پژوهشگر: علی ابوالحسنی (منذر)
نطق آقا یوسف شیرازی
زمانی که شیخ شهید، تهران را به نشانه اعتراض به سوی حضرت عبدالعظیم علیه السلام ترک گفت، مجلس شورا (تحت تأثیر اقلیت چپرو و سکولار آن) واکنش نشان داد و برخی از وکلا همچون تقی‌زاده بر ضدّ شیخ سخنان تندی بر زبان راندند.یکی از این گونه کسان، فردی به نام آقا یوسف شیرازی بود که در مجلس به پا خاست و از قول محدث نوری ـ فقیه، رجال و کتابشناس مشهور شیعه در عصر قاجار، و دایی و پدر زن شیخ فضل‌الله ـ شیخ را فاسد بالفطره شمرد! روز سه شنبه 20 جمادی‌الثانی 1325 در خلال مذاکرات مجلسیان راجع به شیخ که نوعاً جنبه انتقاد از اقدام وی به تحصن در حضرت عبدالعظیم علیه السلام داشت، جناب آقا یوسف نکتهای بدیع! آورد:
آیا آقایان علمای نجف اشرف، شیخ را نمیشناسند؟ خدمت آقای حاجی میرزا حسین نوری بودم میفرمود: این وجود، طوری مستغرق در دنیا و مفطور به فساد است که مثل ندارد! 1
واقعاً که جناب آقا یوسف شاهکار کردهاند! زمانی که وی این سخن را از زبان حاجی نوری نقل کرد، 5 سال از مرگ حاجی نوری میگذشت و او زنده نبود تا صحت و سقمِ این روایت را معلوم دارد. ولی جناب آقا یوسف شیرازی نمیدانست که حاجی نوری در مقدمه کتاب «شجره طوبی» خویش و نیز تقریظی که بر کتاب «صحیفه مهدویه شیخ شهید نوشته، حرف خود را درباره دانش و پارسایی داماد و خواهرزاده خویش حاج شیخ فضل‌الله نوری، برای همیشه ثبت تاریخ کرده و راه را بر مفتریان بسته است!
داوری محدث بزرگ شیعه، درباره شیخ
محدث بزرگوار نوری در مقدمه شجره طوبی، شیخ فضل‌الله را «دانشمندی فاضل و جامع صفات نیک و پسندیده» خوانده است که زمام فروع و اصول دین، و دانشهای نقلی و عقلی را در چنگ دارد و سرآمد عالمان برجسته و متبحر است:عالمٌ فاضل و مَجْمَعُ المَحاسِن و الفواضل، مالِک اَزِمَّهًْ الفروع و الاصول، و الآخِذ بنواصِلِ المنقول و المعقول، عَلَمُ الأعلام و الحِبرُ القَمْقام، همشیره زاده مُفَخَّم، شیخ فضل‌الله. 2
در تقریظ بر صحیفه مهدویه نیز شیخ فضل‌الله را «کوه بلندِ علم و ستون استوارِ فضل، مقتدای فقیهانِ برجسته و مُعْتَمدِ عالمانِ چیره دست، جامع علوم معقول و منقول، حاوی حقایق فروع و دقایق اصول، بوستان علم و دریای فضل، عالمِ عاملِ کامل» خوانده و از وی درخواست کرده است که «در دنیا و آخرت، به ویژه در تعقیبات نماز و لحظات امید به استجابت دعا» او را «از دعاهای شایسته فراموش نکند...»! 3
به راستی، این تعابیر شگفت در فضل و فضیلت شیخ کجا، و آن نقل قول آقا یوسف کجا؟!
گواهی دو رادمردِ پارسا به پاکی شیخ
شاگردان و حواریونِ حاجی میرزا حسین نوری نیز ـ همچون حاج شیخ عباس قمی صاحب مفاتیح‌الجنان و حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی صاحب الذریعه که تاریخ، آنان را به تقوا و امانت در نقل میشناسد ـ شیخ فضل‌الله را با الفاظی بلند به پاکی و پارسایی ستودهاند. شیخ آقا بزرگ از شیخ فضل‌الله با عنوان «العلامهْ الباهر و الفقیه المحقّق الماهر، الجامع بین الدّین و الدّنیا فی الباطن و الظاهر» 4 یاد کرده و مرحوم قمی نیز مینویسد:خاتمه کار شیخ به شهادت گذشت. در 13 ماه حرام از سال 1327 ق او را به دار آویخته و به قتل رساندند. سال رحلتش به حروف ابجد مطابق با کلمه «الشهید فضل‌الله» است. در مصیبت فقدان وی، دلهای مؤمنان را اندوهی بزرگ فراگرفت. لکن قتل شخصیتی که در حال پاسداری از حریم دین، اطاعت پروردگار، و پیمودنِ راهِ ستم‌ناپذیرانِ ظلمْ ستیز و والا همّتانِ تعالی جوی و وارسته، به شهادت میرسد اندوهی ندارد؛ باید از مرگ آن کسی متأسّف بود که بصیرت وی در زندگی اندک، و نامش نیز پس از مرگ فراموش میشود! 5
پر پیدا است با «کمالِ ارادتی» که این دو تن (محدث قمی و شیخ آقا بزرگ) به محدث نوری داشتهاند، چنانچه کوچکترین مطلبی از او بر ضدّ شیخ میشنیدند هرگز زبان به مدح شیخ (آن هم چنین مدحی) نمیگشودند.
پی نوشت ها :
1 . ر. ک، مذاکرات مجلس شورای ملی دوره اول تقنینیه، صص 201ـ204 .
2 . محدّث نوری، «شاخه طوبی»، مقدمه. در نامهای نیز که مرحوم محدث نوری به صاحب عبقات مینویسد از شیخ شهید، با عنوان «اجلّ تلامذه میرزا» یاد میکند. ر.ک، مجله نور علم، دوره چهارم، ش 12، ص 100 .
3 . برای متن عربی تقریظ مذکور، ر.ک، مکتوبات، اعلامیه‌ها ، و... چند گزارش پیرامون نقش شیخ شهید فضل‌الله نوری در مشروطیت، گردآوری محمد ترکمان، صص 450ـ453 .
4 . نقباء البشر، نسخه خطی، ذیل «حاج شیخ فضل‌الله نوری».
5 . فوائدالرضویه، 1/352ـ353.
