مطالعات جنسیتی اوقات فراغت (2)

به سوی تبیین سبک زندگی

زنان شاغل در کنار کار خانگی (کار خانگی کاری زنانه تلقی می شود) کمترین فرصت فراغت و انرژی لازم برای گذران آن را دارند. زنان با به دوش کشیدن بار مضاعف کار دستمزدی و کار خانگی سرابی به نام اوقات فراغت را در پیش چشم خود می بینند، سرابی دست نیافتنی که بسیار به آن مشتاقند.
اشتغال زنان بر اوقات فراغت زنان به طرق مختلف تاثیر می گذارد. اشتغال تمام وقت یا پاره وقت زنان، زمانی را به خود اختصاص می دهد که ممکن است به طور بالفعل برای تفریح مورد استفاده قرار گیرد. بار این کار دوشیفتی برای همسران و به ویژه مادران در مطالعات اخیر به خوبی مشهود است. سوشارپ(1984)، کاوندیش(1)(1982) و آنا پلوت(1981).

5- بررسی تحقیقات انجام یافته با رویکرد جنسیتی به گذران اوقات فراغت

ضعف وجود تحقیقات جامع با رویکرد جنسیتی، ما را به بررسی پایان نامه های مرتبط ناگزیر می سازد. لازم به ذکر است که پایان نامه های مذکور صرفاً به اوقات فراغت زنان نپرداخته اند، بلکه تنها در مقام مقایسه، به مطالعه رابطه عامل جنسیت و اوقات فراغت پرداخته اند.
نمونه اول: نحوه گذران اوقات فراغت آموزگاران زن تهران
دانشجو: زهرا سلطانی 1353 دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران
نوع طرح: کاربردی
زمان و محل اجرا: سال 1353- تهران
ابزار اندازه گیری: پرسشنامه
جامعه: کل آموزگاران زن 5 ناحیه از نواحی 6 گانه تهران
روش نمونه گیری: تصادفی ساده
هدف پژوهش: شناسایی انواع شیوه های گذران اوقات فراغت در بین آموزگاران زن
نتایج تحقیق نشان می دهد که:
آموزگاران سعی در محدود کردن ابعاد خانواده با فرزند کمتر دارند، زیرا وقت خود را برای پرورش و تربیت صحیح آنان کافی نمی دانند.
آنها به شغل خود علاقمند هستند و حاضر به تغییر آن نمی باشند.
معلمان کار و شغل را برای زنان بچه دار غیر ضروری و تا حدی برای فرزندان، فراغت و استراحت خود مضر می دانند، ولی به دلیل نیاز به تأمین هزینه های زندگی، خود را موظف به انجام آن می دانند.
آنها به خانه و خانواده خویش سخت علاقمندند و دوست دارند که شخصاً امور خانه را انجام دهند.
صور مختلف گذران اوقات فراغت در میان این گروه به قرار ذیل است:
دیدار از دوستان و بستگان، گردش و تفریح در طبیعت و سیر و سیاحت، تماشای فیلم و برنامه های تلویزیون، مطالعه کتاب و روزنامه، رفتن به رستوران و کافه و از میان فعالیت های هنری بیشتر به خیاطی می پردازند.
نمونه دوم: در میان تحقیقات انجام شده نتایج حاصل از تحقیق دکتر منوچهر محسنی در مورد اوقات فراغت دانشجویان در سال 1352 به چشم می خورد. جمعیت مورد مطالعه در تحقیق 940 نفر بوده اند. نتایج حاصل از تحقیق مذکور در جدول ذیل آمده است.
جدول شماره(1): توزیع دانشجویان بر حسب محل گذراندن اوقات فراغت(فرهنگ و زندگی، شماره 12، 48:1353)

	تعداد	درصد	تعداد زنان	درصد زنان	تعداد مردان	درصد مردان
کل	940	%100	200	%100	740	%100
گذران تفریح در خانه	621	1/66 %	122	%71	499	4/67 %
گذران تفریح در خارج از خانه	319	9/33 %	78	%39	241	3/32 %

علاوه بر جدول مذکور دکتر محسنی می نویسد: نسبت جنسی موجود در نمونه با نسبت جنسی دانشجویان دانشگاه برابر بوده است. گروه های سنی 18-20 و 23-21 ساله 60% جامعه مورد بررسی و بقیه 26-24 ساله، 29-27 و 30 ساله به ترتیب 32/55%، 41/89% و 3/51% از افراد نمونه را تکشیل می دهند. 32% از زنان و 18/7% از مردان مورد مطالعه در آن مقطع زمانی متاهل بوده اند، 49% از کل متاهلین دارای یک فرزند و 32% بیش از یک فرزند داشتند. (فرهنگ و زندگی، شماره 12، 1353: 41-38) با کمک جدول مذکور و توضیحات بالا می توان گفت: زنان دانشجو که در میان آنها زنان متاهل دارای فرزند هم دیده می شود، اوقات فراغت خود را بیشتر در خانه سپری می کنند.
نمونه سوم: بررسی چگونگی امکانات استفاده از اوقات فراغت کارگران زن
دانشجو: حسین پور
جامعه: کارخانجات پارس الکتریک در سال 1355
اکثریت کارگران جامعه مورد تحقیق بعلت اشتغال به تحصیل بعد از پایان کار روزانه و همچنین اضافه کار فراغت کمی دارند. چون شانسی در قرعه کشی نداشته اند از رفتن به اردو محروم مانده اند، اما همگی تمایل دارند در اردو شرکت کنند. باشگاه کارخانه بعلت مختلط بودن مورد استقبال قرار نگرفته است. بیش از یک سوم افراد مورد بررسی مفهوم اوقات فراغت را نمی دانند و اغلب فعالیت های تفریحی را در خانه های خود می گذرانند. اغلب آنها اوقات فراغت خود را صرف خواندن کتاب، تماشای تلویزیون و گوش دادن به رادیو می کنند. سن، میزان درآمد و تحصیلات تأثیر چندانی در گذران اوقات فراغت ندارد. پیشنهادات نشان می دهد میان امکانات موجود و علایق کارگران فاصله زیادی وجود دارد.
باتوجه به مطالعات مذکور محقق درصدد برآمد تا با اتخاذ رویکرد جنسیتی به بررسی گذران اوقات فراغت در میان زنان و میزان رضامندی آنان از گذران اوقات فراغت بپردازد. روش انجام این تحقیق، پیمایش در کنار روش اسنادی است. کار به شکل تمام شماری انجام شده است و اطلاعات با حضور پرسشگر به کمک پرسشنامه از 117 نفر از زنان شاغل (کارکنان و اساتید) دانشگاه علامه طباطبائی در سال 1382 جمع آوری شد.

یافته های تحقیق

ویژگیهای فردی و اجتماعی

توزیع سنی

جدول شماره (2): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب سن پاسخگویان

		فراوانی	درصد	درصد
	30-21سال	29	78/24	25
	40-31	42	89/35	20/36
	50-41	36	76/30	03/31
	60-51	9	69/7	75/7
	جمع	116	14/99	100
	بدون پاسخ	1	85/0
جمع		117	100
میانگین=37		میانه=37		نما=42

با ملاحظه جدول توزیع سنی زنان کارمند و استاد در دانشگاه علامه طباطبائی و پارامترهای آن مشخص می شود که این زنان در هنگام پاسخگویی به طور متوسط سنی در حدود 37 سال داشته اند. بیشترین زنان در سن 42 سالگی قرار داشته اند. توزیع زنان بر حسب گروه های سنی 10 ساله نشانگر آن است که، بیشترین آنها (36/2 درصد) در گروه سنی 31 تا 40 سال و کمترینشان(7/8 درصد) در گروه سنی 51 تا 60 سال قرار گرفته اند.

میزان تحصیلات

جدول شماره(3): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب تحصیلات فرد

میزان تحصیلات	فراوانی	درصد	درصد
زیردیپلم	100	54/8	54/8
دیپلم	32	35/27	35/27
لیسانس	58	57/49	57/49
فوق لیسانس	10	54/8	54/8
دکترا	7	98/5	98/5
جمع	117	100	100

با توجه به نتایج به دست آمده، ملاحظه می شود که حدود 8/5 درصد از زنان شاغل در دانشگاه علامه طباطبائی دارای تحصیلات زیر دیپلم بوده اند. در حدود 64 درصد از جامعه آماری تحقیق مراتبی از تحصیلات دانشگاهی را طی کرده 14/5 درصد به دوره های تحصیلات عالی راه یافته اند.

منزلت شغلی

جدول شماره(4): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب منزلت شغلی

منزلت شغلی	فراوانی	درصد	درصد
نسبتاً پایین	12	25/10	25/10
متوسط پایین	0	0	0
نسبتاً متوسط	92	63/78	63/78
متوسط بالا	2	70/1	70/1
نسبتاً بالا	11	40/9	4/9
جمع	117	100	100

همان طور که پیشتر گفتیم امتیازبندی مشاغل زنان به کمک جدول رتبه بندی مشاغل که در فصل سوم آمده است نشان می دهد که هیچ کدام از زنان جامعه آماری تحقیق از لحاظ منزلت شغلی در گروه دارای منزلت متوسط پایین نبوده اند. اکثر زنان شاغل در دانشگاه علامه(78/6 درصد) دارای منزلت شغلی نسبتاً متوسطی هستند. 10/3 درصد از زنان شاغل در دانشگاه علامه دارای منزلت شغلی نسبتاً پایینی بوده و در مجموع تنها 9/4 درصد از زنان به لحاظ احراز مشاغل پراهمیت و دارای منزلت بالا موفق بوده اند.

تعداد فرزندان

تعداد فرزندان به جهت اهمیت ارائه خدمات به آنان و در نتیجه زمان بر بودن و انرژی بر بودن مورد توجه قرار گرفته است.
جدول شماره (5): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب تعداد فرزندان

تعداد فرزندان	فراوانی	درصد	درصد
بدون فرزند	27	07/23	07/23
یک فرزند	29	78/24	78/24
دو فرزند	39	33/33	33/33
سه فرزند	16	67/13	67/13
چهار فرزند	4	41/3	41/3
پنج فرزند	2	70/1	70/1
جمع	117	100	100

اگر 23/1 درصد از پاسخگویان را بدون فرزند بدانیم با در نظرگرفتن پارامترهای استخراج شده می توان گفت که اعضای جامعه مورد بررسی به طور متوسط 2/54 فرزند داشته اند. تنها 1/7 درصد از آنان 5 فرزند داشته اند. بیشترین اعضای جامعه (33/3 درصد) دو فرزند داشته اند.

تعداد فرزندان خردسال

تعداد فرزندان خردسال که از سئوال شماره 3 پرسشنامه حاصل می گردد و مراد از آن تعداد فرزندان زیر هفت سال است در جدول زیر ارائه شده است.
جدول شماره(6): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب تعداد فرزندان خردسال

	تعداد فرزندان خردسال	فراوانی	درصد	درصد
	بدون فرزند خردسال	54	15/46	60
	یک فرزند خردسال	36	76/30	40
	جمع	90	92/76	100
	بدون فرزند	27	07/23
جمع		117	100

اگر 23/1 درصد از کسانی که در پاسخ به سؤال تعداد فرزندان، اعلام کرده بودند فرزندی ندارند، کنار بگذاریم، با در نظر گرفتن پارامترهای استخراج شده می توان گفت 40 درصد جامعه آماری ما تنها دارای یک فرزند خردسال هستند. هیچ کدام از اعضا در هنگام پاسخگویی 2 فرزند خردسال(زیر هفت سال) نداشته است. در این میان درصد از شاغلین دانشگاه علامه طباطبائی دارای فرزندانی هستند که سنین خردسالی را گذارنده اند.
نمودار شماره(1): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب تحصیلات زنان

قدرت تصمیم گیری شوهران در خصوص گذران اوقات فراغت همسرانشان

با الهام از مفهوم پدرسالاری و تحدید آن در چهارچوب اوقات فراغت زنان متغیری تحت عنوان قدرت تصمیم گیری مردان در خصوص گذران اوقات فراغت همسرانشان ارائه گشت و رابطه آن با رضامندی زنان از گذران اوقات فراغت و همچنین گذران اوقات فراغت در درون و بیرون از خانه در فرضیه اول و دوم مدنظر قرار گرفت.
در مقایسه و تحلیل ابعاد هشت گانه قدرت تصمیم گیری مردان در خصوص گذران اوقات فراغت همسرانشان
جدول مقایسه میانگین ها و نمرات انحراف معیار در این جا به کمک ما می آید.
جدول شماره(7): توزیع میانگین و انحراف معیار ابعاد میزان قدرت تصمیم گیری مردان در خصوص گذران اوقات فراغت همسران

موارد	میانگین	انحراف معیار
دعوت یکی از دوستان به منزل، زمانی که شوهر در خانه نیست	19/2	06/1
رفت و آمد با همسایه	11/2	97/0
رفتن به میهمانی بدون همراهی همسر	34/2	94/0
رفت و آمد با خویشاوندان همسر بدون همراهی همسر	28/2	93/0
رفت و آمد با خویشاوندان خود بدون همراهی همسر	07/2	9/0
تصمیم گیری درباره محل گذراندن ساعاتی از روز خارج از خانه (پیک نیک، خرید، سینما و ...) با دوستان بدون همراهی همسر	4/2	12/1
تصمیم گیری درباره مدت زمان گذراندن ساعاتی از روز خارج از خانه (پیک نیک، خرید، سینما و ...) با دوستان بدون همراهی همسر	30/2	09/1
تعیین دوستانی که شما را در تفریحات خارج از خانه همراهی می کنند	17/2	18/1

توزیع نمرات میانگین در هر بعد از ابعاد میزان قدرت تصمیم گیری، بررسی شده با این اصل که هرچه نمره میانگین بالا باشد نشانگر قدرت تصمیم گیری بالاتر مردان است این طور نتیجه گرفته می شود که میانگین به عنوان شاخص گرایش به مرکز نشانگر این همانی بین موارد هشت گانه ارزیابی ابعاد میزان قدرت تصمیم گیری مردان است. همان طور که در جدول ملاحظه می شود، بالا بودن نمره میانگین به معنای میزان دخالت بیشتر و در نهایت اعمال قدرت بالاتر است. تصمیم گیری درباره مدت زمان گذراندن ساعاتی از روز خارج از خانه(پیک نیک، خرید، سینما و...) با دوستان بدون همراهی همسر به ترتیب مواردی است که میزان دخالت شوهر در آنها زیادتر از بقیه بوده و در نتیجه نشانگر میزان بالاتری از اعمال قدرت مردان در خصوص همسرانشان است.
به علاوه مقایسه انحراف معیارها نشان می دهد که در رابطه با میزان دخالت مردان در خصوص تصمیم گیری زنان در مورد رفتن به میهمانی بدون همراهی شوهر، رفت و آمد، همسایه، رفت و آمد با خویشاوندان همسر بدون همراهی او، رفت و آمد با خویشاوندان خود بدون همراهی همسر اتفاق نظر بیشتری نسبت به سایر موارد تصمیم گیری موجود در سئوال وجود دارد.

میزان مشارکت مردان در انجام کار خانگی

مشارکت مردان در انجام کار خانگی با این فرض به عنوان یکی از متغیرهای مستقل برگزیده شد که در ارتباط مستقیم با میزان انرژی و زمان باقیمانده برای گذران اوقات فراغت نزد زنان است. در این معنا فقر زمانی و فقر انرژی حاصل از تقبل کارهای خانه از یک سو و کار دستمزدی از سوی دیگر نه تنها با میزان اوقات فراغت که با رضامندی از گذران آن ارتباط دارد.
اکنون با توجه به توضیحات مذکور باید دید مردان چه سهمی از کار خانگی را بر عهده دارند؟ در این راستا باید اول روشن شود کارهای خانگی کدام است و مردان در هر کدام تا چه میزان مشارکت دارند. دسته بندی موضوعی کارخانگی به طور کلی در جدول شماره 8 آمده است:
جدول شماره(8): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب میزان مشارکت مردان در انجام کار خانگی

			معمولاً خودم		معمولا من و همسرم هر دو با هم		معمولاً همسرم		سایرین		بدون پاسخ
			فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد
کار خـــــانگی	خرید	خرید مایحتاج غذایی	32	6/27	46	7/39	38	8/32	1	-	-	-
		خرید مایحتاج پوشاک	57	71/48	55	3/47	5	¾	-	-	-	-
		خرید لوازم و وسایل منزل	26	4/23	65	6/58	20	18	1	-	5	-
	امور مالی	رسیدگی به امور بانکی (پرداخت قبض، وام و ...)	34	20/28	23	7/19	61	13/52	-	-	-	-
		رسیدگی به دخل و خرج خانه	27	5/23	51	3/44	37	2/32	-	-	2	-
	امور فرزندان	رسیدگی به امور درسی فرزندان	47	61	28	4/36	2	6/2	-	-	8	-
		گفتگو با فرزندان و شنیدن حرفهای آنان و راهنمایی آنها	26	6/30	58	2/68	1	2/1	-	-	6	-
		به گردش و تفریح بردن فرزندان	19	1/21	67	4/74	4	4/4	-	-	4	-
	سایر امور خانه	تعمیرات جزئی در خانه	13	5/11	19	8/16	81	7/71	3	-	1	-
		نگهداری از اعضا خانواده در هنگام بیماری	65	7/60	39	4/36	3	8/2	1	-	9	-
		آشپزی	98	5/84	16	8/13	2	70/1	1	-	-	-
		شستن ظرف ها	80	6/69	31	27	4	5/3	1	-	1	-
		شستن لباس ها	94	81	22	19	-	-	1	-	-	-
		اتوکشی لباس ها	77	70	23	9/20	10	1/9	5	-	2	-
		نظافت خانه	72	9/94	37	3/33	2	8/1	6	-	-	-
		آماده کردن و جمع کردن میز غذا یا سفره	65	6/55	44	3/38	6	2/5	2	-	-	-
		پذیرایی از میهمان	53	1/46	60	3/52	2	7/1	2	-	-	-

پس از آگاهی از چگونگی توزیع انجام کار خانگی در ابعاد هفده گانه در میان خانواده های زنان شاغل در دانشگاه علامه طباطبایی لازم است میان این ابعاد از لحاظ میزان مشارکت مردان مقایسه ای صورت گیرد.
جدول شماره(9): توزیع میانگین و انحراف معیار مشارکت مردان در انجام کار خانگی

نوع کار	میانگین	انحراف معیار
خرید مایحتاج غذایی	05/2	77/0
خرید پوشاک	55/1	57/0
خرید لوازم منزل	94/1	64/0
امور بانکی	23/2	86/0
دخل و خرج خانه	08/2	74/0
تعمیرات جزئی در خانه	6/2	68/0
نگهداری از اعضا خانواده در هنگام بیماری	42/1	55/0
رسیدگی به درس فرزندان	41/1	54/0
گفتگو با فرزندان	7/1	48/0
گردش و تفریح	83/1	47/0
شستن ظرفها	33/1	54/0
شستن لباس ها	18/1	39/0
اتوکشی	39/1	65/0
نظافت خانه	36/1	53/0
آماده کردن سفره	48/1	59/0.
پذیرایی از میهمان	55/1	53/0
آشپزی	17/1	42/0

آن چنان که از جدول برمی آید هرچه نمره میانگین هر یک از ابعاد مذکور بالاتر باشد بدان معنا است که مردان انجام کارخانگی مذکور را پذیرفته، مشارکت آنان در این بعد زیاد است. تعمیرات جزئی در خانه، رسیدگی به امور بانکی، خرید مایحتاج غدایی و خرید لوازم منزل به ترتیب اموری است که مردان انجام آن را برعهده داشته، در ابعاد مذکور از مشارکت بالایی برخوردارند. از سوی دیگر آشپزی، شستن لباس ها، نظافت خانه و اتوکشی لباس ها به ترتیب اموری است که مردان در آن کمترین مشارکت را داشته اند. به علاوه به کمک مقایسه انحراف معیار می توان به این نتیجه رسید که توافق نظر در رابطه با عدم مشارکت مردان در اموری چون شستن لباس ها و آشپزی بالا است.

پایگاه اقتصادی- اجتماعی زنان

برای بررسی پایگاه اقتصادی- اجتماعی زنان از معرف های زیر بهره می گیریم:

درآمد متوسط ماهیانه همسر

چنانکه پیشتر گفتیم، درآمد به علت میسر ساختن امکان دسترسی به فرصتهای تفریحی بیشتر اهمیت دارد. از آنجائی که در ایران باور عمومی بر این است که مردان سرپرست خانواده هستند و چه از نظر شرعی و چه به لحاظ عرفی، شوهران مسئول تامین اقتصادی همسران شناخته می شوند، یکی از عناصر معرف پایگاه اقتصادی-اجتماعی زنان درآمد شوهران است. هرچند بنا به تجربه به علت عدم تمایل و همکاری پاسخگویان نسبت به ابراز درآمد حقیقی، نمی توان یه یافته های تحقیق در این خصوص با قاطعیت تکیه کرد، اما جدول ذیل در پاسخ به سئوال میزان درآمد همسر و همچنین از تفریق میزان درآمد متوسط ماهیانه زن از میزان درآمد متوسط ماهیانه خانوادگی پاسخگو (عواید حاصل از اجازه ملک و ... به انضمام حقوق دریافتی شما و شوهرتان) تنظیم شده است. لازم به ذکر است عواید حاصل از اجاره ملک و ... غیره بدین جهت در راستای درآمد شوهر قرار گرفته که اولاً پاسخ بسیاری از پاسخگویان به دلیل نداشتن ملک شخصی در این خصوص منفی بوده و دوماً عواید مذکور معمولاً به زنان تعلق نمی گیرد، بلکه بنا به مسئولیت و نقش مرد در تامین خانواده در اختیار مردان قرار می گیرد و اگر صرف امور معیشت خانواده شود با صلاحدید مردان است.
جدول شماره(10): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب درآمد همسران

	فراوانی	درصد	درصد
تا 200 هزار تومان	44	6/37	6/37
201 تا 400 هزار تومان	57	7/48	7/48
401 تا 600 هزار تومان	13	1/11	1/11
600 هزار تومان به بالا	3	6/2	6/2
جمع	117	100	100

در مجموع باید گفت: تنها 13/7 درصد از شوهران دارای درآمد 400 هزار تومان به بالا هستند و این نشان می دهد تعداد کمی برای دسترسی به امکانات گذران اوقات فراغت که بعضاً پرهزینه نیز می باشد از درآمد کافی برخوردراند. این بدان معناست که مازاد درآمد خانواده پس از کسر هزینه های خانواده در جهت گذراندن اوقات فراغت در سطح مطلوبی است(37/6 درصد) از شوهران نیز زیر 200 هزار تومان درآمد دارند که بی شک این تعداد نیز به دلیل درآمد ناچیز خود(به ویژه در مقایسه با سطح تورم) برای گذران اوقات فراغت خود به امکانات کافی دسترسی ندارند.

درآمد زنان

جدول شماره(11): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب درآمد زنان

	فراوانی	درصد	درصد
تا 100 هزار تومان	11	40/9	40/9
111 تا 221 هزار تومان	75	10/64	10/64
222 تا 332 هزار تومان	26	22/22	22/22
333 تا 443 هزار تومان	5	27/4	27/4
جمع	117	100	100

چنان که توزیع نتایج نشان می دهد بیشتر زنان از لحاظ درآمد در گروه دوم قرار می گیرند(64/1 درصد) این نشان می دهد نزدیک به دو سوم زنان بین 221-111 هزار تومان حقوق می گیرند. 9/4 درصد زنان جمعیت آماری زیر 110 هزار تومان حقوق می گیرند که با توجه به پرهزینه بودن امکانات تفریحی نشان می دهد آنان برای گذران اوقات فراغت خود به امکانات کافی دسترسی ندارند. تنها 4/3 درصد از زنان شاغل در دانشگاه علامه طباطبائی از درآمد بالای 333 هزار تومان برخوردارند که نشانگر در دسترس بودن فرصت ها و امکانات بیشتر برای این زنان است.

تحلیل پایگاه اجتماعی اقتصادی زنان

جدول زیر توزیع جمعیت، بر حسب پایگاه اجتماعی زنان (حاصل از چهار شاخص منزلت شغلی مرد، تحصیلات مرد، درآمد مرد و برخورداری از امکانات رفاهی) را نشان می دهد.
جدول شماره(12): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب پایگاه اقتصادی-اجتماعی

		فراوانی	درصد	درصد
	نسبتاً پایین	29	78/24	25
	نسبتاً متوسط	75	10/64	65/64
	نسبتاً بالا	12	25/10	34/10
	جمع	116	14/99	100
بدون پاسخ		1	85/0
جمع		117	100

توزیع نشان می دهد که دسته بندی پایگاه اقتصادی اجتماعی زنان در سه گروه اصلی منجر به قرار گرفتن بیش از نیمی از زنان (64/7 درصد) در گروه پایگاه اقتصادی اجتماعی نسبتاً متوسط می شود. تنها تعداد کمی از آنها(10/3درصد) در گروه پایگاه اقتصادی اجتماعی نسبتاً بالا و بیش از دو برابر این تعداد(25درصد) دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی نسبتاً پایین هستند.

میزان اوقات فراغت

میزان اوقات فراغت از مواردی است که همواره مدنظر پژوهشگران حوزه اوقات فراغت به ویژه اوقات فراغت زنان بوده است. همچنان که پیشتر آوردیم، میزان مشارکت مردان در انجام کار خانگی از یک سو و تعداد فرزندان خردسال از سوی دیگر از لحاظ داشتن رابطه با میزان اوقات فراغت دو فرضیه اصلی تحقیق محسوب می شوند. برای ارزیابی اوقات فراغت پاسخگویان با در نظر گرفتن اوقات فراغت پاسخگو در یک روز عادی به انضمام روز تعطیل جدول ذیل آماده شده است. این جدول نشانگر میزان اوقات فراغت جمعیت مورد تحقیق در هفته است.
جدول شماره (13): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب میزان اوقات فراغت در یک هفته به ساعت

		فراوانی	درصد	درصد
	تا 9 ساعت	23	65/19	90/20
	از 10 تا 19 ساعت	30	64/25	27/27
	از 20 تا 29 ساعت	29	78/24	36/26
	از 30 تا 39 ساعت	19	23/16	27/17
	از 40 تا 49 ساعت	4	41/3	63/3
	از 50 تا 59 ساعت	5	27/4	54/4
	جمع	110	01/94	100
بدون پاسخ		7	98/5
جمع		117	100

توزیع نتایج نشان می دهد، بیشتر زنان شاغل در دانشگاه علامه(27/3درصد) بین 10 تا 19 ساعت در هفته اوقات فراغت دارند که این میزان با احتساب حدود 12 ساعت برای پنج شنبه و جمعه دو روز تعطیل کاری، نشانگر اوقات فراغت اندک برای زنان در روزهای عادی است. تنها(8/1درصد) از زنان بیش از 49 ساعت در هفته(میزان بالا) اوقات فراغت دارند. (20/9 درصد) از زنان نیز با هفته ای 0 تا 9 ساعت در وضعیت فقر اوقات فراغت قرار دارند.

گذران اوقات فراغت در درون خانه

یکی از موضوعات مورد بررسی، مطالعه این مهم بود که، زنان جمعیت آماری به چه میزان اوقات فراغت خود را در خانه می گذرانند. برای ارزیابی میزان اوقات فراغت زنان در بیرون و درون خانه در کل 45 مورد از انواع برنامه های گذران اوقات فراغت در اختیار پاسخگویان قرار گرفت. در این بخش برای دسته بندی اوقات فراغت از مبحث گروه بندی اوقات فراغت در فصل دوم کمک می گیریم.
مراد از گذران اوقات فراغت در درون خانه، پرداختن به فعالیت های تفریحی است که اسباب گذران آن در درون خانه مهیا است و نیازی نیست فرد برای دسترسی به امکانات تفریحی مذکور، خانه را ترک کند. جدول صفحه بعد پیرامون این مهم تنظیم گشته است:
جدول شماره(14): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب گذران اوقات فراغت در درون از خانه

		فراوانی	درصد	درصد
	کم	64	15/46	95/46
	متوسط	61	13/52	04/53
	جمع	115	30/98	100
بدون پاسخ		2	7/1
جمع		117	100

این جدول نشان می دهد بیشتر زنان جمعیت آماری ما(53/1 درصد) به میزان متوسطی اوقات فراغت خود را در داخل خانه سپری می کنند. در عین حال تعداد کسانی که اوقات فراغت خود را به میزان کم در خارج از خانه می گذرانند به تعداد بالا نزدیک است (47 درصد). در نهایت هیچ فردی از جمعیت آماری ما اوقات فراغت خود را به میزان زیاد در داخل خانه نمی گذراند.

گذران اوقات فراغت در بیرون از خانه

مراد از گذران اوقات فراغت در درون خانه، پرداختن به فعالیت های تفریحی است که دسترسی به آنها به واسطه امکانات، محل و یا موضوع در خارج از خانه میسر است. در جدول ذیل میزان پرداختن جمعیت مورد تحقیق به فعالیت های مذکور آمده است:
جدول شماره(15): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب گذران فراغت در بیرون از خانه

		فراوانی	درصد	درصد
	کم	26	23/22	23.64
	متوسط	78	67/66	70.90
	زیاد	6	13/5	5.45
	جمع	110	01/93	100
بدون پاسخ		7	98/5
جمع		117	100

چنانکه در جدول مشاهده می شود باز هم تعداد کسانی که اوقات فراغت خود را تا حدی در خارج از خانه سپری می کنند بیش از سایر افراد است. (70/1 درصد). تنها(5/46درصد) از افراد اوقات فراغت خود را زیاد در خارج از خانه می گذرانند.
مقایسه میانگین کسانی که اوقات فراغت خود را در درون خانه می گذرانند با کسانی که اوقات فراغت خود را در خارج از خانه می گذرانند نشان می دهد، میانگین گروه اول کمتر از میانگین گروه دوم است. (34/86) در برابر(43/77). بدین ترتیب در مجموع می توان گفت: تفریحات بیرون از خانه با استقبال بیشتری از سوی زنان کارمند و شاغل در دانشگاه علامه روبرو است.

میزان پرداختن به فعالیت های گذران اوقات فراغت

میزان پرداختن به فعالیت های گذران اوقات فراغت همچنان که گفتیم به عنوان یک متغیر ناپیوسته مطرح است. در این بخش هدف آن است که نشان دهیم وضعیت کلی زنان از لحاظ میزان روی آوردن به فعالیت های گذران اوقات فراغت چگونه است. در این راستا جدول زیر به ما کمک می کند.
جدول شماره(16): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب میزان پرداختن به فعالیت های گذران اوقات فراغت

		فراوانی	درصد	درصد
	کم	48	41	4/41
	متوسط	68	1/58	6/58
	جمع	116	1/99	100
بدون پاسخ		1	0/9
جمع		117	100
		میانه= متوسط		مد= متوسط

همچنان که در جدول ملاحظه می شود بیشتر زنان جمعیت آماری به میزان متوسطی به فعالیت های گذران اوقات فراغت می پردازند. مقایسه درصد فراوانی نشان می دهد هیچ یک از زنان شاغل در دانشگاه علامه طباطبائی به میزان زیاد به فعالیت های تفریحی نمی پردازند.

رضامندی از گذران اوقات فراغت

رضامندی از گذران اوقات فراغت مفهومی است که قبلاً بدان پرداختیم. در این بخش تنها به بررسی نتایج حاصل از پاسخ جمعیت مورد پژوهش، به میزان رضامندی و خشنودی از پرداختن به 45 مورد از موارد گذران اوقات فراغت می پردازیم. لازم به ذکر است که همچنان که در پرسشنامه توضیح داده شده، پاسخگویان رضامندی خود را تنها از مواردی ابراز داشته اند که بدان می پردازند. جدول ذیل نیز بر همین اساس صرفاً گویای میزان رضامندی زنان از فعالیت های تفریحی است که بدان پرداخته اند.
جدول شماره(17): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب رضامندی از گذران اوقات فراغت

	فراوانی	درصد	درصد
کم	33	20/28	20/28
متوسط	80	37/68	37/68
زیاد	4	41/3	41/3
جمع	117	100	100

از ملاحظات توزیع نتایج چنین برمی آید که نزدیک به دو سوم زنان(68/4درصد) دارای رضامندی متوسطی (تا حدی) از گذران اوقات فراغت خود هستند. تعداد زنانی که از گذران اوقات فراغت خود کمی راضی هستند.(28/2درصد) و تنها تعداد اندکی(3/41درصد) از زنان شاغل در دانشگاه علامه طباطبائی از گذران اوقات فراغت خود به میزان زیاد رضایت دارند. هرچند موضوع تحقیق، بررسی نحوه گذران اوقات فراغت زنان به تفکیک موضوعی نبوده است، اما به لحاظ حفظ ارزش اطلاعات بدست آمده و درج آن در تحقیق حاضر نمودارهای زیر به تفکیک موضوعی پرداختن زنان کارمند و استاد دانشگاه علامه طباطبایی ارائه می گردد.

بررسی دلایل زنان برای حضور در خانه پیش از غروب

یکی از سئوالات به بررسی این موضوع می پردازد که اگر زنان برای یک برنامه تفریحی ساعاتی از بعدازظهر را در خارج از خانه باشند ترجیح می دهند قبل از غروب بازگردند یا برایشان اهمیتی ندارد اگر پس از غروب بازگردند. بیش از دو سوم پاسخگویان(74/1درصد) ابراز داشته اند ترجیح می دهند قبل از غروب به خانه بازگردند. از میان کسانی که ترجیح می دهند قبل از غروب بازگردند بیشتر زنان(60/46درصد)، به علت احساس عدم امنیت ترجیح می دهند زودتر به خانه بازگردند.(27/9درصد) زنان شاغل در دانشگاه علامه طباطبائی غیر از احساس عدم امنیت، برای جلوگیری از بروز رفتار شماتت آمیز شوهر و جلوگیری از بروز حرف های نامربوط در و همسایه را علت زودبرگشتن خود به خانه می دانند.
جدول شماره(18): توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب علت رسیدن به خانه قبل از غروب

	فراوانی	درصد
بخاطر احساس عدم امنیت	52	46/60
بخاطر جلوگیری از رفتار شماتت آمیز شوهر	8	3/9
جلوگیری از بروز حرف های نامربوط آشنایان و همسایه	2	32/2
همه موارد بالا	24	9/27
جمع کل	86	100

بی شک انجام تحقیقاتی با در نظر گرفتن میزان اوقات فراغت و رفتارهای فراغتی دو جنس گامی در جهت پرتوافکنی بر زوایای سبک زندگی افراد خواهد بود. مطالعاتی از این دست ضمن ارائه شاخص های جدید در حوزه سبک زندگی و مطالعه قشربندی، ما را به سوی تبیین هرچه بهتر امر اجتماعی رهنمون می سازد.

پی نوشت :

1. Ruth Cavendish

فهرست منابع تحقیق:
الف) منابع فارسی
1- بالاک، رابرت، مصرف، خسرو صبری، تهران: شیرازه، 1381.
2- شفیعی، سمیه سادات(1383)، بررسی میزان اوقات فراغت زنان و عوامل مرتبط با رضامندی آنان از گذران اوقات فراغت؛ کارمندان و اساتید زن دانشگاه علامه طباطبائی در سال 1382، پایان نامه کارشناس ارشد.
3- فاضلی، محمد، مصرف و سبک زندگی، پژوهشگاه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1381.
4- کوهستانی، حسینعلی، خلیل زاده، پژوهشی در اوقات فراغت و راه های بهروری از آن، مشهد، تیهو، 1378.
5- گیدنز، آنتونی، چشم اندازهای جهانی، ترجمه محمدرضا جلایی پور، تهران: طرح نو، 1384.
6- گیدنز، آنتونی، جامعه شناسی، منوچهر صبوری، تهران: نشر نی، 1378.
ب) منابع انگلیسی
1- Bogenhold Dieter,(2001), social Inequality and the sociology of life style: Material and culturarl aspects of social stratificatiion-Focus on Econonmic sociology, The American Journal of Economics and sociology,oct,2001.
Green,(ed)(1990). womens Leisure, what's Leisure?,Macmillan press: London.
2- Hargreaves, J.(1989),The promise and problems of womens Leisure and sport in Chirs Rojek, Leisure for Leisure, venture publishing: state collage.
3- Parker, S(1976). The socilogy of Leisure, George Allen &unwin LTD: London.
4- Robert, Ken(2004),The Leisure Industries, palgrave: New york.
5- Rojek, c(1995). Decentring, Leisure, sage: London
6- Wimbush, E.(1986)women, Leisure and well-Being: Final Report (Edinburgh: center for Leisure Research, Dunfermline college of physical Education.
7- wimbush, E.(1988). Relative Freedoms: women and Leisure, Milton Keynes, open university press.
منبع مقاله :
زیر نظر: سیدرضا صالحی امیری؛ به اهتمام: ابراهیم حاجیانی؛ (1386)، الگوهای سبک زندگی ایرانیان، تهران: مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک، چاپ دوم