ گوناگون از طریق اینترنت، برخى از نمونه هاى بارز این خطرهاست.
4. از دست رفتن مشاغل و افزایش بیکارى
یکى از چالش هاى ناشى از جامعه اطلاعاتى و گسترش اطلاعات، از دست رفتن مشاغل و افزایش بیکارى است. به علاوه تا قبل از این مردم نگرانِ آسیب پذیرى فزاینده خود در برابر مداخلات تصادفى یا بزهکارانه و خطرهاى جدى بودند، که خلوت تنهایى آنها را تهدید مى کرد و حتى دولت ها مى ترسیدند که تمرکز بیش از حد قدرت اقتصادى در دست تعداد اندکى از بنگاه هاى صنعتى فرامرزى، حقوق حاکمیت آنها را به خطر اندازد؛ زیرا گردونه رشد اقتصادى دیگر به صورت سابق وجود ندارد. اگرچه خودکار شدن بسیارى از فعالیت هاى معمولى و تکرارى، موجب از دست دادن مشاغل دفترى شده است. ولى دیگر کسى احتمال بروز بیکارى انبوه در سطح جهانى را به ذهن خود راه نمى دهد. و رفته رفته فن آورى اطلاعات سرچشمه ایجاد مشاغل مهارتى، به ویژه در بخش خدمات شده است. اکنون نوعى صنعت اطلاعات در حال تکوین است که براى ارائه خدمات تازه اى به افراد و صنایع روى زیرساخت هاى جدید ارتباطات دور، سرمایه گذارى مى کند. اما نگرانى از بابت اشتغال بار دیگر در چهره جدیدى نمایان شد و دیگر فن آورى اطلاعات را ماهیتاً منشأ از دست رفتن مشاغل نمى دانستند. و شیوه هاى استفاده از فن آورى اطلاعات رإ؛ نظام اجتماعى مشخص مى سازد و مى توان کاربرد آن را صرفه جویى در تعداد کارمندان سازماندهى کرد.5. شالوده شکنى نهادهایى نظیر دولت
چالش دیگر جامعه اطلاعاتى و جهان گستر ناشى از شالوده شکنى بسیارى از نهادهاى آشناست. و ریشه اى ترین این گونه شالوده شکنى ها شکستن ساختارآمریت دولت به عنوان داور نهایى شهروندان است، و تا بدان پایه پیش مى رود که بسیارى از پایان کار دولت سخن به میان مى آورند. صاحب نظران معتقدند که این فرآیند با ظهور پارادایم نوین فن آورانه و شکل گیرى جامعه اطلاعاتى در دهه هاى اخیر پدید آمده است. آنها مى گویند: از آن جایى که دولت ها از طریق منابعى؛ همچون نمادها، سرودهاى ملى، جشن ها، آموزش و نیز حوزه عمومى کسب هویت کرده اند، اکنون پایه هاى این هویت تحت تأثیر فشردگى زمانى و مکانى متزلزل شده است؛ زیرا برخى از منابعِ مشروعیت بخش دولت ها، نظیر هویت افراد با چالش هاى اساسى مواجه شده اند. در زمینه انجام وظایف دولت ها نیز باید گفت، که با وجود عملیات الکترونیک و استقرار دولت الکترونیکى تصدى دولت در بسیارى از مسائل سیاسى، اجتماعى و اقتصادى کاهش یافته و باعث کوچک تر شدن دولت ها شده است.6. گسترش نابرابرى هاى اجتماعى
اگر توسعه کمى و چگونگى استفاده از اینترنت را یکى از شاخص هاى مهم حرکت به سوى جامعه اطلاعاتى بدانیم، شرایط متفاوت کشورهاى مختلف و نیز افراد به عنوان یک شهروند در هر کشور سبب تشدید نابرابرى هاى اجتماعى خواهد شد. اگر این منطق را بپذیریم که در عصر حاضر قدرت و ثروت در دانایى است و داناىِ بیشتر مترادف با داشتن اطلاعات گسترده و در زمینه هاى مختلف و امکان تجزیه و تحلیل اطلاعات است، شرایط نامتعادل و محدودیت هایى که در جهت دسترسى به اطلاعات براى کشورها در سطح جهان و افراد در درون کشورها به عنوان شهروند موجود است، سبب گسترش نابرابرى هاى اجتماعى در سطح بین الملل ملى مى شود.الف. گسترش نابرابرى هاى اجتماعى در سطح بین المللى
- اولاً در کشورهاى در حال توسعه به علت فقدان زیرساخت هاى ملى، مخابرات و فقدان رونق اقتصادى توسعه اینترنت بسیار گرانتر و پرهزینه تر از کشورهاى توسعه یافته است.- ثانیاً این کشورها با مشکلات اساسى تر؛ همچون کمبود تغذیه، ارتباط جاده اى، اشتغال، جنگ و نظام هاى سیاسى بى ثبات نیز مواجه هستند و بودجه اى براى هزینه سنگین تجهیزات کامپیوترى وجود ندارد و این گونه امکانات به لحاظ اقتصادى صرفاً در اختیار طبقات بالا و مستقل قرار مى گیرد.
- ثالثاً در این کشورها، از جمله کشور ما ایران به خاطر آنکه لایه فیزیکى را مخابرات در اختیار دارد این فن آورى در انحصار مراکز دولتى است و دولت متصدى خطوط ارتباطى داده ها نیز هست. از این رو، عدم امکان رقابت ناشى از این جنبه سبب افت شدید کیفیت خدمات اینترنتى مى شود. علاوه بر مطالب ذکر شده از آنجا که اطلاعات در شبکه اینترنت به زبان انگلیسى ارائه مى شود، عدم آگاهى از این زبان به منزله عدم امکان دسترسى به اطلاعات تلقى نمى شود و تعمّق در موارد فوق حاکى از نوعى عدم توازن کمّى و کیفى در استفاده از دستاوردهاى جامعه اطلاعاتى در کشورهاى مختلف، به ویژه در کشورهاى شمال و جنوب است و وجود این شرایط خود سبب تشدید نابرابرى هاى اجتماعى در سطح کشورهاى جهان مى گردد.
ب. گسترش نابرابرى هاى اجتماعى در سطح ملى
شرایط اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى متفاوت در کشور و عدم برخوردارى متناسب و متعادل در کلان شهرها و شهرهاى حاشیه اى و نقاط محروم از توزیع بودجه هاى عمرانى و اجتماعى و فرهنگى و نیز سطح درآمدهاى مختلف که در محدوده خرده فرهنگ هاى درون یک کشور وجود دارد، فضایى را تدارک مى بینند که عده اى با امکانات مناسب و از جمله دسترسى به اطلاعات روز مجهز باشند و در مقابل عده اى به رغم داشتن صلاحیت و استعداد کافى به دلیل نبود امکانات مالى و آموزشى، امکانات سخت افزارى و نرم افزارى نداشته باشند و این موضوع خود به خود سبب تعمیق و گسترش نابرابرى هاى اجتماعى در سطح کشورها و بین شهروندان خواهد شد. (برنامه سوم توسعه ایران به سوى جامعه اطلاعاتى).چالش هاى اینترنت در ایران
هرچند که اینترنت فرصت هایى را براى ایران درپى دارد؛ مثلاً یک فرهنگ اینترنتى ایرانى داریم که از جهاتى شبیه فرهنگ جهانى اینترنتى است و از جهاتى هم به طور نسبى و مقایسه اى ویژگى هاى خاص خودش را دارد، اما آن چیزى که فرهنگ اینترنتى ما را خاص تر مى کند، چند نکته است: یکى این که، استفاده از اینترنت براى مقاصد معنوى، غیرمادى و سیاسى در ایران احتمالاً بیش از سایر کشورهاى جهان، به خصوص کشورهاى غربى است و به دلیل این که ما نهادهاى کافى را در این زمینه ها در جامعه کمتر داریم، به همین دلیل افراد بیشتر به اینترنت مراجعه مى کنند. ما در جامعه ایرانى دیسکو نداریم، به همین دلیل مردم براى موسیقى به اینترنت مراجعه مى کنند. نهادهاى مدنى براى صلح و فعالیت هاى فرامرزى کمتر وجود دارد و یا محدودیت هاى رسانه اى و اطلاع رسانى وجود دارد و براى این موضوعات افراد بیشتر به اینترنت مراجعه مى کنند. در جامعه ایران حتى در علم هم محدودیت هایى وجود دارد که باعث مى شود افراد بیشتر به اینترنت مراجعه کنند. در مجموع مى توانیم بگوییم که در ایران اینترنت کمتر به مقاصد مالى و پولى مورد استفاده قرار مى گیرد و بیشتر هدف هاى فرامادى را پى گیرى مى کند. از این نظر مثلاً با فضاى اینترنت آمریکایى تفاوت داریم. آن جا هم ممکن است که هدف هاى فرامادى جست وجو شود، اما مى توانند همان هدف ها را هم دنبال کنند. از طرف دیگر، چون جامعه آمریکایى، جامعه کالایى شده و تجارى شده کاملى است و پول حرف اول را مى زند، طبیعى است که از اینترنت هم براى تولید پول استفاده بیشترى شود. من تحقیقى مى کردم در مورد وبلاگ ها، دیدم که در جوامع غربى کاربردهاى تجارى وبلاگ بسیار گسترده است، در حالى که در جامعه ایران این کاربرد بسیار محدود است.مسأله دیگر هم سیاسى بودن است. ایرانى ها به طور گسترده اى از اینترنت براى مشارکت در عرصه سیاسى استفاده مى کنند. در غرب چون احزاب و گروه هاى گسترده سیاسى وجود دارد، به همین جهت بخش عمده اى از انرژى افرادى که مى خواهند کار سیاسى کنند در دنیاى واقعى صرف مى شود، اما در ایران عمده مشارکت سیاسى ما از طریق فضاى مجازى صورت مى گیرد. به همین جهت فرهنگ اینترنتى ما سیاسى تر است.
سوم هم این که فرهنگ اینترنتى ایرانى بیشتر با ارزش هاى جمع گرایانه همراه است. از آنجایى که در غرب، فردگرایى سلطه کاملى بر زندگى انسان ها دارد، فضاى اینترنتى شان هم فردگرایانه است. اما در مورد ایران ارزش هاى جمع گرایانه هم در کنار ارزش هاى فردى وجود دارد. ارزش هایى مثل مذهب خانواده یا همین پیام گذاشتن در وبلاگ ها خیلى گسترده است. مسأله گروه هاى اجتماعى که ساختارهاى سنتى قومى یا طایفه اى دارند در ایران خیلى گسترده تر است. خیلى از این هویت ها در دنیاى مجازى، خودشان را عرضه مى کنند. شاید مثلاً در غرب، لس آنجلسى ها وبلاگى براى خودشان نداشته باشند، اما مى بینیم که بجنوردى ها، اراکى ها و بسیارى از شهرها وبلاگ ها و وبسایت هاى گسترده اى دارند. به طور کلى مى توان گفت: فضاى اینترنتى ما گرم تر و تعاملى تر است و گویا این ارزش هاى گزلشافتى ما در فضاى اینترنت هم خود را به خوبى بازتولید مى کنند.
در ادامه به چالش هایى که اینترنت براى جامعه ایرانى دارد، فهرست وار اشاره مى شود:
1. چالش هاى دینى و مذهبى؛
2. ایجاد شکاف میان انقلاب اسلامى و آرمان هاى آن؛
3. ترویج خرافه گرایى و عرفان هاى دروغین؛
4. تأثیرپذیرى از فرهنگ صهیونیزم؛
5. جدایى از فرهنگ مهدویت و انتظار؛
6. گرایش به پورنوگرافى و مسائل جنسى؛
7. کاهش تأثیرپذیرى اطفال از والدین؛
8. ترویج فرهنگ غربى و ایجاد بحران هویت؛
9. تشویق به هنجارشکنى اجتماعى؛
10. اعتیاد به اینترنت و بازماندن از رشد علمى و جسمى؛
11. دوست یابى هاى خطرناک اینترنتى.
نتیجه گیرى:
با توجه به چالش هاى پیش روى جامعه اطلاعاتى اگر آگاهانه و با برنامه ریزى صحیح با جامعه اطلاعاتى برخورد شود، فرصت ها و امکانات خوبى براى پیشرفت هاى همه جانبه براى ملت ها درپى خواهد داشت. مى توان گفت: یکى از چالش هاى کنونى ملى در زمینه فن آورى اطلاعات و ارتباطات دو نگاه در سطح ملى است. یک نگرش با نگرش مثبت به جامعه اطلاعاتى مى نگرد و با تمام آثار و عواقب آن، به دنبال رسیدن به جامعه آرمانى موردنظر خود است و انتقال فن آورى اطلاعات و دسترسى به اطلاعات را مبناى رسیدن به جامعه اطلاعاتى قرار مى دهد و نگاهى دیگر که نگاهى منفى به جامعه اطلاعاتى است، معتقد است که تنها با برخوردارى از قدرت تولید اطلاعات باید وارد گردونه دستیابى به جامعه اطلاعاتى شد و نگاهى مصرفى و وارداتى به فن آورى هاى نو باعث از بین رفتن بنیان ها و هویت ملى مى شود و مقاومت در مقابل فن آورى اطلاعات نمى تواند نتایج مثبتى براى کشور در پى داشته باشد و تا زمانى که چنین نگاهى به جامعه اطلاعاتى داشته باشیم، نمى توان راهبرد ملى و برنامه ملى در مورد جامعه اطلاعاتى داشته باشیم.منابع:
- جامعه اطلاعاتى، چالش ها، فرصت ها (نشریه مرکز پژوهش هاى مجلس شوراى اسلامى، ویژه نامه نظام جامعه رسانه ها، شماره 42، چاپ زمستان 1382).
- دلدار، على (1385). »رایانه کودکان را خانه نشین مى کند«، روزنامه همشهرى، 1385/11/9.
- صدیق بناى، هلن (1385). »اینترنت و تغییر فرهنگى«، مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه اى روزنامه همشهرى.
- کانتر، روزابت (1382). تحول موفقیت در فرهنگ دیجیتالى فردا، مترجم: دکتر عبدالرضا رضایى نژاد، انتشارات فرا.
- مسعود، کوثرى (1386). جهان فرهنگى کاربران ایرانى در شبکه دوست یابى اورکات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- ناصر، مدیرى (1376). اینترنت در ایران و جهان، دانشگاه هرمزگان.
- نجفى، محمود (1388) »اینترنت و چالش هاى تربیتى فرزندان«. فصلنامه اطلاع رسانى، آموزشى و مطالعات رایانه اى علوم اسلامى، سال هشتم، شماره 27 (پیاپى 44).
- مسعود، کوثرى (1386). جهان فرهنگى کاربران ایرانى در شبکه دوست یابى اورکات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
- ناصر، مدیرى (1376). »اینترنت و چالش هاى تربیتى فرزندان«. فصلنامه اطلاع رسانى، آموزشى و مطالعات رایانه اى علوم اسلامى، سال هشتم، شماره 27 (پیاپى 44).
منبع ماهنامه پگاه حوزه شماره 284
