مزار حضرت عُزَیْر (علیه السلام)

حضرت عُزَیْر (علیه السلام) از پیامبران الهی است. نام آن حضرت در قرآن کریم 1 بار آمده (1) و در کتاب نِحمیای نبی (علیه السلام) 6 بار و در کتاب عزرای نبی (علیه السلام) 13 بار با تلفظ «عِزرا» یاد شده است.(2) در کتاب عزرا آمده است: «این عِزرا از بابِل برآمد که او در شریعت موسی که خداوند خدای اسرائیل داده بود، کاتِب ماهر بود».(3) حضرت عُزَیر (علیه السلام) در سال 458 ق.م از بابل (نزدیکی کوفه) به اورشلیم رفت و به گردآوری متن تورات و تعلیم فرایض شریعت خداوند کوشید. آن حضرت پس از اتمام بازنویسی تورات، مردم را به مقابل دروازه آب در اورشلیم (بیت المقدس) فراخواند و خود بر منبری چوبین فراز شد و کتاب خدا را از صبحدم تا نیمروز بر ایشان خواند.(4) حضرت عُزَیْر (علیه السلام) نزد یهودیان منزلتی رفیع یافت تا به آن جا که عدّه ای قایل به الوهیت او گردیدند، چنان که قرآن کریم می فرماید: «و یهودیان گفتند عُزَیْر پسر خداست... خدا آن ها را هلاک و نابود کند؛ چرا آن ها باز به خدا نسبت دروغ دادند».(5)
در متون اسلامی و کتاب مقدس هیچ اشاره ای به مدفن حضرت عزیر نشده، اما دو مقبره در عراق و سوریه به آن حضرت منسوب است. مزار منسوب به حضرت عُزیر (علیه السلام) در عراق از شهرت بیشتری برخوردار است. این بقعه در «روستای الْعُزَیر» در 60 کیلومتری شمال غربی بصره بر سر راه بصره به عماره در حاشیه رود دجله قرار رفته است. زکریا بن محمد قزوینی در قرن 5 ق / 11 م درباره این منطقه نوشته است: «مِیسان منطقه ای است با روستاها و نخلستان های بسیار بین بصره و واسط و اهالی آن شیعه هستند و قبر عُزَیر پیامبر در آن جا مشهور و پر رونق است و یهودیان به خدمت در آن مشغول اند و موقوفاتی برای آن هست و نذورات خود را به آن جا می برند».(6)
رابی بنیامین تودولایی در سفرنامه اش به سال 568 ق / 1173 م درباره این زیارتگاه چنین نوشته است: «از بصره به شهر سامره با شطُّ العرب در مرز ایران می رسیم... معلم مذهبی ــ عِزرا ــ در این جا دفن شده، چون وقتی از اورشلیم نزد اَردشیر شاه بازگشت، در همان جا فوت کرد. در مقابل قبر او، کنیسه ی بزرگی قرار دارد و در سوی دیگر عرب ها مسجدی ساخته اند که در آن به عبادت می پردازند. عرب ها برای عزرا احترام زیادی قائل اند».(7)
قدیمی ترین تصویری که از این عمارت وجود دارد، عکسی سیاه و سفید متعلق به سال 1289 ش / 1910 م است و گنبد قبلی حرم را با گلویی بلند نشان می دهد. در یک نقاشی رنگ و روغن متعلق به سال 1296 ش / 1917 م نیز دورنمای زیبای این بقعه و نخل های اطرافش در کنار رود دجله به تصویر کشیده شده است. این بقعه پیشتر دارای گنبدی خشتی و بدون تزیینات معماری بود. در دهه ی دوم قرن 13 ش / 20 م گنبد قبلی تخریب و گنبد جدیدی به جای آن بنا گردید. در سال های اخیر، گنبد حرم حضرت عزیر (علیه السلام) با کاشی های آب رنگ پوشانده شد و قسمت هایی از آن تعمیر گردید. در زیر گنبد مطهر، صندوقی به ارتفاع 1/5 متر وجود دارد که با پارچه های سبزرنگی پوشانده شده و زیارت نامه ای نیر بر روی صندوق نهاده اند. داخل روضه مبارکه گچ اندود است و گچبری های ساده ای در آن به چشم می خورد. بقعه حضرت عزیر (علیه السلام) از خشت پخته ساخته شده و اطراف آن را نخلستانی احاطه کرده است.
برخی یهودیان معتقدند که مزار حضرت عُزَیر (علیه السلام) در روستای «تاکِف» از توابع شهر حَلَب در شمال سوریه است. در «سِفْرِ یوحاسین» نوشته یاکوب سیکلی آمده است: «من به حَلَب رفتم. از حلب تا محل مقبره ی عِزرای کاتب به اندازه 2 روز پیاده راه است. عزرا توراتش را در این جا نگاشت و هنوز شمعدان های بزرگی که عزرا برای نوشتن از آن استفاده می کرد، در این جا باقی است. این روستا تاکِف نام دارد و در این جا کنیسه ای وجود دارد».(8)
قابل توجه است که ناصرخسرو قبادیانی نیز در سفرنامه اش آورده که مزار حضرت عُزَیر (علیه السلام) را در نزدیکی شهر عَکا در شمال غربی فلسطین زیارت کرده است: «[در نزدیکی عَکا] به دیهی رسیدیم که آن را اِعبِلین می گفتند و قبر هود (علیه السلام) آن جا بود، زیارت آن دریافتم. اندر حَظیره ی او درختی خَرتوت (خرنوب) بود و قبر عُزَیر النبی (علیه السلام) آن جا بود، زیارت آن کردم».(9) همچنین گفته می شود که مزار حضرت عزیر (علیه السلام) بر سر راه بیت المقدس به دمشق قرار گرفته است.

پی نوشت ها :

1ــ توبه /30.
2ــ کتاب نحمیاه، 1/8، 2، 4، 5؛ 26/12، 36؛ کتاب عزرا، 1/7، 6، 10، 11، 21، 25؛ 1/10، 2، 5، 6، 10، 16.
3ــ کتاب عزرا، 6/7.
4ــ کتاب نحمیاه، 1/8ــ 18.
5 ــ توبه /30.
6ــ محمّد بن زکریای قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، 264.
7ــ سفرنامه رابی بنیامین تودولایی، ترجمه مهوش ناطق، 118.
8ــ تلمود 228.
9ــ سفرنامه ناصرخسرو، 135.

منبع: رامین نژاد؛ رامین، (1387)، مزار پیامبران، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی، چاپ اول.