در این عرصه برای سیاست گذاران غرب، استفاده از جنگ نرم و بکارگیری فنون عملیات روانی از جایگاه خاصی برخوردار است. در این مختصر تلاش بر آن است تا ابعاد طرح استفاده از جنگ نرم برای مقابله با اتحاد جهان اسلام مورد بررسی قرار گرفته و به سه پرسش زیر پاسخ داده شود.
1- جنگ نرم با جنگ سرد چه تفاوت هایی دارد؟
2- در جنگ نرم برای مقابله با اتحاد اسلامی از چه روش هائی استفاده می شود؟
3- روشهای مقابله با جنگ نرم چیست؟
تفاوت جنگ نرم با جنگ سرد
الف- هدف از جنگ نرم ، تأثیر گذاری بر روی اعتقادات و باورهای مسلمانان است در حالی که در جنگ سخت، دشمنان اسلام، تصرف سرزمینه های اسلامی را مد نظر دارند.ب- در جنگ نرم آثار تخریب و استحاله باورها و اعتقادات در کوتاه مدت نامحسوس است ولی در جنگ سخت آسیب ها و ویرانی ها محسوس و ملموس است.
ج- ویرانی های جنگ سخت با سرمایه گذاری مجدد می تواند بازسازی شود اما در جنگ نرم، بازسازی آسیب ها به سهولت امکان پذیر نیست.
هـ- جنگ سخت بلحاظ هزینه، پر هزینه تر و بلحاظ زمان، کوتاه تر است اما جنگ نرم بلندمدت و کم هزینه می باشد.
و- در جنگ سخت انسانها کشته شده یا آسیب می بینند، اما در جنگ نرم، باورها، اعتقادات و اندیشه ها از بین رفته یا استحاله می شوند.
ز- ادوات و آلات نظامی ابزار جنگ سخت هستند، اما در جنگ نرم از منابع قدر نرم یعنی رسانه ها و ماهواره ها، ابزار اصلی هستند.
در مجموع هدف اصلی جنگ نرم تأثیر گذاری بر افکار عمومی و بخصوص نخبگان می باشد. غرب در سال ۱۹۹۰م راه شکست اتحاد جماهیر شوروی را با جنگ نرم تجربه کرد و با جنگ رسانه ای و هدایت افکار عمومی موجبات فروپاشی شوروی را فراهم نمود. امروزه نیز جنگ اینترنتی، ایجاد شبکه های رادیو تلویزیونی و پخش شایعات اشکال مهم جنگ نرم هستند. در عرصه مقابله با قدرت اسلام نیز، جنگ نرم در صدد تضعیف اندیشه و تفکر تقریبی در بین علما و شخصیت های تأثیر گذار جهان اسلام است. در این ارتباط، غرب بودجه های بسیاری را برای تقویت رسانه ای سنتی نظیر مطبوعات، رادیو و تلویزیون و رسانه های مدرن نظیر سامانه های اینترنتی، سینما، تئاتر، انیمیشن در نظر گرفته و عملیاتی نیز شده است.
روش های جنگ نرم در تقابل با تقریب
فرقه سازی مذهبی و سیاسی
قدرت های غربی، در قرن ۱۹ و پس از شکست های متعدد اروپایی ها در جنگهای صلیبی و رویارویی با امپراتوری عثمانی، قدرت های بزرگ به این نتیجه رسیدند که بهترین راه مقابله با اتحاد مسلمانان، ایجاد فرقه های جعلی و منحرف چون "بابی گری" و "وهابیت" است. این فرقه ها به تدریج با هدایت استعمار انگلستان ایجاد شد. تبلیغ و تقویت اندیشه ناسیونالیسم در جهان اسلام برای تضعیف نقش دین در همگرایی امت اسلامی هم ترفند دیگر استعمار بود. امروز نیز همین فرقه ها بخصوص افراط گرایان اسلامی در کشورهای افغانستان، پاکستان و یمن نیز نقش خود را، عمدا یا سهوا، در جهت تامین منافع غرب ایفا می کنند. تخریب بنیان های فرهنگی یکی از اهداف جنگ نرم فرهنگی به حاشیه کشاندن فرهنگ دینی، ملی جوامع است تا با حاکم کردن خواسته های خود، اداره امور جهان را به دست گیرند.دامن زدن به اختلافات قومی و مذهبی
یکی از راهکارهای غرب بهره برداری از وجود تنوع قومی و قبیله ای در کشورهای مسلمان جهت دامن زدن به اختلافات فرقه ای و مذهبی، با استفاده از جنگ روانی در فضای مجازی و رسانه ای است. ما امروز شاهد ظهور مجدد ملیت گرایی در کشورها هستیم. در این تکنیک با تشدید اختلافات فرقه ای زمینه های همگرایی جهان اسلام، به عواملی برای تفرقه و جدایی تبدیل می گردد. امروز ما شاهد هستیم که وجود درگیری های قومی و مذهبی در کشورهای مسلمان همچون افغانستان، عراق و پاکستان تا چه اندازه در ایجاد شکاف میان کشورهای اسلامی تاثیر گذارده است.ایجاد اختلاف میان کشورهای مسلمان
ترفند دیگر که این روزها با شدت بیشتری نیز دنبال می شود ایجاد اختلاف میان کشورهای مسلمان است. برای مثال بزرگ نمائی تهدید نظامی ایران برای کشورهای منطقه، برای رو در رو قرار دادن ایران با کشورهای خاورمیانه عمل می کند. یا طرح موضوع ساختگی و بی اساس"هلال شیعی" برای دامن زدن به اختلاف های کشورهای اسلامی دنبال می شود. در حالی که همه مسلمانان جهان ، در اصول با یکدیگر اشتراک عقیده داشته و به خدای واحد، پیامبر واحد، کتاب واحد و قبله واحد اعتقاد دارند. دامن زدن به اختلافات مرزی بین کشورهای اسلامی، توسط غرب و از طریق جنگ نرم برای افزایش زمینه های اختلاف بین کشورهای اسلامی نیز در همین چارچوب قابل طرح است.نخبه پروری با رویکرد نفوذ
مهمترین مؤلفه سیاسی در جنگ نرم، پرورش نخبگان سیاسی همچون نویسندگان، شعرا و هنرمندان در کشورهای کلیدی، به عنوان عناصر نفوذی و حمایت از این نخبگان برای ایجاد اختلاف است. پرورش نخبگان یکی از مهمترین جنبه های جنگ نرم و عملیات روانی است. بکارگیری نخبگان جهت تأثیر گذاری بر اندیشه های تقریبی، یک جنگ پنهان است که در شرایط صلح نیز به صورت غیر محسوس کاربرد دارد. این قبیل نخبگان نفوذی، نخست از طریق رسانه ها در قالب برگزاری مصاحبه و مناظره به عنوان چهره های اندیشمند و محبوب معرفی شده و سپس افکار و اندیشه های خاص آنان در جهت اهداف غرب در میان مردم اشاعه می یابد. در مقاطعی برای مقاصد خاص، به این افراد جوائز مطرح در عرصه اندیشه و هنر، نظیر نوبل و اسکار هم داده می شود. قدرت های بزرگ با اشاعه تفکرات این افراد از طریق شبکه های ارتباطی کوشش می کنند تا اندیشه ها و آداب خود را در دیگر جوامع نیز رواج داده و فرهنگ ملل مسلمان و بطور خاص موضوع وحدت اسلامی را متأثر نمایند. طبیعتا وقتی روح اسلام و فرهنگ مسلمان با رواج اندیشه های بدلی و جعلی از جامعه اسلام رخت بربندد، "اتحاد" که یکی از مظاهر فرهنگ اسلامی است نیز در حاشیه قرار می گیرد.
مقابله با بیداری اسلامی به عنوان پشتوانه وحدت
جهان غرب در یک برنامه راهبری بر آن است که برای مقابله با وحدت مسلمانان با بیداری اسلامی که بحمدلله امروز در میان مسلمانان رو به گسترش است، مقابله کند. در این ارتباط استفاده عملیات روانی و جنگ نرم در دستور کار غرب می باشد. یکی از سیاستگذاران غرب به نام «تالمون» در سال ۱۹۹۲م راهکارهای زیر را برای مقابله با بیداری اسلامی ارائه میدهد.- از اشاعه ارزشهای اسلامی در دنیای غرب ممانعت شود.
- انقلاب اسلامی را در محدوده جغرافیایی ایران محصور نمایید.
- از وحدت جهان اسلام جلوگیری کنید.
- ارزش های اسلامی را وارونه جلوه دهید.
با نشر و اشاعه چنین دیدگاه هایی در جوامع غربی، دستگاه های تبلیغاتی غرب بخصوص پس از حادثه یازده سپتامبر، در پی مقابله ژرف تر و روشمندتر با جهان اسلام بر آمدند. وجود گروه های افراطی همچون القاعده و حرکت هائی چون طالبان به این هدف غرب برای مشوه جلوه دادن اسلام و مقابله با اندیشه ای تقریبی، کمک شایانی کرد.
در مجموع اساس مطالعات غربی ها موفقیت آنها در بکارگیری جنگ غرب برای مقابله با اسلام و وحدت اسلامی را تأیید کرده است. یک نظر سنجی توسط مرکز مطالعات غرب اینگونه ادعا کرده که در دهه اخیر تحولات زیر رخ داده است:
- بر تعداد روشنفکران غیر مذهبی افزوده شده است.
- فرار مغزها از کشورهای اسلامی به خارج بیشتر شده است.
- گرایش به فیلم های سینمایی غربی افزون شده است.
- محبوبیت مدل های غربی در جهان اسلام بیشتر شده است.
- تعداد لاییکها بیشتر شده است.
- از گرایش به نهادهای مذهبی کاسته شده است.
- بر تعداد طرفداران سکولاریسم افزوده شده است.
- و همه اینها موانعی برای ایجاد وحدت اسلامی ایجاد کرده است.
شیوه های مقابله
برای تحقق اهداف تقریبی در میان مذاهب اسلامی، یافتن شیوه هائی برای مقابله با تهدیدهای جنگ نرم پیشنهادات زیر ارائه می گردد:الف - برای شناخت ترفندهای غرب برای مقابله با تقریب مذاهب از طریق جنگ نرم، برپائی میزگردهای تخصصی در کشورهای اسلامی لازم است.
ب- در بعد بین المللی نهادهای اسلامی و عربی از جمله سازمان کنفرانس اسلامی موسسه فرهنگی اکو، باید با برگزاری میزگردها و نشست های منظم نقش مهمی در برقراری وحدت میان مسلمانان جهان ایجاد کنند.
ج - برای مقابله با جنگ نرم، داشتن راهبرد و برنامه ضرورت دارد لذا مناسب است شورای عالی مجمع بین المللی تقریب مذاهب اسلامی در دو حوزه عملیات روانی و عملیات رسانه ای، نقش هر یک از اعضا را مشخص و وظیفه وی را در حوزه محل فعالیت مشخص نماید. این مجمع می تواند یک گروه نظارتی برای نظارت بر فعالیت های هر یک از اعضاء در این زمینه تأسیس نماید.
د- جهت شناخت و مقابله با ترفندهای جنگ نرم، وظیفه علما و روحانیون و دیگر فرهیختگان اهمیت دارد. لذا باید با آموزش های لازم، بصیرت آنان نسبت به وضعیت فعلی و جوامع اسلامی و دسایس دشمن ارتقاء یابد. در واقع تقویت قوه تحلیل و ایجاد بصیرت در امت اسلامی برای شناخت اهداف جنگ نرم یک ضرورت فوری است.
هـ - برای تقویت بیداری اسلامی به عنوان پشتوانه وحدت اسلامی، علمای دین باید با روش های نوین و پاسخگو، خلاء دینی و اعتقادی موجود در جوامع اسلامی را پر کرده و از گسترش بی دینی و سکولاریسم در میان مسلمانان و بخصوص جوانان جلوگیری کنند.
منابع:
1- انصاری محمد مهدی، جنگ نرم آمریکا علیه ایران، چیستی و چرائی، روزنامه رسالت، 86/ ۲ / ۱۳
2- جنگ نرم ۲ (جنگ رسانه ای) تهران، موسسه فرهنگی ابرار معاصر، ۱۳۸۷
3. همایش ارتباطات بین فرهنگی و سیاست خارجی، انتشارات بین المللی الهدی، 1386
4- همبستگی ادیان و مذاهب اسلامی، قم، انتشارات انصاریان، چاپ اول، ۱۳۸۱.
5- میز گرد تقریب بین مذاهب اسلامی، مرکز بررسی های اسلامی، چاپ اول، ۱۳۸۱.
6- مقاله وحدت امت در قرآن و سنت، صادقی اردستانی، قم، الهادی.
7- ایده هایی درباره استراتژی پیشنهادی تقریب، هجدهمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی
8- مقاله استراتژی، و عوامل تقریب مذاهب اسلامی، هیجدهمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی
9- بی آزار شیرازی، آئین همبستگی، انتشارات بعثت 1354
منبع: مجموعه مقالات «امت اسلامی؛ از تنوع مذهبی تا فرقه گرایی»، نویسنده: محسن پاک آیین، چاپ اول، ناشر: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، تهران، 1389ش، صص 270-265
