پیام های نوروزی مقام معظم رهبری در ابتدای هر سال جهت گیری کلی آن سال را مشخص می نماید. در این پیام ها بنابر نیاز کشور و یا ضعفی که در کشور به دلایل مختلفی شکل گرفته است خط مشیی کلی اعلام می گردد. در پیام سال 93 ایشان دو دغدغه محور اصلی بود فرهنگ و اقتصاد، همچنین یک مساله نیز مورد تاکید قرار گرفت: «مدیریت جهادی».
1. دغدغه فرهنگ
فرهنگ که اصلی ترین دغدغه نظام جمهوری اسلامی است، در همه دولت های پس از جنگ مورد ظلم و بی مهری قرار گرفته است. بی توجهی دولتمردان در شعار های انتخاباتی به فرهنگ، نداشتن منش فرهنگی در چیدن کابینه، فقدان نگرش فرهنگی در برنامه های بودجه باعث شده است تا گذر سال ها تنها به رهاتر شدن امور فرهنگی منجر شود. در این میان اما آنچه واضح است آن است که ذات فرهنگ به گونه ای نیست که اصلاح آن تنها از عهده دولت ها برآید. رسانه ها و مردم نیز نقش مهمی در اصلاح فرهنگ دارند. آنچه موجب شده است تا مقام معظم رهبری در چند ماه گذشته بر مساله فرهنگ تاکید زیادی نمایند و حتی نگرانی خود را نسبت به آن نیز آشکارا بیان نمایند را باید در دو مورد جستجو نمود: نخست رویکرد فرهنگی خاصی که قریب به دو دهه رویکرد اصلی مسئولین و رسانه های کشور بوده است و دوم منش فرهنگی دولت یازدهم.
الف. رویکرد فرهنگی در دوهه اخیر:
کمی پس از پایان دوران دفاع مقدس و با آغاز دوران سازندگی، آنچه دغدغه اصلی مسئولین و برنامه های آن ها را شکل می داد مساله اقتصاد و توسعه بود، به گونه ای که محور قرار گرفتن مساله توسعه در دولت سازندگی و عدم توجه آن به مقوله فرهنگ هم سبب نارضایتی مقام معظم رهبری شد که در نهایت ایشان به صورت های علنی این نارضایتی را اعلام نمودند و هم سبب فاصله گرفتن جریان راست به عنوان نماد جریان مذهبی تر و انقلابی تر از دولت هاشمی شد. با این حال دولت های پنجم و ششم منش اقتصاد محور خود بدون توجه به فرهنگ را ادامه دادند، این امر سبب شد ارزش های فرهنگی و انقلابی در میان جامعه کم رنگ تر از دوران دفاع مقدس شود، به گونه ای که با تغییر در نگرش فرهنگی مردم، خاتمی به عنوان رئیس جمهور مورد علاقه مردم رای آورد، نیمه اول دولت هفتم مساله فرهنگ آنچنان مورد ظلم قرار گرفت که می توان این دوران را، دوران حمله به مقدسات نامید. در این دوران به تمامی مقدسات مردم در رسانه ها و حتی در برخی مجامع دانشگاهی و سیاسی اهانت شد، ورود به هنگام دستگاه های نظارتی سبب شد تا این دوران عمر کوتاهی داشته باشد و نیمه دوم دولت هفتم با آرامش بیشتری در فرهنگ مواجه باشیم، اما این آرامش که تا انتهای دولت هشتم نیز ادامه یافت به معنای رها کردن فرهنگ در مقابل هجمه های دشمن بود. با شروع دولت نهم امیدهایی در دلها زنده شد که مساله فرهنگ از این پس مورد توجه قرار خواهد گرفت، اما کم کم بر همگان روشن گردید که دولت نهم و دهم نیز اساس کار خود را بر بی توجهی به فرهنگ قرار داده است. بنابر این آنچه به عنوان رویکرد فرهنگی در دو دهه اخیر بیان می شود «رویکرد لیبرالی در فرهنگ» نام دارد، به این معنا که دولت ها اساسا وظیفه خود را اصلاح فرهنگ جامعه و ایستادگی در مقابل تهاجم فرهنگی و همچنین دفاع از ارزش های دینی مردم در مقابل هجوم شبهات نمی دانند، به عبارت دیگر منظور از رویکرد لیبرالی در فرهنگ، اعتقاد به عدم مداخله دولت در این مقوله است. همین نگرش نیز سبب شده است تا دستگاه های نظارتی در مساله فرهنگ در دولت های مختلف و به بهانه های مختلف مورد هجمه قرار گیرند، به عنوان مثال در دولت هفتم قوه قضاییه و نیروی انتظامی مورد هجمه قرار می گرفت و در دولت نهم و دهم نیز اقدامات نیروی انتظامی در مساله برخورد با بد حجابی و هم چنین اقدامات نظارتی وزارت فرهنگ نیز از جانب مقامات دولتی و حتی رئیس جمهور مورد نقد و مخالفت قرار می گرفت. رئیس جمهور یازدهم نیز در اولین گفتگوی تلویزیونی خود اعلام نمود که دولت هیچگونه دخالتی در فرهنگ نمی کند.
ب. منش فرهنگی دولت یازدهم:
منش و رویکرد فرهنگی دولت یازدهم نیز در چارچوب رویکرد فرهنگی دو دهه اخیر باید مورد توجه قرار گیرد، با این تفاوت که دولت یازدهم رویکرد سیاسی- جناحی و هم چنین آنچه را که مشی اعتدال می نامد به مساله نظارت بر فرهنگ اضافه نموده است. از همین رو دولت یازدهم در مساله فرهنگ رفتارهایی به مراتب نگران کننده تر از گذشته از خود بروز می دهد، مجوز دادن به کتاب هایی که مدت ها اجازه چاپ نداشته اند، اجازه نشر کتاب هایی که به صورت علنی دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی را زیر سوال می برند، ممانعت از نشر برخی کتاب هایی که به ترویج ارزش های انقلابی می پردازد، طرد کردن هنرمندان انقلابی و برگزاری جشنواره فجر با رویکرد ضد فرهنگی، تبدیل کردن عرصه فرهنگ به نزاع سیاسی گوشه ای از رفتار های ضد فرهنگی دولت یازدهم در 7 ماه عمر آن است. ادامه این روند سبب می شود تا فرهنگی های ارزشی خود را از عرصه سیاست عقب کشانده و مخالفین ارزش ها، میدان را برای جولان دادن آماده ببینند. نگرش سیاسی دولت یازدهم در فرهنگ نیز به گونه ای افراطی است که نزاع دولت با صدا و سیما تا حد تعیین مجری یک برنامه رئیس جمهور نیز کشیده می شود، حرف اصلی دولت در نزاع های خود با صدا و سیما و نپرداختن بودجه آن، عدم اجرای تمام منویات سیاسی دولت توسط صدا و سیما است. عجب آنجاست که دولت تدبیر و امید با شعار اعتدال چنین افراطی در منش سیاسی دارد.
در واقع همانگونه که برهه ای از زمان مقام معظم رهبری مساله تهاجم فرهنگی را مطرح نمودند و عدم توجه به آن سبب بروز مشکلات متعدد فرهنگی شد، این بار نیز نگرانی مقام معظم رهبری نشان از آن دارد که عدم توجه به مقوله فرهنگ ما را دچار مشکلات سخت و پیچیده در فرهنگ خواهد نمود.
2. دغدغه اقتصاد
رهبر معظم انقلاب از سال 88، شعار های سال را شعار های اقتصادی قرار داده اند، علت این اقدام آن بوده است که دشمن در سال های اخیر رویارویی خود را با مردم ایران در حوزه اقتصاد قرار داده است. تحریم ها مهم ترین نمونه این دشمنی هاست. بنابراین رهبر معظم انقلاب مساله اقتصاد را در شعارها قرار دادند تا نظام اسلامی با قدرت یافتن در حوزه اقتصاد از هجمه دشمن ها در امان باشد. از همین رو در سال گذشته سیاست های اقتصادی ابلاغ شد تا ضربه پذیری نظام از این حوزه نیز از بین برود.
در دنیای امروز نزاع های بین المللی از عرصه نظامی به عرصه اقتصادی کشیده شده است، نمونه مساله روسیه و اوکراین نمونه واضحی است. در این ماجرا علی رغم آنکه روسیه با وارد کردن نیروهای نظامی خود در منطقه کریمه، غرب را تهدید نمود اما پاسخ غرب به آن اقتصادی و از نوع تحریم بود، این ماجرا به خوبی نشان می دهد که اساس نزاع های آینده در عرصه بین الملل اقتصادی است، از همین رو جمهوری اسلامی نیز که تقابل جدی با مستکبرین بین الملل دارد نیاز مبرم به قوی شدن اقتصاد و مقام شدن آن در مقابل هجمه های دشمن دارد. اما آنچه سبب شده است تا اقتصاد کشور به سمت مقاوم شدن پیش نرود، رویکرد غلط دولت و همچنین عدم تبیین درست آن در جامعه است. دولت دهم و یازدهم و خصوصا دولت یازدهم علی رغم وجود تاکید رهبر معظم انقلاب بر اقتصاد مقاومتی سعی در آن داشته اند که مشکلات اقتصادی را با نگاه به خارج حل نمایند. دولت دهم در اواخر عمر خود مهم ترین عامل مشکلات اقتصادی را تحریم می دانست و این باور را به وجود آورد که برای حل آن باید به سمت تعامل با غرب و حتی عقب نشینی در مواضع خود حرکت نمود. دولت یازدهم نیز محور کار خود را مذاکره قرار داده است و تمام اقتصاد را منوط به نتایج آن نموده است. این در حالی است که اقتصاد مقاومتی درون زا است. به این معنا که از درون می جوشد و حل مشکلات را نیز بر مبنای نگاه به داخل می داند.
3. مساله مدیریت جهادی
بنا بر آنچه در دو بخش قبل بیان شد حوزه فرهنگ و اقتصاد امروزه عرصه تقابل نظام اسلامی با دشمن است از همین رو نمی توان با روندهای مدیرتی عادی به آن پرداخت. عرصه فرهنگ و اقتصاد به گونه ای در حال حاضر فوریت پیدا کرده است که غفلت در آن و بی توجهی به آن موجب شکست از دشمن است، از همین رو تنها با مدیریت جهادی است که می توان این دو حوزه را به پیش برد. هرچند که مدیریت جهادی همواره مورد تاکید بوده است اما برخی رفتارهای دولت یازدهم سبب شده است تا نگرانی در این حوزه به وجود آید و در شعار سال 93 نیز قرار گیرد.
دولت یازدهم در زمان چیدن کابینه خود، آنچه را که مورد توجه قرار نداد شرایط جسمانی وزرا برای مدیریت جهادی بود، از همین رو میانگین عمر اعضای کابینه بیش از 60 سال است. این اولین اقدامی بود که نشان می داد دولت روحانی به مساله مدیریت جهادی کم توجه است. اتفاقات بعدی که در کابینه یازدهم به وقوع پیوست نیز نشان از فقدان این نوع مدیریت در دولت کنونی است، که مهم ترین آن مساله سبد کالا بود که به نوعی به آبروی دولت یازدهم لطمه جدی وارد کرد.آماده نبودن کابینه دولت برای اجرای فاز دوم هدفمندی در اواخر سال 92 نیز به خوبی نشان از نبود مدیریت جهادی است. مشکل دولت در پرداخت یارانه نقدی در اولین مرحله در دولت یازدهم نیز نشان از عدم توجه به این نوع مدیریت برای تامین نیاز های کشور است. آنچه در این میان به خوبی نشان از رویکرد دولت است آن است که دولت یازدهم حتی در زبان و شعار های خود نیز به بیان مدیریت جهادی نپرداخته است. این بی توجهی دولت به مدیریت جهادی که لازمه زمانه کنونی است نگرانی اصلی در این حوزه است.
* جمع بندی
نا امیدی دشمن از تقابل سیاسی و خیابانی با نظام در سال 88 سبب شد تا دشمن اصلی ترین نقطه قوت نظام جمهوری اسلامی یعنی باور دینی و فرهنگی مردم به این نظام را هدف اصلی خود قرار دهد، از سوی دیگر عوض شدن عرصه نزاع از عرصه نظامی به عرصه اقتصادی سبب شده است تا مقام معظم رهبری این دو حوزه را برای سال 93 مورد توجه قرار دهند، این مساله زمانی مهم تر نمایان شد که رفتار دولت یازدهم در این دو زمینه ضعیف بود، هر چند که برخی از این رفتار ها به جا مانده از دولت های قبلی است. مدیریت جهادی نیز دغدغه دیگری است که رفتار های دولت نشان از بی توجهی به آن است لذا در شعار 93 به آن تاکید شده است.
/م
