رفتار های اجتماعی امام کاظم (ع)

خداوند به پیامبر (ص) فرمان می دهد تا در امور مهم زندگی اجتماعی با مردم مشورت کند. مشورت با دیگران به معنای بهره گیری از عقول دیگران است.
 

امام موسی کاظم (ع) در رفتار اجتماعی بر آن بود تا جلوه های سبک زندگی قرآنی را به نمایش گذارد. برخی از موضوعاتی که امام در سبک زندگی اجتماعی خود مراعات می کردند، عبارتند از:
 

گفتیم که یکی از صفات امام موسی کاظم(ع) صفت احسان و کظم الغیظ بود. ایشان نه تنها در مقام احسان این گونه رفتار می کرد بلکه در مقام اکرام از بدی و زشتی افراد گذشته و حتی خدماتی را نسبت به آنان انجام می داد و بدی آنان را به خوبی پاسخ می داد. (فرقان، آیه ۷۲)

ابن اثیر مى گوید: کانَ [مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ علیهماالسلام] یُلَقَّبُ بَألکاظِمِ، لِأَنَّهُ کانَ یُحْسِنُ إِلى مَنْ یُسیىءُ إِلَیْهِ کان هـذا عـادَتَـهُ أَبَـدا؛ امام موسى بن جعفر علیهماالسلام بدان جهت کاظم (فرو برنده غضب) نام گرفت، که همواره به کسانى که به او بدى مى نمودند، نیکى مى نمود، این سیره و عادت همیشگى وى بود. (کامل ابن اثیر، ج ۶، ص ۱۶۴)

یحیى بن حسن مى گوید: کانَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ علیهماالسلام إِذا بَلَغَهُ عَنِ الرَّجُلِ ما یَکْرَهُ، بَعَثَ إِلیْهِ بِصُرَّهِ دَنانیرَ، فَکانَتْ صُرارُهُ ما بَیْنَ الثَّلاثْمِائَهِ إِلىَ الْمِأَتَیْنِ دینارٍ، فکانَتْ صُرارُ مُوسى مَثَلاً؛ وقتى از شخصى به امام موسى بن جعفر علیهماالسلام ناراحتى مى رسـید، کیسه اى پر از دیـنار بـراى او مى فرسـتاد، که در آن کیسه دویست تا سیـصد دیـنار بود. کیسه هاى امام هفتم علیه السلام زبانزد مردم بود. (مقاتل الطالبیین، ص ۴۹۹)
 

اربلى مى گوید: وَ کانَ [موُسىَ بْنُ جَعْفَرٍ علیهماالسلام]أَوْصَلَ النّاسِ لِأَهْلِهِ وَ رَحِمِهِ، وَ کانَ یَتَفَقَّدُ فُقَراءَ الْمَدینَهِ فىِ اللَّیْلِ فَیَحْمِلُ إلِیْهِمُ العَیْنَ وَالْوَرِقَ وَالدَّقیقَ وَالتَّمْرَ فَیُوصِلُ ذلِکَ إِلَیْهِمْ وَلایَعْلَمُونَ مِنْ أَىِّ جَهَهٍ هُوَ؛  [امام موسى بن جعفر علیهماالسلام] از مهربانترین مردم به خویشاوندان و نزدیکانش بود، و شبها [به صورت ناشناس] به حال فقراى مدینه رسیدگى مى کرد، و براى آنان درهم، دینار، آرد و خرما مى رساند و نمى دانستند که این همه بخشش از سوى چه کسى به آنان مى رسد.( کشف الغمّه، ج ۲، ص ۲۲۸)
 

یکی از مهم ترین شیوه های نادرست اقتصادی، احتکار است که در ظاهر محتکر سود می برد ولی در باطن به سبب ضربه زدن به اقتصاد جامعه خود نیز در بلند مدت زیان می کند. در اصول اقتصاد اسلامی از احتکار نهی شده است. در سبک زندگی امامان (ع) مواردی بیان شده که نشان دهنده مخالفت عملی آنان با هر گونه احتکار است. مُعَتَّبٍ مى گوید: کانَ أَبوالْحَسَنِ علیه السلام یَأْمُرُنا إِذا أَدْرَکَتِ الثَّمَرَهُ أَنْ نُخْرِجَها فَنَبیعَها وَنَشْتَرِىَ مَعَ الْمُسْلِمینَ یَوْما بِیَوْمٍ ؛ امام هفتم علیه السلام هنگام رسیدن میوه ها به ما دستور مى داد که آنها را چیده و براى فروش به بازار مسلمانان ببریم و همراه دیگر مسلمانان روزانه خرید کنیم و از انبار کردن آنها پرهیز کنیم.( کافى، ۵ ، ص۱۶۶ )
 

خداوند به پیامبر (ص) فرمان می دهد تا در امور مهم زندگی اجتماعی با مردم مشورت کند. مشورت با دیگران به معنای بهره گیری از عقول دیگران است. الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ گوید: کُنّا عِنْدَ الرِّضا علیه السلام فَذَکَرْنا أَباهُ، فَقالَ: کانَ عَقْلُهُ لاتُوازى بِهِ الْعُقُولُ و رُبّما شاوَرَ الْأَسْوَدَ مِنْ سُودانِهِ، فَقیلَ لَهُ: تُشاوِرُ مِثْلَ هذا؟ فَقالَ: إِنَّ اللّهَ تَبارَکَ و تَعالى رُبَّما فَتَحَ عَلى لِسانِهِ، قالَ: فَکانُوا رُبَّما أَشاروُا عَلَیْهِ بِالشّىْ ءِ فَیَعْمَلُ بِهِ فى الضِّیْعَهِ وَالْبُستانِ؛  ما در خدمت امام رضا علیه السلام بودیم ، که از پدرش یاد کردیم، امام فرمود: عقل هیچ عاقلى با او برابرى نمى کرد، [ولى با این همه] گاهى از اوقات با یکى از سیاهان خدمتکار خود مشورت مى نمود، وقتى به او اعتراض مى شد، مى فرمود: چه بسا خداوند متعال مشکلى را با زبان او آسان مى کند و گره آن را مى گشاید. سپس امام (علیه السلام) فرمود: بسیار دیده مى شد که آنان چیزى را در امور زمین و باغ و بستان به او مى گفتند و امام به گفته آنان عمل مى کرد. (مکارم اخلاق، ص ۳۳۵)
 

اهتمام به تربیت دیگران به ویژه فرزند از جمله مهم ترین دغدغه های معصومان(ع) بود. آنان روش هایی را برای تربیت کودکان در پیش می گرفتند که بر اساس آموزه های وحیانی قرآن است. از جمله إِسْماعیلَ بْنِ الْخَطّابِ گوید: کانَ أَبْوالْحَسَنِ علیه السلام یَبْتَدِىءُ بِالثَّناءِ عَلَى إبْنِهِ عَلِىٍّ علیه السلام وَ یُطْریهِ وَ یَذْکُرُ مِنْ فَضْلِهِ وَ بِرِّهِ ما لایَذْکُرُ مِنْ غَیْرِهِ کَأَنَّهُ یُریدُ أَنْ یَدُلَّ عَلْیهِ؛ امام موسى بن جعفر علیهماالسلام [هنگامى که به محضرش وارد مى شدیم] به تعریف فرزند خود على علیه السلام مى پرداخت و او را مى ستود و از فضیلت و نیکویى او چنان یاد مى کرد که درباره دیگران نمى گفت گویا که مى خواست [ما را ] به امامت او راهنمایى کند. (بحارالانوار، ج ۴۹، ص ۱۸ ح ۱۹)

از سلیمان بن حفص نقل شده که گفت: کانَ مُوسىَ بْنُ جَعْفَرٍ علیهماالسلام یُسَمّى وَلَدَهُ عَلِیّا الرِّضا وَ کانَ یَقُولُ: اُدْعُوا لى وَلَدى الرِّضا وَقُلْتُ لِوَلَدى الرِّضا، وَ قالَ لى وَلَدى الرِّضا. وَ إذا خاطَـبَهُ قـالَ یا أَبَاالْحَسَنِ؛ امـام موسى بن جعفر (علیهماالسلام) فرزند خود على را، رضا مى نامید و همواره مى گفت: فرزندم رضا را پیش من فراخوانید، به فرزندم رضا گفتم، فرزندم رضا به من گفت. و ... و هر وقت او را خطاب مى کرد با کینه اش «اباالحسن» خطاب مى کرد. (عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۲۲ ح ۲)
 

یکی از مهارت های اجتماعی بسیار مفید و سازنده همدلی و همدردی است. این که انسان حال و موقعیت دیگران را درک کند و در شرایطی نیز با او همدردی کند، خیلی مهم و اساسی است و محبت را افزایش و مشکلات و مصیبت ها را کاهش می دهد. در سبک زندگی امام موسی کاظم (ع) آمده است که ایشان به همدلی و همدردی با مصیبت زده می پرداخت. هِشامُ بْنُ الْحَکَمِ مى گوید: رَأَیْتُ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ علیهماالسلام یُعَزّى قَبْلَ الدَّفْنِ وَ بَعْدَهُ؛  مـوسى بن جعفر (علیهماالسلام) را دیدم که قبل از دفن میّت و پس از آن صاحـبان عزا را سر سلامتى و تسلیت مــى داد.( تهذیب، ۱، ۴۶۳ ح ۱۵۶۳)
 

در روایات و آیات توصیه شده که برای دیگران دعا بکنید و خیر بخواهید. التماس دعا مهم شمرده شده است؛ زیرا دعا از زبانی است که شخص با آن گناه نکرده است و احتمال اجابت چنین دعایی بیش تر است. امام موسی کاظم (ع) نیز توصیه می کرد که از دیگران دعا بخواهید و برای دیگران دعا کنید. صفوان بن یحیى از امام هفتم (علیه السلام) نقل کرده که امام علیه السلام مى فرمود: مَنْ دَعا لاِمْرَى ءٍ مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْمُسْلِمینَ وَ الْمُسْلِماتِ وَکَّلَ اللّهُ بِهِ لِکُلِّ مُؤْمِنٍ مَلَکا یَدْعُو لَهُ؛ هر کس فردى از زنان و مردان مؤمن و مسلمان را دعا کند، خداوند به شمار هر مؤمن فرشته اى را مى گمارد تا بر او دعا کند. (اعلام الدین، ص ۳۹۳)

منبع: www.samamos.com