ابراز عواطف مثبت میان والدین و فرزندان

 نخست این که والدین می توانند با ابراز عواطف مثبت، احساس مطبوعی را در فرزند خود ایجاد کنند.
 

چهارمین مبنای روان شناختی ارتباط مؤثر والدین و فرزندان، ابراز عواطف مثبت است. ما عواطف مختلفی را در طول زندگی روزانه تجربه می کنیم و اظهار می نماییم. حالت عاطفی ما در هر لحظه بر ادراک، شناخت، انگیزش، تصمیم گیری و قضاوت های بین فردی مؤثر است.
 
تجارب آزمایشگاهی به طور هم آهنگ نشان دهنده آن است که عواطف مثبت به ارزیابی مثبت از دیگران و تأثیر مطلوب می انجامد و عواطف منفی به ارزیابی منفی منتهی می شود؛ به عبارت دیگر ابراز عواطف مثبت و خوش آیند والدین در برخورد با فرزندان، دوستی و علاقه آنها را پدید می آورد و آن را افزایش می دهد و در نتیجه، بر استحکام و شدت روابط والدین با فرزندان می افزاید.
 

ابراز عواطف مثبت از دو طریق می تواند بر ارتباط والدین و فرزندان تأثیر گذارد: نخست این که والدین می توانند با ابراز عواطف مثبت، احساس مطبوعی را در فرزند خود ایجاد کنند و فرزند مایل می شود آنچه را که در والدین ایجاد خوش آیندی می کند انجام دهد؛ مثلا والدین، فرزندی را که از نخستین ساعات روز آنها را با تعریف و تمجید صادقانه شاد می کند، دوست می دارند.
 
دوم این که وجود والدین به هنگام برانگیختگی عواطف مثبت، نقش مهمی در پی آمد علاقه فرزند به والدین دارد و در واقع، به شکل گیری نگرش مثبت به سخنان والدین می انجامد و زمینه را برای همکاری و پذیرش پیشنهادهای آنها فراهم می کند.
 
برخی روان شناسان حتی توجه عاطفی مثبت و بی قید و شرط به فرزند را اساس رابطه با او معرفی کرده اند. راجرز می گوید: «هنگامی که «خود» رشد می کند، انسان به دوستی و قبول دیگران احساس نیاز می کند و توجه رعایت مثبت نامشروط دیگران را جذب می کند. این نیاز یک نیاز ذاتی برای انسان است.»
 

بنابراین طبق این دیدگاه، انسان از کودکی نیاز به توجه عاطفی مثبت دیگران، آن هم به طور غیر مشروط دارد. آنچه مهم است استمرار این توجه عاطفی مثبت می باشد؛ زیرا والدین معمولا به فرزند خود این توجه عاطفی مثبت را دارند، ولی به تدریج این توجه مثبت به رفتارهای خاصی از فرزند مشروط می شود و دوستی و عواطف مثبت خود را مشروط به خوب بودن رفتار کودک می کنند که در آن صورت، این تلقی برای کودک شکل می گیرد که گویا تمام شخصیت او پذیرفته نشده است. بنابراین، باید والدین در برابر کودک پذیرش کامل داشته باشند.
 
دیکسون و دیگران (۱۹۹۳) تأثیرات متعددی را برای ابراز عواطف مثبت در روابط بین فردی بیان می کنند؛ از جمله این تأثیرات عبارتند از :
1.افزایش تعامل و حفظ روابط؛
٢. ابراز علاقه واقعی به ایده ها، افکار و احساسات طرف مقابل
٣. جالب و لذت بخش ساختن تعامل.
 
بنابراین، آنچه ما به عنوان مبنای ارتباط مؤثر والدین و فرزندان به دنبال آن هستیم، می توانیم بر اساس ابراز عواطف مثبت از سوی والدین به فرزندان پیگیری کنیم؛ همان گونه که نقطه مقابل آن، یعنی ابراز عواطف منفی، می تواند به سردی روابط والدین با فرزندان و سست شدن ارتباط مؤثر و مطلوب آنها بینجامد و به تدریج در کج روی فرزندان تأثیر گذارد. روان شناسان اجتماعی و جامعه شناسان در بررسی علل کج روی فرزندان به عوامل متعددی از جمله به عدم روابط گرم، محبت آمیز و حمایت گرانه که مصادیق ابراز عواطف منفی است، اشاره کرده اند.
 

جامعه شناسان در بین عوامل متعددی که بر کج روی فرزندان تأثیر می گذارد، چند عامل خانوادگی را شناسایی کرده اند. گذشته از ضعف نظارت مستقیم بر رفتار فرزندان که در خانواده های تک سر پرست احتمال بیشتری دارد، عوامل دیگری مانند ستیز و ناسازگاری پدر و مادر، فقدان روابط گرم، محبت آمیز و حمایت گرانه بین والدین و فرزندان، کج روی والدین و بدرفتاری و خشونت آنان با فرزندان، در گرایش فرزندان به کجروی و ارتکاب جرم مؤثر شناخته شده اند.
 
پژوهش ها نشان می دهد که در رابطه والدین و کودک دو مساله مهم وجود دارد: پذیرش از سوی والدین؛ نظارت بر کودک.
 
به نظر می رسد از این دو عامل، پذیرش از سوی والدین مهم تر باشد. در آموزه های اسلامی نیز لزوم توجه به ابراز عواطف مثبت و خوش آیند در برخورد والدین با فرزندان تأکید شده است و آن را در قالب دستورالعمل هایی به عنوان وظایف والدینی در برابر فرزندان مطرح و به نمونه های زیر اشاره شده است:
 
1.گفت وگوی مهربانانه و دلسوزانه با فرزندان؛
٢. نگاه مهربانانه به فرزندان؛
٣. روابط غیرکلامی ناشی از عواطف مثبت؛ مثل بوسیدن و نوازش فرزند به مقتضای سن کودک و....
 

یکی از مشخصه هایی که در کیفیت روابط والدین با فرزند حایز اهمیت است، گرمی روابط، حمایت و ملایم بودن آن است. والذین هنگام تعامل با کودک باید گرم و آرام صحبت کنند و از تحسین و تشویق به موقع و مناسب دریغ نورزند. از این نوع گرمی و ملاطفت در برخوردهای رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فراوان دیده می شود؛ از جمله، روزی آن حضرت نماز جماعت را با گروهی به جای می آوردند.
 
امام حسین (علیه السلام)که در سنین کودکی بود، در کنار ایشان قرار داشت. وقتی پیامبر به سجده می رفتند، امام حسین (علیه السلام) به پشت حضرت (صلی الله علیه و آله) سوار می شد. هرگاه پیامبر می خواستند سر از سجده بردارند، به آرامی امام حسین (علیه السلام) را کنار می نشاندند. وقتی سجده بعدی را شروع می کردند، دیگر بار امام حسین (علیه السلام) بر پشت حضرت سوار می شد و در تمام نماز، پیوسته این کار را تکرار می کرد تا پیامبر نماز را به اتمام رساندند. مردی یهودی که شاهد این منظره بود گفت: «ای محمد! شما با کودکان برخوردی دارید که ما تا به حال چنین نکرده ایم»، آن حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «اگر شما به خدای پیامبر ایمان داشتید، با کودکان مهربان بودید».
 
در اسلام در مورد پاسخگو بودن والدین و علاقه نشان دادن آنها به کودک سفارش های اکیدی شده است. در روایتی از حضرت صادق (علیه السلام) چنین نقل شده است: «إن الله عزوجل لیرحم الرجل لشدة حبه لولده: خدای تعالی حتما به مردی که فرزندش را خیلی دوست دارد، ترحم و لطف خواهد کرد».
 
و در روایتی دیگر آمده است:
«قال الصادق علیه السلام: قال رسول الله: من قبل ولده کتب الله له حسنة و من فرحه فرحه الله یوم القیمة. هر کس فرزندش را ببوسد، خداوند برای او پاداشی نیکو می نویسد و کسی که فرزند خود را خوشحال کند، خداوند متعال او را در قیامت خشنود خواهد کرد. ».
 
منبع: تقویت نظام خانواده و آسیب شناسی آن. گروه نویسندگان. صص 363-366، موسسه آموزشی-پژوهشی امام خمینی (ره). سوم. 1388.